Jupiterovi prirodni sateliti

Jupiterovi sateliti: Io, Evropa, Ganimed i Kalisto

Jupiter ima mnogo prirodnih satelita. Najnovija istraživanja su pokazala da ih ima 63.

Otkriće mjeseca

Prvi Jupiterovi mjeseci koji su otkriveni bili su veliki galilejanski mjeseci koje je otkrio Galileo Galilei 1610. godine. Tek nakon četiri vijeka zemaljski astronomi su otkrili devet manjih.

U svemirskoj misiji 1979. godine Voyager 1 je otkrio tri unutrašnja mjeseca, povećavajući time broj poznatih satelita na 16 (odnosno 17 ukoliko ubrajamo Temisto koji je bio otkriven i tada ali potom više nije vidjen od 1975. godine). Taj broj se održao sve do 1999. godine, kada je senzitivnim detektorima sa Zemlje otkriveno narednih 47 (ili 46) malehnih mjeseca u dugim, ekcentričnim, obično retrogradnim orbitama. Prosječno su prečnika oko 3 km, a najveći od njih je samo 9 km dužine. Svi ovi mjeseci se smatraju zarobljenim asteroidnim ili možda kometnim tijelima, vjerovatno podijeljenih na nekoliko dijelova, ali se malo toga o njima zna. Ukupan broj Jupiterovih prirodnih satelita prema današnjim istraživanjima je 63, tj. mnogo više nego što ih ima i jedna planeta u Sunčevom sistemu. Možda pored ovih postoji i još nekoliko malih mjeseca koji još nisu otkriveni.

Najnovija otkrića

6. oktobra 1999. godine programom Spacewatch (Osmatrač neba) je otkriven asteroid 1999 UX₁₈. Tek kasnije se došlo do spoznaje da je to zapravo novi Jupiterov mjesec, Kaliroa. Godinu dana poslije, između 23. novembra i 5. decembra 2000. godine, naučni tim koga su predvodili Scott S. Sheppard i David C. Jewitt sa Havajskog univerziteta je otpočeo sistematsku potragu za malim iregularnim Jupiterovim mjesecima.

Tim je koristio dvije najveće CCD kamere na svijetu, montirane na dva od trinaest teleskopa na vrhu havajske planine Mauna Kea (Mona Ki): tzv. Subaruu i (prečnika 8,3 m) i Kanadsko-francusko-havajskom teleskopu (prečnika 3,6 m). U opservacijama iz 2000. godine je otkriveno deset novih mjeseca, čime im je povećan broj na 28 (Temisto je otkriven tek na početku 2000-te).

Naredne godine, od 9. do 11. decembra 2001. god., otkriveno je ostalih jedanaest, povećavajući im broj na 39. Godine 2002. je otkriven samo jedan novi mjesec, nazvan Arha; a četiri mjeseca poslije, između 5. i 9. februara 2003. god. otkriveno je još 23 mjeseca.

Tabela poznatih mjeseca

Valja primijetiti da vanjski sateliti ne slijede jednostavni period / vezu sa osom koju je predlagao Keplerov treći zakon zbog uticaja gravitacionih sila Sunca koje izobličuju orbite. Mjeseci u donjoj tabeli su razvrstani prema rastućem periodu, što nije isto što i rastući srednji poluprečnik orbite.

