Prvi svjetski rat

Datoteka:Guetteur au poste de lcluse 26.jpg Haut-Rhin, Francuska 1917

Prvi Svjetski Rat, 1914 - 1918, je bio prvi rat u kojem su ucestvovale nacije sirom svijeta, te je stoga i dobio pridjev svjetski rat.

Prije izbijanja Drugog Svjetskog Rata bio je poznat pod imenom Veliki Rat ili nesto rjedje rat koji ce okoncati sve ratove, mada se i ime Prvi Svjetski Rat pojavilo vec 1920. godine u djelu potpukovnika Repingtona Prvi Svjetski Rat 1914-18.

Neki naucnici smatraju da je Prvi Svjestki Rat bio samo prva fazatridesetogodisnjeg rata koji je u stvari trajato od 1914 do 1941 godine.

Uzroci Rata

Neposredni povod za izbijanje rata je bio atentat (28. Juna, 1914) na Austrougarskog prijestolonaslijednika Franje Ferdinanda, i njegovu zenu Sofije u Sarajevu, Bosna koje je ubio pripadnik Mlade Bosne Gavrilo Princip), ali su stvarni uzroci mnogo dublji.

Imperijalni interesi

Prateci primjer Britanije pod vodjstvom Benjamina Disraelia, cak je i Otto von Bismarck shvatio vrijednost kolonija koje bi osigurale, po njegovim rijecima, "nova trzista za njemacku industriju, prosirenje trgovine, i nova polja za Njemacke aktivnosti, civilizaciju i kapital".

Apsolutisticke Centralne Sile, predvodjene ujedinjenom, industrijaliziranom Njemackom , koja je udvrostrucila svoju mornaricu od vremena Franko-Pruskog Rata, su bile strategijska prijetnja trzistima i sigurnosti snaznije utemeljenih saveznickih snaga i carske Rusije.

Antanta je tako bila sporazum izmedju Britanije i Francuske koji je imao za cilj da uspori Njemacki ekspanzionizam. Sporazum Antante, zajedno sa Rusko-Francuskim saveznistvom je zadovoljavao njihove zajednicke geopoliticke interese.

Francuska i Britanija, su zbog toga bile prinudjene da okoncaju vjekovna neprijateljstva. Britanski politicari su strahovali od jos jedne Njemacke vojne pobjede protiv Francuske, kao u Francusko-Pruskom Ratu, koja bi mogla biti okoncana Njemackim preuzimanjem Francuskih kolonija, upravo obratni scenario od stvarnog ishoda rata kada je Britanija okupirala vecinu Njemackih i Turskih kolonija i stavila ih u status "protektorata". Ovakva strahovanja su imala osnova u tome sto su Francuske kolonije bile u neposrednoj blizini Britanskih: Nigerija je na primjer bila u potpunosti okruzena Francuskih kolonijama, Indija je u neposrednoj blizini Francuske Indokine, i slicno. Strategijska trka izmedju Britanije i Njemacke je po povlacenju Bizmarka, prvog diplomata tog vremena, dobila na intenzitetu, i povecala napore na konsolidaciji postojecih interesnih zona i zauzimanju novih kolonija. Primjere ovakvih knflikata su Marokanska Kriza 1905 i Tangerska Kriza. Ovi konflikti su otpoceli kada je Njemacki Car Wilhelm's priznao nezavisnostMaroka od Francuske, novog Britanskog strateskog partnera. Tokom druge Marokanske Krize, Njemacka je uputila svoju mornaricu u Maroko, ispitujuci snagu saveza izmedju Britanije i Francuske.

Mreza evropskih saveznistava se stvorila po linijama imperijalnih interesa.

