Jurij Gagarin

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Jurij Gagarin
Юрий Алексеевич Гагарин
Yuri Gagarin (1961) - Restoration.jpg
IzgovorJurij Aleksejevič Gagarin
Rođenje (1934-03-09) 9. mart 1934.
Klušino, Smolenska oblast, RSFSR, Sovjetski Savez
Smrt27. mart 1968(1968-03-27) (34 godine)
Kiržač, Vladimirska oblast, RSFSR, Sovjetski Savez
Uzrok smrtiPad aviona
Državljanstvo SSSR
Zanimanjepilot, kosmonaut
OrganizacijaSovjetsko ratno vazduhoplovstvo
Poznat(a) po1. odred kosmonauta SSSR, Vostok 1
Značajna djela
Prvi let u svemir
Visina1,57 m
Supružnik/ciValentina Gagarina
DjecaJelena i Galina
RoditeljiAleksej Gagarin i Ana Gagarina
Nagrade
Sovjetski ordeni:
Heroj Sovjetskog Saveza
Orden Lenjina Medalja 20 godina pobjede u Velikom otadžbinskom ratu 1941-45 Medalja za razvoj djevičanskih polja
Medalja 40 godina Oružanih snaga SSSR Medalja 50 godina Oružanih snaga SSSR Medalja za besprijekornu službu 3. stepena
Pilot-kosmonaut SSSR Vojni pilot 1. klase (SSSR) Majstor sporta Sovjetskog Savezaa
Inostrana odlikovanja:
Heroj rada Bugarske Heroj rada Čehoslovačke Heroj rada Vijetnama
Orden Georgija Dimitrova Orden Karla Marxa Orden zastave NR Mađarske
Zvijezda Republike Indonezije 2. stepena Orden Grunwaldovog križa 1. stepena Orden Nila s velikim križem
Orden Playa Girón (1972) Orden Klementa Gottwalda Orden zvijezde Afrike
Orden za zasluge u vazduhoplovstvu Brazila s velikim križem
Potpis
Gagarin Signature.svg

Jurij Aleksejevič Gagarin (ruski: Юрий Алексеевич Гагарин), rođen u Klušinom, u blizini grada Gžatska (danas Gagarin) u Smolenskoj oblasti, RSFSR, Sovjetski Savez (danas Rusija) 9. marta 1934 – Novoselovo u Vladimirskoj oblasti, 27. mart 1968. bio je pilot Sovjetskog ratnog vazduhoplovstva i sovjetski kosmonaut, te prvi čovjek koji je putovao u svemir 12. aprila 1961. godine u svemirskoj letjelici Vostok I. Nosilac je počasnog zvanja i najvišeg sovjetskog priznanja Heroj Sovjetskog Saveza, kao i mnogih visokih sovjetskih i inostranih odlikovanja.[1]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Mladost[uredi | uredi izvor]

Gagarin je roden 9. marta 1934. kao sin ruske seljačke porodice, koja je radila u kolhozu u selu Klušino. Njegov otac Aleksej Ivanovič Gagarin (1902–1973) je u kolhozu bio tesar, a majka Ana Timofejevna Gagarina, rođena Matvejeva (1903–1984) je radila sa stokom. Imao je dva brata Valentina (1924–2006) i Borisa (1936–1977), te sestru Zoju (1927–2004). Upisao se u seosku školu 1. 9. 1941, ali je zbog napada Njemačke na Sovjetski Savez i okupacije tog dijela Sovjetskog Saveza, 12. oktobra 1941. godine prestao sa školovanjem. Valentin i Zoja su u februaru 1943. odvedeni na prisilni rad u Njemačku. Poslije završetka rata su se vratili u Rusiju, a nakon oslobođenja sela od strane Crvene armije 9. aprila 1943. godine Jurij je nastavio sa školovanjem.[2][3] Nakon preseljenja u Gžatsk u ljeto 1945. Gagarin pohađa šest razreda srednje škole. Nakon što 1946. godine sestra Zoja nije mogla dobiti posao kao bolničarka, zbog navođenja podataka o zarobljeništvu tokom Drugog svjetskog rata, na nagovor svoje majke[2] odselio se u Ljuberci, u predgrađu Moskve, gdje ga niko nije poznavao, te je pohađao dvogodišnju zanatsku školu, koju je 1951. godine završio s majstorskim ispitom kao livac. U svojoj prijavi za fakultet naveo je oca kao ratnog invalida i prešutio je brata i sestru koji su bili u zarobljeništvu[2] Studirao je industrijsku tehnologiju u Saratovu i 1955. apsolvirao kao livac-tehničar.

