Sijenska škola

Sijenska škola je dio italijanske slikarske tradicije koja je svoj vrhunac razvoja dostigla u gradu Sieni tokom kasnog srednjeg vijeka između 13. i 15. vijeka. Tokom tog perioda bila je takmac Rimu i Firenci u umjetničkom stvaralaštvu i jedno od najznačajnijih italijanskih slikarskih središta. Tokom 13. i prve polovine 14. vijeka imala je slikarsku školu koja nije nimalo zaostajala u odnosu na ostale italijanske gradove, a neki od njenih najznačajnijih predstavnika uradili su slikarska djela za rivalsku Firencu, kao naprimjer Duccio di Buoninsegna sa njegovom "Madonom Rucellai" iz 1285 - 86. Upravo je Duccio kao jedan od osnivača sijenske škole, zajedno sa Pjetrom Cavallinijem i Cimabueom, najznačajniji italijanski slikarski predstavnik (do dolaska Giottoa), koji je u neohelenističku umjetnost Bizantije unio italijansku aromu. Kombinacija ekonomskog pada, izazvanog kugom iz 1348. koja je pokosila većinu stanovnika Siene i političke nestabilnosti tokom druge polovine 14. vijeka, dovela je do velikog pada kvaliteta slikarske umjetnosti od kojeg se Siena nije nikad u poptunosti oporavila.^[1]

Historijski okvir[uredi | uredi izvor]

Središnji glavni trg *Piazza del Campo* u Sieni sa pogledom na gradsku vijećnicu *Palazzo Pubblico*.

Siena je jedinstven slučaj među italijanskim gradovima, jer je i do danas zadržala duh srednjovjekovnog grada. U vrijeme kada se eksperimentisalo sa novim naučnim idejama u Padovi i Firenci i kada se uspostavljala pompa i raskošnost dvorova u Mantovi i Veneciji, Siena je ostala po strani od svega i nastavila svojim putem. Jedini utjecaji koji su uspjeli prodrijeti na umjetničku scenu ovog grada bili su bizantijski i gotički. 13. vijek je vjerovatno najmračniji period italijanske historije, obilježen krvavim borbama između rivalskih političkih frakcija. Iako je Siena u to vrijeme bila po strani po pitanju vojnopolitičkih događaja u odnosu na ostatak Italije, ipak je imala jednako nasilnu i katastrofalnu historiju kao i bilo koji od tadašnjih gradova država. Kao posljedica sukoba izmeđe političkih frakcija feudalnih dinastija bavarskih kneževa Welfa (koji su podržavali rimskog papu) i Gibelina (koji su podržavali Sveto Rimsko Carstvo) godine 1255. izbio je rat sa Firencom i vojska Sijene bila je poražena. Međutim, 1260. firentinska vojska bila je poražena u bici kod Montapertija, što je za obje strane imalo dalekosežne posljedice. Vatikan je zbog toga odbio da pozajmljuje novac od sijenskih gibelinskih bankara, a cijeli grad bio je izopšten iz katoličke crkve.^[2]