Balans Sile

Pocetkom dvadestog vijeka balans sile u Evropi je bio vrlo delikatan, a bio je i ugrozen serijom dogadjaja:

• Britansko naginjanje prema Francusko-Ruskom savezu, podstaknuto Njemackim ugrozavanjem Britanske mornaricke premoci.
• Njemacki i Austrougarski izazovi Englesko-Francusko-Ruskom savezu (Savez Antante)
• Njemacka je alarmirana brzim oporavkom Rusije od poraza u ratu sa Japanom 1905 i revoucionarnim previranjima u Rusiji
• porast snaznih nacionalnih pokreta medju drzavama Balkana, koje su podrsku crpile od Berlina, Beca i Petersburga.
• Austrijski regionalni interesi su bili ugrozeni nakon sto je Srbija udvostrucila svoju teritoriju nakon Balkanskih Ratova 1912-1913. Nakon atentata u Sarajevu, Austrougarska je Srbiji postavili neispunjiv ultimatum 3. Jula 1914 i nakon sto nije dobila zadovljavajuci odgovor, Austrougarska je prekinula diplomatske odnose sa Srbijom 25. Jula i objavila joj rat 28. jula 1914. Rusija, koja je sebe vidjela kao garanta srpske nezavisnosti, je izvrsila mobilizaciju 30. jula. Njemacka, saveznik Austrougraske je uputila zahtjev Rusiji da obustavi mobilizaciju 31, jula, ali Rusija nije udovoljila ovom zahtjevu jer bi demobilizacija znacila da ne bi mogla reaktivirati svoje vojne resurse u prihvatljivom vremenu. Zbog neispunjavanja ovog zahtjeva Njemacka je 1. augusta objavila rat Rusiji, a dva dana kasnije i Francuskoj.

1914:

• Juli 28., Austrougarska objavljuje rat [Srbija|Srbiji]]
• August 1, Njemacka objavljuje rat Rusiji
• August 3, Njemacka objavljuje rat Francuskoj
• August 4 -
  • Britanija objavljuje rat Njemackoj nakon sto Njemacka odbija da postuje neutralnost Belgije
  • Australia objavljuje rat Njemackoj
  • Kanada objavljuje rat Njemackoj;
  • Novi Zeland objavljuje rat Njemackoj;
• U septembru 1914. potpisan pakt o jedinstvu izmedju Francuske, Britanij, i Rusije
• August 23, Japan objavljuje rat Njemackoj

1916

• August 28, Italija objavljuje rat Njemackoj

1917:

• April 6, the United States objavljuju rat Njemackoj
• April 7, Kuba objavljuje rat Njemackoj
• August 14, Kina Objavljuje rat Njemackoj

Izbijanje konflikta se cesto pripisuje saveznistvima stvorenim u prethodnoj deceniji izmedju Njemacke, Austrougarske i Italije sa jedne strane, i Francuske, Rusije, Britanije i Srbije s druge strane. U stvari niti jedan od ovih sporazuma nije ispostovan sa izuzetkom Ruske mobilizacije radi Austrougarske objave rata Srbiji i Njemackog objavljivanja rata Francuskoj kao savezniku Rusije.

Britansko objavljivanje rata Njemackoj je zvanicno bilo rezultat Njemacke invazije Belgije ciju nezavisnost je Britanija garantovala 1839, i koja se nasla na putu Njemacke invazije na Francusku, a ne saveznistva sa Francuskom i Rusijom (koje sluzbeno nije ni postojalo u tom trenutku).

Njemacki plan uperen protiv Rusko-Frnacuskog saveznistva je bio da se razbije Francuska, i da se nakon toga snage posvete ratu sa Rusijom koja je svoju mobilizaciju vrsila sporijim tempom. Njemacki plan je zahtijevao od Belgije i Luksmburga slobodan prelaz trupa, a kada je dozvola za to uskracena, Nijemci su okupirali Luksemburg, i dio Belgije ali su naisli na znacajan otpor kod Lijeza. Britanija je poslala svoju armiju u Francusku, koja je potom prebacena u Belgiju. Vrijeme koje je obezbijedio otpor Belgijanaca, Francuza i Britanaca, i neocekivano brza mobilizacija Rusije je u potpunosti rasprsilo Njemacke planove. Rusija je izvrsila napad na Istocnu Prusku, vezuci njemacke trupe namijenjene zapadnom frontu, dozvoljavajuci Francuskim i Engleskim trupama da zaustave napredovanje Nijemaca prema Parizu u bitkama na Marniu septembry 1914 i primoravajuci centralne sile (Njemacku i Austriju da se bore na dva fronta).