Naziv (Prilagođeni i izvorni naziv)		Prečnik (km)	Masa (kg)	Poluprečnik orbite (km)	Orbitalni period (d)	Inklinacija (°)	Ekcentricitet	Grupa
Metida	Metis	43	1,2E+16	128 000	0,295	0,019°	0,0012	Amalteja
Adrasteja	Adrastea	26×20×16	7,5E+14	129 000	0,298	0,054°	0,0018
Amalteja	Amalthea	262×146×134	0,2E+18	181 400	0,498	0,388°	0,0031
Teba	Thebe	110×90	0,1E+18	221 900	0,675	1,070°	0,0177
Io	Io	3643	0,9E+22	421 800	1,769	0,036°	0,0041	galilejanski mjesec
Evropa	Evropa	3122	0,5E+22	671 100	3,551	0,469°	0,0094
Ganimed	Ganymede	5262	1,5E+22	1 070 400	7,155	0,170°	0,0011
Kalisto	Callisto	4821	1,1E+22	1 882 700	6,690	0,187°	0,0074
Temisto	Themisto	8	0,7E+14	7 284 000	130,020	43,259°	0,2426	Temisto
Leda	Leda	20	0,1E+16	11 165 000	240,920	27,457°	0,1636	Himalija
Himalija	Himalia	170	0,7E+18	11 461 000	250,560	27,496°	0,1623
Lisiteja	Lysithea	36	0,6E+16	11 717 000	259,200	28,302°	0,1124
Elara	Elara	86	8,7E+16	11 741 000	259,640	26,627°	0,2174
S/2000 J 11		4	9.0E+12	12 555 000	286,950	28,273°	0,2484
Karpo	Carpo	3	4,5E+12	16 989 000	456,100	51,395°	0,4297	?
S/2003 J 12		1	0.1E+12	17 582 000	489,500	151,140°	0,5095	?
Euporija	Euporie	2	1,5E+12	19 304 000	550,740	145,767°	0,1432	Ananka?
S/2003 J 3		2	1.5E+12	20 221 000	583,880	147,550°	0,1970
S/2003 J 18		2	1,5E+12	20 514 000	596,590	146,104°	0,0221
S/2003 J 16		2	1.5E+12	20 957 000	616,360	148,537°	0,2246	Ananka
Mnema	Mneme	2	1,5E+12	21 069 000	620,040	148,635°	0,2273
Euanta	Euanthe	3	4,5E+12	20 797 000	620,490	148,910°	0,2321
Ortozija	Orthosie	2	1,5E+12	20 720 000	622,560	145,921°	0,2808	Ananka?
Harpalika	Harpalyke	4	0,1E+14	20 858 000	623,310	148,644°	0,2268	Ananka
Praksidika	Praxidike	7	0,4E+14	20 907 000	625,380	148,967°	0,2308
Tiona	Thyone	4	9,0E+12	20 939 000	627,210	148,509°	0,2286
Telksinoa	Thelxinoe	2	1,5E+12	21 162 000	628,090	151,417°	0,2206	Ananka?
Ananka	Ananke	28	0,3E+16	21 276 000	629,770	148,889°	0,2435	Ananka
Jokasta	Iocaste	5	0,2E+14	21 061 000	631,600	149,429°	0,2160	Ananka
Hermipa	Hermippe	4	9,0E+12	21 131 000	633,900	150,725°	0,2096	Ananka?
Helika	Helike	4	9,0E+12	21 263 000	634,770	154,773°	0,1558
S/2003 J 15		2	1,5E+12	22 627 000	689,770	146,501°	0,1910
S/2003 J 17		2	1,5E+12	22 992 000	714.470	164,917°	0,2378	Karma
S/2003 J 10		2	1,5E+12	23 041 000	716,250	165,086°	0,4295	Karma?
Euridoma	Eurydome	3	4,5E+12	22 865 000	717,330	150,274°	0,2759	Pasifaja?
Pasiteja	Pasithee	2	1,5E+12	23 004 000	719,440	165,138°	0,2675	Karma
Haldena	Chaldene	4	7,5E+12	23 100 000	723,700	165,191°	0,2519
Arha	Arche	3	4,5E+12	22 931 000	723,900	165,001°	0,2588
Izonoa	Isonoe	4	7,5E+12	23 155 000	726,250	165,268°	0,2471
Erinoma	Erinome	3	4,5E+12	23 196 000	728,510	164,934°	0,2665
Kala	Kale	2	1,5E+12	23 217 000	729,470	164,996°	0,2599
Etna	Aitne	3	4,5E+12	23 229 000	730,180	165,091°	0,2643
Tajgeta	Taygete	5	0,2E+14	23 280 000	732,410	165,272°	0,2525
S/2003 J 23		2	1.5E+12	23 563 000	732,440	146,314°	0,2714	Pasifaja
S/2003 J 9		1	0.1E+12	23 384 000	733,290	165,079°	0,2632	Karma
Karma	Carme	46	1,3E+16	23 404 000	734,170	164,907°	0,2533
S/2003 J 5		4	9,0E+12	23 495 000	738,730	165,247°	0,2478
Hegemona	Hegemone	3	4,5E+12	23 947 000	739,600	155,214°	0,3276	Pasifaja
S/2003 J 19		2	1,5E+12	23 533 000	740,420	165,153°	0,2556	Karma
Kalika	Kalyke	5	0,2E+14	23 566 000	742,030	165,159°	0,2465	Karma
Pasifaja	Pasiphaë	60	3,0E+16	23 624 000	743,630	151,431°	0,4090	Pasifaja
Eukelada	Eukelade	4	9,0E+12	23 661 000	746,390	165,482°	0,2721	Karma
Sponda	Sponde	2	1,5E+12	23 487 000	748,340	150,998°	0,3121	Pasifaja
Kilena	Cyllene	2	1,5E+12	23 951 000	751,940	150,123°	0,4116
Megaklita	Megaclite	5	0,2E+14	23 493 000	752,880	152,769°	0,4197
S/2003 J 4		2	1,5E+12	23 930 000	755,240	149,581°	0,3618
Kaliroa	Callirrhoe	9	0,9E+14	24 103 000	758.770	147,158°	0,2828
Sinopa	Sinope	38	0,7E+16	23 939 000	758,900	158,109°	0,2495
Autonoa	Autonoe	4	9,0E+12	24 046 000	760,950	152,416°	0,3168
Aeda	Aoede	4	9,0E+12	23 981 000	761,500	158,257°	0,4322
Kalihora	Kallichore	2	1,5E+12	24 043 000	764,730	165,501°	0,2640	Karma?
S/2003 J 14		2	1,5E+12	24 011 000	779,180	144,529°	0,3351	Pasifaja
S/2003 J 2		2	1,5E+12	29 541 000	979,990	160,638°	0,2255	?

Napomena u vezi s nazivima

Neki asteroidi imaju isto ime kao i Jupiterovi mjeseci: 9 Metida, 38 Leda, 52 Evropa, 85 Io, 113 Amalteja, 239 Adrasteja i 1036 Ganimed.

Napomenimo i to da sateliti otkriveni između 1904. i 1951. godine (Himalija, Elara, Pasifaja, Sinopa, Lisiteja, Karma i Ananka) zvanično nisu dobili naziv sve do 1975. godine, mada su njihovi otkrivači umrli mnogo prije. Jednostavno se prepoznaju po rimskim brojčanim designacijama (Jupiter VI kroz Jupiter XII). Vidi članak pod nazivom Imenovanje prirodnih satelita.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Jupiterovi prirodni sateliti