Pilot[uredi | uredi izvor]

Za vrijeme studija, postao je član aerokluba u Saratovu, gdje je prvi put poletio 3. juna 1955. godine. Godine 1957.[3] pristupio je u Sovjetsko ratno vazduhoplovstvo i primljen je u letačku školu u Orenburgu, gdje je 5. novembra 1957. godine unaprijeđen u poručnika.[4] Iste godine se oženio s liječnicom Valentinom Ivanovnom Gorjačevom.

Vojna karijera[uredi | uredi izvor]

Od 1957-59 služio je u lovačkoj regimenti Sovjetskog ratnog mornaričkog vazduhoplovstva Sjeverne flote. Nakon diplomiranja postao je pilot MiG-15 i razmješten je bio u vojnoj bazi u Luostariju u Murmansku oblast na polarnom krugu. Tu je postao i član Komunističke partije Sovjetskog Saveza. Prvu kćerku Jelenu, dobio je 10. aprila 1959. godine, a drugu Galinu 12. marta 1961. Za starijeg poručnika je unaprijeđen 6. novembra 1959. godine.[4]

Svemirski program[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vostok 1
Gagarin u Vostoku 1, prije polijetanja

Sa još 19 kosmonauta Gagarin je nakon velike potrage i procesa selekcije, 1960. godine odabran za sovjetski svemirski program. Naredbom komandanta Ratnog zrakoplovstva Konstantina Veršinina 3. marta 1961. je predodređen za program, a od 11. marta 1960. do januara 1961 je bio na obuci za astronaute. Postoje različiti podaci zašto je Gagarin izabran.[5] Jedna od verzija je da je izabran zbog svoje visine, jer je bio visok samo 1,57 m[6] a kapsula svemirskog broda Vostok 1 je bila prilično mala, tako da je 12. aprila 1961. Gagarin poletio na prvi smemirski let, te je okružio jednom Zemlju za 108 min (106 min)[7] Prizemljio se u Privolški federalni okrug u blizini gradova Saratov i Engels. Na tom mjestu je danas spomenik, na kom je upisan dan njegovog leta, te se jednom godišnje taj događaj svečano obilježava. Tokom leta je unaprijeđen u majora, da bi 12. juna 1962. godine dobio čin potpukovnika, a 6. novembra 1963. čin pukovnika. Postao je član Vrhovnog sovjeta 1962. godine. Gagarin je do 1963. godine bio zapovjednik sovjetskih kosmonauta, a nakon toga je studirao na Vojnu akademiju za inžinjere i avijaciju "Žukovski" u Moskvi. U pripremi leta Sojuz 1 bio je predviđen kao zamjena za pilota Vladimira Komarova.

Pogibija[uredi | uredi izvor]

Prilikom vježbe u avionu MiG-15UTI 27. marta 1968. nastradao je zajedno sa kopilotom i instruktorom letenja Vladimirom Serjoginom. Nakon što je u februaru 1968. imenovan kao instruktor za izobrazbu astronauta, Gagarin je htio završiti letački kurs za borbenog pilota, kog je zbog astronautskog treninga prekinuo. MiG-15UTI je važio za najsigurnijeg aviona sovjetske proizvodnje s najmanje padova, pa ga je podučavao Serjogin, takođe Heroj Sovjetskog Saveza, s ratnim iskustom i iskusni pilot sa 4000 sati leta. Uzroci pada aviona su do danas nejasni. Zvanična sovjetska izjava je bila "nesretni splet sudbonosnih okolnosti". Zvanični izvještaj je tek objavljen povodom obilježavanja 50-godišnjice leta, te je tadašnja izjava ostala i dalje na snazi.[8]

Nagrade[uredi | uredi izvor]

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Sovjetska odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Inostrana odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Baština[uredi | uredi izvor]