Ulazak Osmanskog Carstva u rat

Osmansko Carstvo se prikljucilo silama osovine u Oktobru - Novembru 1914, ugrozavajuci Ruske teritorije na Kavkazu i Britansku komunikaciju sa Indijomi istokom preko Sueckog kanala. Britanska akcija je otvorila i drugi front na jugu kod Galipolja (1915) i u Mezopotamiji, ali su oba pokusaja okoncala Turskim uspjehom u odbijanju napada.

Italijansko Ucesce

Italija, je do tada bila nominalno u saveznistvu sa Njemacko i Austrougarskom ali je imala sopstvene interese na ustrb Austrijske teritorije u Juznom Tirolu, Istri i Dalmaciji, se ukljucila u rat na strani sila antante u maju 195, i objavljujuci rat Njemackoj 15 mjeseci kasnije. Italijanska akcija duz granice sa Austrijom je vezala znacajan broj neprijateljskih trupa, mada je Njemacko-Austrijska pobjeda kod Kaporeta u Oktobru 1917 izbacila Italiju sa liste ozbiljnih prijetnji.

Pad Srbije

Nakon sto je odbila Austrijsku invaziju od avgusta do decembra 1914, Srbija se nije mogla oduprijeti kombinovanom napadu Njemacke, Austrije i Bugarske u Oktobru 1915 . Srpska vojska se povukla preko Albanije u Grcku, gdje je doslo do Francusko-Engleskog iskrcavanja i pritiska na Grcku vladu da udje u rat protiv sila osovine.

Rana faza: od romantizma to rovova

U ratu su ucestvovale dvije grupe - savezanicka snage okupljene oko Britanije i sile osovine predvodjene Njemackom.

Louvain, Belgium, 1915

Gledanje na rat je 1914 bilo gotovo romaticno, i njegova objava je docekana sa entuzijazmom mnogih. Uvrijezeno je bilo misljenje da ce rat trajati kratko i da ce nekoliko ostrih manevara i akcija (da nauce neprijatelja lekciju) biti dovoljno za pobjednicki mars

na neprijateljski glavni grad, jednu dvije sjajne parade i potom povratak normalnom zivotu. Bilo je nekoliko pesimista koji su govorili da ce rat biti dugotrajan (npr. Lord Kitchener), ali su "svi znali" da ce rat biti okoncan prije bozica.

Ukopavanje pocinje

Nakon pocetnog uspjeha, na Marni, Francuska i Britanija su se nasle suocene sa ukopanim Njemackim pozicijama od Lorene do Belgijske obale. Zaracene strane su zauzele pozicije, Francuzi i Britanci su bili napadaci, a Nijemci su se branili. Ovo je imalo za posljedicu (uz tradicionalni kvalitet Njemackog inzenjeringa) da su Njemacka utvrdjenja , rovovi i transeje bili mnogo bolje konstruisani od saveznickih, koji su svoje rovove smatrali samo "privremenim" dok njihove snage ne probiju front. Naredne cetiri godine su pokazale sa nijedna strana nije bila u stanju da ostvari prednost ili zada odlucujuci udarac, mada je Njemacka akcija kod Verdena (1916) i neuspjeh saveznika sljedeceg proljeca doveo francusku armiju na ivicu kolapsa, a masovno dezerterstvo je ugrozavalo opstanak fronta.

U rovovima"'

U svakom trenutko se na frontu nalazilo gotovo 800,000 britanskih vojnika, 1,000 bataljona od kojih je svaki imao svoj sektor izmedju Arne i Belgije. Front je cinilo 6,000 milja rovova. Svaki bataljon je drzao svoj sektor sedam dana, a potom se sedam dana povlacio na linije podrske, a potom sedam na rezervne polozaje, da bi se cikuls zavrsio sedmicom van ratnih dejstava.

Bitka na Somi

Bitka na Somi (1916) je rezultirala u ogromnim gubicima na obje strane ali je napredak u ratu bio minimalan. Interesantno je primijetiti da kada su Britanci napali prvog dana ove bitke, i imali strasne gubitke pod mitraljeskom vatrom, oni su uspjeli osvojiti nesto teritorija. Ovaj "uspjeh" je nagnao Njemacku komandu da izvede protivofanzivu i ponovo zauzme izgubljenu teritoriju sto je imalo za posljedicu i ogromne Njemacke gubitke.