Također, vladajuća elita u Sieni je u znak zahvalnosti zbog ove velike pobjede nad firentincima ozvaničila kult Madone kao zaštitnice grada, što će imati velikog utjecaja na sijensku umjetnost. Većina sijenskih umjetnika naslikala je mnoge Madone, a njen kult u Sieni prevazilazio je uobičajeno; ona nije bila samo zaštitnica grada, kao drugi sveci, već i njegova gospodarica, a sijensko vodstvo je izvršilo ritual stavljanja ključeva grada ispred njenog lica u glavnoj središnjoj katedrali. Vrhunac štovanja Bogorodice u Sijeni dogodiće se 9. juna 1311. velikom religijskom svećanošću i procesijom kroz cijeli grad u čast završetka velike oltarne slike "Maeste" Duccia di Buoninsegne, koja je nošena od njegovog slikarskog ateljea do središnje sijenske katedrale uz učeće svih stanovnika Siene i vladajućih dostojanstvenika.^[3] Bavarski kneževi Welfa pomogli su u finansiranju nove firentinske vojske koja je 1269. u bici kod Colle Val d'Elsa porazila sijensku vojsku. Od 1271. do 1280. gradom je upravljali Welfski kapetani, a za vrijeme njihove vladavine Duccio je započeo svoj rad. Od 1280. do 1286. upravno tijelo sačinjavali su guverneri i vojni komandanti (ital. "condottieri"), a od 1287. do 1355. vladala je grupa crkvenih vođa i vojnih komandanata poznata kao Vijeće devetorice. Upravo je ovo Vijeće devetorice dalo da se izgradi gradska vijećnica Palazzo Pubblico, koju je dizajnirao sijenski arhitekt Agostino di Giovanni, a građena je između 1297 - 1310. Vladavina trgovačke klase predvođene bankarskom dinastijom Gibelin dovela je do društvene stabilnosti i mira, a sa njima i velikog pokroviteljstva umjetnosti. Međutim, godine 1326. grad Siena bio je pogoden teškom glađu, a kada je to riješeno i kada su njene posljedice prestale, stanovnici ovog grada imali su nekoliko godina predaha prije izbijanja kuge 1348. koja je opustošila Sienu. Od 100.000 stanovnika, samo 1.300 ih je preživjelo. Krajem 1355. osnovana je vlada koju su sačinjavali predstavnici iz srednjeg sloja, a njena vladavina trajala je do 1400. kada je vlast preuzela porodica Visconti, čija brutalna vladavina je trajala do 1405.^[2] Siena je ostala nezavisni grad-država kroz veći dio renesansnog perioda, izgubivši svoju nezavisnost od carskih snaga cara Karla V (1555), koji ju je potom nakratko ustupio svom sinu Filipu (kasnije Filipu II) i koji je zauzvrat prodao grad 1557. vojvodi Cosimu de' Mediciju. Od tada je Siena postala dio vladarskih posjeda dinastije Medici. Politički život u Sieni tokom 15. vijeka bio je obilježen složenim prepirkama između suparničkih frakcija, iako je prevladao republikanski sistem sa prekidom za vrijeme vladavine kvazi-princa Pandolfa Petruccija (oko 1503–1512) i njegovih nasljednika od 1525. pa sve do gubitka nezavisnosti. Kao rezultat toga, obrazac građanskog pokroviteljstva ostao je u prvom planu, s velikim narudžbama izrade umjetničkih djela koja su finansirana i usmjeravana ka glavnim građanskim institucijama, među kojima su: gradska vijećnica (Palazzo Pubblico), sijenska katedrala (Duomo di Siena) i javna bolnica (Santa Maria della Scala). Istovremeno, ovim novcem finansirana je i javna gradska infrastruktura, kao što su kapije, zidovi i vodovod.^[4] Zajedno s Firencom, Siena je bila glavno privredno, političko i kulturno središte Toskane u kasnom srednjem vijeku i ranoj renesansi.^[5]

13. vijek[uredi | uredi izvor]