Statua Gagarina u Greenwichu

Nakon Gagarinovog leta, u Sovjetskom Savezu se 12. april svečano obilježava, a od 2011. su ga Ujedinjene nacije proglasile kao Međunarodni dan ljudskog svemirskog leta.[9] Brojne zgrade i institucije su imenovana po Gagarinu. Centar za obuku kosmonauta u Zvjezdanom gradu u Rusiji nosi njegovo ime od 1969. godine. Lansirna platforma u kosmodromu Bajkonur, sa koje su Sputnjik 1 i Vostok 1 lansirani, je sad poznata kao "Gagarinov start". Sovjetska vazduhoplovna akademija je preimenova u Gagarinovu vazduhoplovnu akademiju 1968. godine. Skulpture i biste s njegovim likom se nalaze u mnogim zemljama svijeta.

Toponimi[uredi | uredi izvor]

Po njemu se zovu Gagarinski rejon i grad Gagarin u Rusiji. Jedna od najvećih novobeogradskih ulica nosi njegovo ime.

Numizmatika[uredi | uredi izvor]

Filatelija[uredi | uredi izvor]

Prva sovjetska marka s likom Jurija Gagarina iz 1961. godine

Sovjetska pošta je već nedugo nakon prvog leta izdala prvu poštansku marku s likom Gagarina. Štampana je između 13. 4 - 17. 6. 1961. Marka (MiNr: 2473/bza)[a], je povodom prvog leta i prikazuje Gagarina, Orden Heroja Sovjetskog Saveza, Vostok-1, plave je boje i izdana je s nazubljenjem K 11½, te bez nazubljenja s nominalnom vrijednošću 3 kopejke.[10] U isto vrijeme, te narednih godina su mađarska, rumunska i istočnonjemačka pošta, te kasnije naslijednice Sovjetskog Saveza: ruska, ukrajinska, kazahstanska i kirgiška pošta izdavale marke s njegovim likom.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Brojčana oznaka nakon MiNr. je redni broj poštanske marke u katalogu Michel, a slovčana oznaka je redni broj motiva poštanske marke, po abecednom redu, gdje prvi motiv dobija oznaku a, drugi b, te nakon zadnje jednoslovčane oznake z, slijedi aa itd.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Michel_1992 (2001). MICHEL Europa 1992/93 (jezik: njemački). München: Schwaneberger Verlag GmbH.CS1 održavanje: ref=harv (link)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Aleksandrov, A. P. "ГАГА́РИН". bigenc.ru (jezik: ruski). Большая российская энциклопедия. Arhivirano s originala, 5. 1. 2023. Pristupljeno 5. 1. 2023.
  2. ^ a b c Kowalski, Gerhard (10. 2. 2014). "Gagarin fälschte seine Biografie". spiegel.de (jezik: njemački). SPIEGEL Gruppe. Pristupljeno 5. 1. 2023.
  3. ^ a b "Juri Gagarin". whoswho.de (jezik: njemački). Who's who. Pristupljeno 5. 1. 2023.
  4. ^ a b "Юрий Алексеевич Гагарин". astronaut.ru (jezik: ruski). ЦПК ВВС. Pristupljeno 6. 1. 2023.
  5. ^ Walker, Stephen (9. 4. 2021). "Wie Juri Gagarin ausgewählt wurde, um der Erste im Weltraum zu sein". smithsonianmag.com (jezik: njemački). Smithsonian Magazine. Pristupljeno 6. 1. 2023.
  6. ^ Impey, Chris (13. 4. 2022). Beyond: Our Future in Space (jezik: engleski). W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-24664-3. Pristupljeno 6. 1. 2023.
  7. ^ Kowalski, Gerhard (21. 5. 2022). "Geheimdokumente belegen: Gagarins Flug dauerte nur 106 Minuten". gerhardkowalski.com (jezik: njemački). Gerhard Kowalski. Pristupljeno 6. 1. 2023.
  8. ^ Kellerhoff, Sven Felix (12. 4. 2021). "Geheimakten belegen, wie Juri Gagarin wirklich starb". welt.de (jezik: njemački). Welt. Pristupljeno 6. 1. 2023.
  9. ^ "Internationaler Tag der bemannten Raumfahrt 12. April". un.org (jezik: njemački). Pristupljeno 9. 1. 2023.
  10. ^ Michel_1992, p. 932.

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Jurij_Gagarin&oldid=3491741"