Marin Držić

Spomenik Marinu Držiću u Dubrovniku

Marin Držić (Dubrovnik, 1508 - 1567 - Venecija, 1567) bio je hrvatski dramatičar i lirik.

Biografija

Bio je sestrić pjesnika Džore Držića. Potekao iz poznate građanske trgovačke porodice koja je za vrijeme Držićevog života proživjela finansijski slom. O njegovom osnovnom obrazovanju nema podataka. Najstariji dokumenti o Držiću povezani su s njegovim imenovanjem 1526. godine na mjesto jednog od dvojice rektora crkve Svih svetih (zvane Domino) u Dubrovniku. Držić je u to vrijeme bio sveštenički pripravnik. U februaru 1538. godine Držić je izabran za orguljaša u dubrovačkoj katedrali, a nekoliko mjeseci poslije Vijeće umoljenih dodjeljuje mu novčanu podršku za daljnje obrazovanje.

Godine 1541. boravi kao student u Sieni, gdje Senat, 12. juna, prihvata njegovu kandidaturu za rektora studentskog doma, uz što se vezala funkcija prorektora Univerziteta (u ono vrijeme tu funkciju su obavljali studenti). Bio je to jednogodišnji mandat. Obavljajući rektorske dužnosti Držić dolazi u sukob s upravnikom koji nadzire dom i univerzitet Collegio dei savi dello Studio, kao i s dijelom studenata. Uspijeva izboriti pristanak vlasti za vlastiti projekt novog statuta studentskog doma. Uprkos zabrani skupova i predstava u privatnim kućama, što je u ono vrijeme u Sieni bilo obavezno, u noći s 8. na 9. februara 1542, kao jedan od glumaca Držić učestvuje u predstavi neidentificirane komedije. Za razliku od drugih, znatno strože kažnjenih učesnika, biva kažnjen samo ukorom. O tome što je Držić u Sieni studirao nema neposrednih dokaza, jedino se, na osnovu postojećih informacija, može pretpostaviti da je to najvjerovatnije bilo kanonsko pravo. Ipak, poznato je da studij nije završio. Posljednji dokument koji se odnosi na Držićev boravak u Sieni vijest je od 25. juna 1542. o završetku njegovog rektorskog mandata. Dana 6. januara 1543. Držić se nalazi u Anconi, gdje zajedno s drugim Dubrovčaninom posuđuje 100 tamošnjih dukata od stanovitog Firentinca, nakon čega u njemu postoji podatak da je u januaru 1546. bio u Dubrovniku. Tokom sljedećih godina obavlja funkciju rektora crkve Svih svetih, upravljajući istovremeno svojim skromnim imanjem i obavljajući sitne državne poslove.

U decembru 1545. Držić stupa kao komornik u službu austrijskog pustolova, grofa Christopha Rogendorfa. Odlazi s njim u Beč, gdje ostaje do polovine aprila 1546. godine. U Dubrovnik se vraća sredinom maja. U augustu iste godine Rogendorf ponovno stiže u Dubrovnik. Držić ponovno stupa u njegovu službu, ovog puta kao prevodilac i pravi mu društvo na putu u Carigrad, gdje ga napušta i krajem 1546. vraća se u Dubrovnik. Odbacivanje službe tumači pred dubrovačkim vlastima patriotskim razlozima, prisutnošću u grofovom okruženju sina dubrovačkog prognanika Miha Bučinčića, koji je ocrnjivao Republiku. Prije maja 1550. Držić prima sveštenički blagoslov. Godine 1553. biva izabran za službenika u uredu za so. Godine 1556. odbacuje prijedlog da ponovno preuzme tu službu. Tokom čitavog Držićevog života provlači se motiv materijalnih teškoća, velik dio posvećenih mu dokumenata, počinjući od 1535. i završavajući s 1562. godinom, govori o raznovrsnim novčanim obavezama, kao i uzimanim i na vrijeme neisplaćivanim dugovima. U decembru 1562. stiže u Veneciju, gdje se 1563. spominje kao kapelan venecijanskog nadbiskupa. Iste godine nalazi se u Dubrovniku. U aprilu ili maju 1566. stiže u Firencu. Ovdje upućuje četiri pisma Cosimu Mediciju i jedno pismo njegovom sinu Francescu. U njima predlaže da se svrgne, prema njegovu mišljenju, nesposobna i neodgovorna vlast u Dubrovniku i ocrtava plan buduće organizacije Republike u kojoj bi plemići trebali dijeliti vlast s predstavnicima građana pod protektoratom Medicija. Radi realizacije tih ciljeva moli, između ostalog, za finansijsku pomoć i neveliku vojnu podršku. Nedobivši odgovora, napušta Firencu. Umire u Veneciji 2. maja 1567. godine a tamo je pokopan u crkvi sv. Ivana i sv. Pavla. Živopisni piščev lik, brojne bjeline u njegovoj biografiji, a prije svega zavjerenička pisma pronađena 1938, bili su razlog što je Držićeva biografija izazivala različite hipoteze i špekulacije i postala predmetom suprotstavljenih interpretacija. U ekstremnim verzijama, Držićev lik ocrtava se ili kao lik neodgovornog pustolova koji neprestano trči za novcem, ili kao lik pobunjenog plebejca koji se bori za bolji, pravedniji svijet.