U 11. i 12. vijeku zidovi i stropovi italijanskih crkava bili su opsežno oslikani ilustracijama iz Starog i Novog zavjeta koje su prenosile kršćansku poruku i služile kao žarište štovanja. Većina sačuvanih slika iz 13. vijeka, na drvu, zidovima, kao i iluminacije za rukopise, naručivane su za crkve, manastire i druge vjerske ustanove, ali i za privatnu upotrebu. Snažne veze sa istočnokršćanskim svijetom učinile su bizantijske umjetničke kompozicije i konvencije za prikazivanje svetih tema široko rasprostranjenim, posebno u ikonopisu i mozaičkom radu, što je značajno utjecalo na italijansko, a u okviru njega i sijensko slikarstvo 13 vijeka. Bizantijska umjetnost i umjetnici dospjeli su u Toskanu kroz luku Pisa nakon pada Konstantinopolja tokom perioda rasta stanovništva i prosperiteta u Italiji kada su monaštvo, vjerska pobožnost i izgradnja novih crkava cvjetali. Slikari porijeklom iz Italije, koje su u početku školovali bizantijski umjetnici, uspjeli su da bizantijske prototipove prevladaju u Italiji u 13. vijeku i zajedno s drugim utjecajima, odredili su smjer slikarstva u Sieni.^[6] Krajem 12. i početkom 13. vijeka Siena je već tada imala živu slikarsku tradiciju, o čemu svjedoči velika grupa panelnih slika anonimnih sijenskih umjetnika. Međutim, njihov stil još se nije razlikovao od slikarskih stilova u drugim središtima Toskane, Umbrije i Lazija.^[7] Prvi poznati umjetnici pojavili su se početkom 13. vijeka kada su slikari počeli potpisivali svoja djela i odobravati rad povjeren njihovim asistentima. Prema mišljenju britanskog historičara umjetnosti Richarda Meckenneya, individualizam i uloga slikarskog ateljea bili su pod utjecajem "kolektiva" koji je bio važan u umjetničkoj produkciji. Individualizam je postojao unutar umjetnikovog ateljea, ali je glavni slikar bio na kraju odgovoran za gotov proizvod, nakon što je sklopio ugovor s pokroviteljem ili naručiocem da isporuči određeni rad. Na taj način, stil u slikarskom ateljeu je neizbježno bio stil glavnog slikara. Prvi rani slikari iz Siene bili su Dietisalvi di Speme, koji je slikao pod utjecajem Cimabuea, Rinaldo da Siena i Guido di Graziano (oba su slikali i minijature, te bili aktivni tokom druge polovine 13. vijeka). Međutim, prvi poznati sijenski slikar koji je napravio pomak ka prepoznatljivom sijenskom slikarstvu bio je Guido da Siena, čije se slikarsko djelovanje vezuje za drugu polovinu 13. vijeka. Upravo je on bio jedan od prvih italijanskih slikara koji je lagano počeo da se udaljava od stoljetnih konvencija bizantijskog slikarstva (poznatog po krutoj kompozicionoj ravnoteži i frontalnosti) unoseći više spontanih gestova i scena ljudske nježnosti u italijansko slikarstvo 13. vijeka, čime je pomogao u kasnijem prihvaćanju emotivnog gotičkog slikarstva u Italiji. Umjetnost Guida da Siene i njegove škole bila je dominantan faktor u Sieni tokom druge polovine 13. vijeka. Način slikarskog prikazivanja Madone, arhitekture u pozadini mnogih slika i ornamenti u obliku školjki, odaju određenu povezanost s ostalim dijelovima Toskane. Glavni događaj za sijensku školu slikarstva u zadnje dvije decenije 13. vijeka desio se stupanjem na scenu Duccia di Buoninsegne, koji se oslanjao na bizantijsku slikarsku tradiciju i njegova direktna zapažanja iz prirode uz primjetan utjecaj gotike, koji je u to vrijeme dolazio iz Francuske. Do 1285. Duccio je ostvario punu slikarsku zrelost naslikavši "Madonu Rucellai", a činjenica da je narudžbu za izradu ovog djela dobio iz rivalske Firence govori o njegovom umjetničkom ugledu kao i ugledu slikarske tradicije grada Siene. Još jedno njegovo značajno djelo je i vitraž katedrale u Sieni sa staklom u boji i obojeno uz upotrebu metode slikanja u sivom monohromu ("grisaglia"). Do kraja 13. vijeka Duccio je naslikao seriju manjih slika Madona s Djetetom kao glavnim subjektom, koje se danas čuvaju u nekim od najznačajnijih svjetskih muzeja.^[6]

Galerija[uredi | uredi izvor]

"Madona s Djetetom", zlato i tempera na panelu, 1260-1267, 122x82 cm, Dietisalvi di Speme
"Sveti Franjo Asiški i scene iz njegovog života, 1270-1272, Guido di Graziano
"Raspeće", Dietisalvi di Speme, Sijenska katedrala
"Madona s Djetetom, 1265., Rinaldo da Siena, 31,4x19,4 cm, Nacionalna galerija u Londonu
"Maestá" Guida da Siene
"Raspeće" Guida da Siene
"Madona del Bordone" Coppa di Marcovalda
"Madonna Rucellai" Duccia di Buoninsegne

14. vijek[uredi | uredi izvor]

Sijenska škola dostigla je svoj vrhunac tokom cijele prve polovine 14. vijeka. Bilo je to vrijeme stvaralačkog procvata Duccia di Buoninsegne - čija religiozna umjetnost unosi strogoću bizantijskih stilova s humanizmom koji su zagovarali u to vrijeme novi franjevački i dominikanski redovi. Između 1308-1311 naslikao je svoje najznačajnije djelo "Maestá", a prijenos ovog monumentalnog slikarskog djela iz umjetnikovog ateljea u središnju baziliku u Sieni pratili su svi građani i velikodostojnici. Bio je to glavni kulturni događaj u tom gradu što ukazuje da je umjetnost u to vrijeme bila veoma cijenjena i da je kod ljudi imala veliki značaj. Upravo je Duccio bio za sijensko slikarstvo ono što je Giotto za Firencu. Njegove izuzetne boje, zlatni ukrasi i kontrolisano crtanje utrli su put nastanku međunarodne gotike. Ovaj rafinirani, kosmopolitski i dvorski trend također je nagovijestio Simone Martini (1284-1344), poznat po svom djelu "Maestá" (danas u Palazzo Pubblico, Siena iz 1315), njegovim freskama u donjem hramu Bazilike svetog Franje Asiškog u Assisiju (1320-30) a posebno njegovo remek-djelo "Triptih Blagovijesti" (1333) (danas u Uffizi galeriji). Ipak, Martini je u srcu bio veliki dekorativni ilustrator, posebno iluminiranih rukopisa. Upravo većina sijenskih minijatura pripada školi Simonea Martinija. Gotovo sva njegova srednjovjekovna iluminacija rukopisa je izgubljena, osim naslovne stranice Vergilijeve kopije (Milano, Biblioteca Ambrosiana) koja je pripadala Petrarci. Međutim, dokazi o njegovom utjecaju na gotičke iluminirane rukopise su jasni. Njegova raskošna dekoracija može se smatrati krajem jedne ere, gdje Giottov realizam uvodi predresansu i označava novi početak. Martinijev glavni sljedbenik bio je Lippo Memmi (oko 1295-1356).

