Linux

Linux ili GNU/Linux je operativni sistem za računare. Jedan je od najpoznatijih primjera slobodnog softvera i razvoja putem otvorenog koda. Za razliku od drugih operativnih sistema (kao na primjer Windowsa i Mac OSa) njegov kod je dostupan javnosti i svako ima pravo da ga slobodno koristi, mjenja i redistributira.

Datoteka:Crystalized tux.jpg

Linux-logo je pinvin sa imenom Tux

Uvod

Naziv Linux se striktno odnosi na jezgro Linuxa ali se često koristi za cijeli operativni sistem (takođe GNU/Linux) baziran oko tog jezgra i broja biblioteka i alata iz GNU projekta. Preko 300 Linux distribucija sadrže razni softver zajedno sa GNU/Linux kernelom.

U početku, Linux su razvijali i koristili entuzijastični studenti. Od tada, Linux je dobio podršku od strane velikih korporacija kao što su IBM i Novell za upotrebu na serverima i počinje da ulazi u upotrebu i na ličnim (personal-osobnim) kompjuterima. Promoteri i analitičari tvrde da je ovaj uspjeh zahvaljujući njegovoj nezavisnosti od bilo kakvog centralnog proizvođača, niskom trošku, tj. besplatnosti, sigurnosti i pouzdanosti.

Linux je originalno razvijan za Intel 386 mikroprocesore a danas podržava niz mikroprocesora i računarskih platformi. Upotrebljava se u dijapazonu od ličnih računara do superkompjutera i integrisanih sistema kao što su mobilni telefoni i lični video rekorderi.

Nastanak

Linux je u svojoj prvoj verziji objavljen u oktobru 1991, kada je, tada dvadesetjednogodišnji finski student Linus Torvalds, u Usenet-u poslao sljedeći post:

 Hello everybody out there using minix -
 I'm doing a (free) operating system (just a hobby, won't be big and
 professional like gnu) for 386(486) AT clones.  This has been brewing
 since april, and is starting to get ready.  I'd like any feedback on
 things people like/dislike in minix, as my OS resembles it somewhat
 (same physical layout of the file-system (due to practical reasons)
 among other things). 
 I've currently ported bash(1.08) and gcc(1.40), and things seem to work. 
 This implies that I'll get something practical within a few months, and
 I'd like to know what features most people would want.  Any suggestions
 are welcome, but I won't promise I'll implement them :-)
 
 Linus (torvalds@kruuna.helsinki.fi)
  
 PS.  Yes - it's free of any minix code, and it has a multi-threaded fs. 
 It is NOT protable (uses 386 task switching etc), and it probably never
 will support anything other than AT-harddisks, as that's all I have :-(.

Posting (poruka) sa Message-ID 1991Aug25.205708.9541@klaava.Helsinki.FI u newsnetu

Linus je prvo svoj sistem objavio pod ličnom licencom, ali već 1993 u verziji kernela 0.99.10 Linux je stavljen pod GNU licencu. Kasnije Linus komentariše tu odluku kao najbolju koju je donio vezanu za Linux, jer tek ovaj korak Linuxu omogućava brzo razvijanje i proširenje.

Linux danas programira veliki broj ljudi, koji to uglavnom čine iz entuzijazma, a vrlo rijetko jer od toga imaju neke financijske koristi. Internet je od samog početka igrao veliku ulogu u razvijanju sistema, jer se čitava komunikacija i razmjena fajlova odvijala i još odvija otvoreno u javnosti, kroz usenet i mailing liste te popularne forume.

GNU/Linux

GNU Projekat je pokrenut 1984. s ciljem da se razvije kompletan Unixoidni operativni sistem koji je slobodan software: GNU sistem. GNU predstavlja akronim za "GNU's Not Unix" - "GNU nije Unix". Varijante GNU operativnog sistema, koji koristi Linux kernel, se danas koriste u velikom broju; iako se ovi sistemi često nazivaju "Linux", mnogo tačnije ih je nazivati GNU/Linux sistemi.