Stvaralaštvo

Hronologija Držićevog stvaralaštva u mnogim tačkama je nesigurna. Sve informacije o njegovom književnom djelovanju odnose se na period 1548-59. Na osnovu raznovrsne dokumentacije rekonstruiran je sljedeći redoslijed njegovih dramskih djela: izgubljena komedija Pomet, pastoralna drama u stihu Tirena,1549, rustikalna farsa u stihu Novela od Stanca 1550, rustikalno-mitološka drama u stihu Venere i Adon 1551, Tirena, 1551, komedija u prozi Dundo Maroje, 1551, komedija u prozi Skup 1555?. Vrijeme premijere Pjerina, komedije sačuvane u fragmentima, nije se moglo utvrditi. Izvođači Držićevih drama bile su amaterske družine: između ostalog, družina Pomet, družine Garzarija i Od Bidzara, sastavljene od mladih plemića. Godine 1551. pojavila se jedina Držićeva knjiga objavljena za vrijeme njegovog života. Nije sačuvan nijedan primjerak tog izdanja, ali valja pretpostaviti da je ono istovjetno s dvama sljedećim izdanjima (Venecija 1607, 1630) i da je sadržavalo Držićevu ljubavnu liriku, kao i tri dramska djela: Tirenu, Pripovijes kako se Venere božica užeže u ljubav lijepoga Adona u komediju stavljena i Novelu od Stanca. Preostala Držićeva djela sačuvala su se, često u nepotpunom obliku, u rukopisima, od kojih najstariji potiču iz druge polovine 16. vijeka.

Držićevo stvaralaštvo nailazilo je na priznanje savremenika, ali je i pobuđivalo kontroverzije. Nakon praizvedbe Tirene Držić je čak optužen za plagijat čijom žrtvom je trebao biti Mavro Vetranović. Ovaj je, ipak, odlučno to zanijekao. Držićeva lirska poezija nastavlja se na raniji hrvatski petrarkizam. Glavno područje njegovog stvaralaštva bijaše drama. Držićev dramski opus tvore dva osnovna odvjetka: idilični i komediografski. Osnovu Držićevih drama predstavlja antiteza: suprotstavljanje pastoralnih ili mitoloških motiva rustikalnim motivima, viših stilova nižima, stiha prozi, svijeta poezije realnom svijetu. Držićevo komediografsko stvaralaštvo većim dijelom predstavlja, za renesansu karakteristična, regularna komedija, tzv. commedia erudita. Držić je pisac visoke književne kulture, upoznat s antičkom tradicijom (posebno s Plautom, odomaćenim u Dubrovniku), kao i sa savremenom italijanskom komedijom i italijanskom novelistikom koja je toj komediji bila važnim izvorom inspiracije.

Utjecaj

Držićevi najveći umjetnički dosezi su u komedijama Dundo Maroje i Skup. Karakterističnim za njegovo stvaralaštvo je renesansni vitalizam, uz sjene sumnje i ironiju koja nagovještava maniristički period. Držić nije kreator podijeljenih ličnosti, nije tvorac nezaboravnih karaktera, iako ih nije poznavao, (niti je mogao, zbog hronologije) najbliži komediografi su mu poput Bena Jonsona ili Lope de Vege, čija djela obiluju energijom nabijenim skiciranim likovima, a ne ličnostima. Sudimo li po jeziku, njegov je virtuozan, njegovan, a opet bujan idiom pokazao svu raskoš i potenciju hrvatskog jezika sredine 16. vijeka, i u tom vijeku, predstavljenom najviše poezijom, on je praktično jedini prozni autor čiji izraz se doživljava kao moderan i posve razumljiv, bez nezgrapnosti i artificijelnosti koja je pratila kasniju hrvatsku prozu. Suprotstavljanje visoke retorike i građanske burleske daje životnost i tečnost njegovom izrazu, nešto što je hrvatska proza ponovo polučila tek u drugoj polovini 19. vijeka. "Otkriven" ponovo u 19. vijeku, Marin Držić je najživotniji hrvatski renesansni pisac i osnova hrvatskog dramskog repertoara.

Djela

• Pomet,
• Tirena, (1549)
• Novela od Stanca, (1550)
• Venere i Adon, (1551)
• Tirena, (1551)
• Dundo Maroje, (1551)
• Skup, (1555?)
• Pjerina

Vanjski linkovi

• Marin Držić, (hr)
• Novela od stanca Arhivirano 2. 1. 2007. na Wayback Machine, (hr)