Poređenja radi, braća Pietro Lorenzetti i Ambrogio Lorenzetti bili su pod velikim utjecajem Giotta i više naklonjeni narativnom realizmu nego dekorativnom stilu Simonea Martinija. Ipak, kao bivši Ducciovi učenici, nekoliko njihovih djela (npr. "Karmelićanski oltarni poliptih", 1329., Pinacoteca Nazionale, Siena) urađena su po uzoru na Duccia i Martinija. Najbolje djelo Ambrogia Lorenzettija je njegova freska u Palazzo Pubblico u Sieni, pod nazivom "Alegorija dobre i loše vlade" (1339), koju historičari umjetnosti često navode kao vrhunac naturalizma u italijanskom slikarstvu iz 14. vijeka.^[8]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Prednja strana remek-djela Duccia Buoninsegne "Maestá"
Pozadina "Maeste"
"Maestá" Simonea Martinija
"Alegorija dobre (lijevo) i loše vlade (desno i u sredini)", Ambrogio Lorenzetti, Palazzo Pubblico, Siena

15. vijek[uredi | uredi izvor]

Sijenski umjetnici iz prve polovine 15. stoljeća elaborirali su prestižnu lokalnu slikarsku tradiciju, koja je bila jedan od temeljnih doprinosa kasnogotičkog stila na papinskom dvoru u Avignonu, dok su istovremeno koristili neke firentinske slikarske elemente i zadržali uravnoteženi osjećaj religioznosti.

Glavni slikarski predstavnik ovog perioda je Stefano di Giovanni poznatiji kao Sassetta, koji je slikao radove sa figurama koje imaju tipično izduženu siluetu. Svjetlo je jasno i oštro, a kompozicije su često originalne, ali odmjerene. U ranom dijelu njegovog djelovanja pažnja prema ornamentima i linearnim efektima je vrlo pedantna. Nakon 1440. kada je radio, između ostalog, u gradu Sansepolcro, njegovi oslikani paneli postali su važni uzori drugim slikarima tog vremena. On je u Sansepolcro vjerovatno vidio prva slikarska djela Piera della Francesce.^[9]

Drugi važni umjetnici bili su majstor Osservanze, koji se možda može identificirati kao Sano di Pietro, i Giovanni di Paolo, potonji povezan s kasnogotičkim langobardskim i flamanskim slikarstvom, vidljivim po važnosti pridatoj pejzažu, koji dominira pozadinu, s pažljivim definisanjem detalja čak i na velikoj udaljenosti (u djelu "Madona od poniznosti" iz 1435.). Postepeno su stilske karakteristike renesanse prožimale sijenske umjetnike, toliko da se čini izuzetno teškim povući granicu između dva stila, koji se posebno u Sieni nesmetano spajaju. Primjeri za to su neka djela samog Giovannija di Paola, vezana za tradiciju, ali s renesansnim elementima kao što je upotreba perspektive.^[10]

16. vijek[uredi | uredi izvor]

17. vijek[uredi | uredi izvor]

Stilske osobine sijenskog slikarstva[uredi | uredi izvor]