Free Software Foundation (FSF) je najveći sponzor GNU projekta. FSF dobija vrlo malo novca od korporacija odnosno velikih fondacija. Oslanjaju se na podršku individualaca koji misiju podržavaju misiju FSFa, a to je da sačuva, zaštiti i promovira slobodu korištenja, studiranja, kopiranja, modificiranja i distribuiranja računarskog softvera, te da brani prava korisnika slobodnog softvera.

Godine 2005, preko 67% budžeta FSF je popunjeno prilozima pojedinačnih donatora. Ova vrsta podrške predstavlja primarni način finansiranja.

Kernel

Linux kernel je napravljen, kao i većina drugih modernih sistema, po uzoru na Unixa. To znači, između ostalog, da se zasniva na potpunoj abstrakciji i virtualiziciji svih hardverskih komponenti. Upravo to je i glavna funkcija kernela. Pored toga u kernelu je implementirana funkcionalnost multitaskinga(obavljanje više zadataka odjednom), kontrola procesa, kontrola memorije itd.

Na samom početku Linux kernel je bio monolitske građe, što znači da je sva funkionalnost zajedno sa drajverima implementirana u jednom kernel-imageu. Ovakva arhitektura se brzo ispostavila kao lošom, jer svaka i najmanja izmjena može da predstavlja izmjenu cijelog kernela. Danas je Linux hibridno-monolitan, što znači, da je veliki dio drajvera, koji nisu neophodni za sami start kernela, implementirani kao moduli koji se za vrjeme upotrebe uvezuju ili izvezuju iz kernela.

Usermode vs. kernelmode

Kod i kod mnogih drughi operativnih sistema, Linux posjeduje dva moda (tipa) za izvođenje programa, od kojih ovisi koja prava i privilegije u sistemu određeni programi imaju. Korisnički programi se izvode u korisničkom modusu (user mode) a sam kernel i njegovi moduli u kernelskom modusu (kernel mode). Takva podjela ima prednost da korisnički program ne može izazvati pad cijelog sistema.

C i asembler

Gotovo cijeli kernel je programiran u programskom jeziku C. Samo veoma kritični djelovi su pisani u asembleru. Cijeli Linux sistem je jako dobro prilagođen programiranju u C, ne samo jer je C i koncipiran kao programski jezik za unix-slične sisteme. Kao kompajler se uglavnom koristi gcc koji omogućava i jednostavno portiranje sistema za druge arhitekture, zbog čega Linux i jeste toliko rasprostanjen na različitim arhitekurama.

Za više o ovome pogledajte članak programski jezik C ili gcc.

Upotrebni software

Za Linux danas postoji veliki broj softwarea, od kojeg se najveći broj izdaje pod GPL-licencom. Nemoguće bi bilo napraviti kompletnu listu programa. Ipak neki programi su toliko rasprostranjeni, da se smatraju glavnim repertoarom na Linux-sistemima.

• bash, "bourne again shell" je jedan od komandnih interpretera na Linuxu.
• mc ili "Midnight Commander", se koristi za izlistavanje, sortiranje, traženje, kopiranje, prikazivanje fajlova itd.
• gcc je kompajler za programski jezik C i C++

Za Linux postoji mnogo editora, koji slijede različite paradigme.

• Vim i Emacs su najpoznatiji i najbolji editori za Linux, iako su portirani(prebačeni) na gotove sve sisteme.

Distribucije

Distribucije su konfigurisani paketi koji sadrže kompletne Linux sisteme. Neke od njih su potpuno slobodne i u rukama korisnika, dok su druge komercijalno orijentisane. One korisniku omoguđavaju obično jednostavan način izbora i instalacije softwareaskih paketa.Razlikuju se u konfiguraciji sistema, izboru softwarea, instalacijskoj rutini ali i u podržavanju različitih korisničkih potreba.
Distribucije su sastavljene od kernela i od programa koje kreatori distribucije izaberu.

Debian
Gentoo
SUSE
Mandriva
Ubuntu Linux

Pogledajte članak Linux-instalacija za više informacija.

Također pogledajte

Portal:Informatika

Vanjski linkovi

• Bosansko-hercegovačko udruženje Linux korisnika-ULK BiH