Historičari italijanskog slikarstva smatraju da sijenska slikarska djela personifikuju snove, a to se najbolje može vidjeti u stilskim obilježjima sijenske škole. Iznad svega, sijenski slikari bili su poznati po svojoj upotrebi živopisnih boja. Rutinski su koristili nijanse koje nikada ranije nisu bile viđene na slikama i rijetko viđene izvan Siene. Koristili su bogatstvo detalja koji mogu biti prilično zanimljivi za prvog gledatelja. Draperije odjeće su elegantne i brojne, ali uzorci tkanina i detalji na dekolteu mogu gledatelja ostaviti bez daha. Slike su istovremeno raskošne, a opet eterične. Ova lahkoća prikazivanja u figurama, pa čak i u samim pejzažima najprepoznatljivija je osobina slikarskih djela iz sijenske škole.^[11]

Popis umjetnika[uredi | uredi izvor]

1251 - 1300[uredi | uredi izvor]

1301 - 1350[uredi | uredi izvor]

1351 - 1400[uredi | uredi izvor]

1401 - 1450[uredi | uredi izvor]

1451 - 1500[uredi | uredi izvor]

1501 - 1550[uredi | uredi izvor]

1601 - 1650[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Enzo Carli - Duccio di Buoninsegna, izdavač Aldo Martello Editore, Milan, Italy
Smart, Alastair (1978), The Dawn of Italian Painting 1250 – 1400., izdavačka kuća Oxford: Phaidon. ISBN 0714817694

Reference[uredi | uredi izvor]

^ F. M. Godfrey, History of Italian Painting 1250 - 1800, Taplinger Publishing Co., Inc. New York, 1965, Library of Congress Catalogue Number 65-16699, str. 1 - 4
^ ^a ^b Francis Williams, Painting in Mantua, Padua, Siena and Urbino, Pergamo Press Ltd. New York City 1970., Library of Congress Catalog Card No. 78-99997, str. 23 - 31
^ James H. Stubblibine, Duccio di Buoninsegna and His School, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1979. godine, str. 64–74, 31–39 ISBN 0-691-03944-5
^ "Art in Renaissance Siena". oxfordbibliographies.com. Pristupljeno 5. 8. 2022.
^ "Sienese Painting". metmuseum.org. Pristupljeno 6. 8. 2022.
^ ^a ^b "Thirteenth-Century Painting in Siena, the City of the Virgin". academia.edu. Pristupljeno 6. 8. 2022.
^ "Art in Tuscany: Sienese School of painting". travelingintuscany.com. Pristupljeno 6. 8. 2022.
^ "Sienese School of Painting (c.1250-1550)". visual-arts-cork.com. Pristupljeno 1. 2. 2023.
^ Zuffi, Stefano (2004). Il Quattrocento. Milano: Electa. ISBN 88-370-2315-4.
^ Mather Jr., Frank Jewett (1962). A History of Italian Painting. New York: Holt, Rinehart and Winston. str. 59, 94.
^ Frederick M. Godfrey, History of Italian Painting 1250 - 1800, Taplinger Publishing Co., INC. New York 1965., Library of Congress Catalogue Card Number: 65-16699, sr. 252

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

[1] F. M. Godfrey, History of Italian Painting 1250 - 1800, Taplinger Publishing Co., Inc. New York, 1965, Library of Congress Catalogue Number 65-16699, str. 1 - 4

[FW-2] Francis Williams, Painting in Mantua, Padua, Siena and Urbino, Pergamo Press Ltd. New York City 1970., Library of Congress Catalog Card No. 78-99997, str. 23 - 31

[JHS-3] James H. Stubblibine, Duccio di Buoninsegna and His School, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1979. godine, str. 64–74, 31–39 ISBN 0-691-03944-5

[4] "Art in Renaissance Siena". oxfordbibliographies.com. Pristupljeno 5. 8. 2022.

[5] "Sienese Painting". metmuseum.org. Pristupljeno 6. 8. 2022.

[EDU-6] "Thirteenth-Century Painting in Siena, the City of the Virgin". academia.edu. Pristupljeno 6. 8. 2022.

[7] "Art in Tuscany: Sienese School of painting". travelingintuscany.com. Pristupljeno 6. 8. 2022.

[8] "Sienese School of Painting (c.1250-1550)". visual-arts-cork.com. Pristupljeno 1. 2. 2023.

[9] Zuffi, Stefano (2004). Il Quattrocento. Milano: Electa. ISBN 88-370-2315-4.

[10] Mather Jr., Frank Jewett (1962). A History of Italian Painting. New York: Holt, Rinehart and Winston. str. 59, 94.

[HOIP-11] Frederick M. Godfrey, History of Italian Painting 1250 - 1800, Taplinger Publishing Co., INC. New York 1965., Library of Congress Catalogue Card Number: 65-16699, sr. 252

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]