Idi na sadržaj

Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Zastava Azerbejdžanske SSR
Grb Azerbejdžanske SSR
Himna Azerbajdžanske SSR

Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika, poznat i pod skraćenicom Azerbejdžanska SSR (azerski: Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası, Azərbaycan SSR; ruski: Азербайджанская Советская Социалистическая Республика, Азербайджанская ССР) bila je jedna od republika koje su sačinjavale Sovjetski Savez. Ustanovljena je 28. aprila 1920. godine, pod imenom Azerbejdžanska SSR. Od 12. marta 1922. do 5. decembra 1936. godine bila je republika unutar Transkavkaske SFSR, zajedno sa Armenskom i Gruzijskom SSR. Azerbejdžan je istupio iz SSSR-a 25. decembra 1991. godine.

Historija

[uredi | uredi izvor]

Formiranje

[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka Ruskog građanskog rata i poraza snaga Azerbejdžanske demokratske republike, 28. aprila 1920. godine proglašena je Azerbejdžanska SSR. Vlast su prije toga preuzeli lokalni boljševici pod vodstvom Mirze Davuda i Narimana Narimanova, uz pomoć ruske Crvene armije.

Sovjetske republike Rusija, Armenija i Azerbejdžan su, 13. oktobra 1921. godine, potpisali sa turskom vladom ugovor u Karsu. Tim ugovorom je dotadašnja Nahičevanska SSR postala Nahčivanska autonomna sovjetska socijalistička republika u sastavu Azerbejdžanske SSR.[1]

Transkavkaska SFSR

[uredi | uredi izvor]

Pod utjecajem političkog pritiska iz Moskve, lideri Azerbejdžanske, Armenske i Gruzijske SSR su, 12. marta 1922. godine, osnovali uniju tih triju zemalja poznatu pod imenom Transkavkaska sovjetska federativna socijalistička republika. Članovi Saveznog vijeća Transkavkaske SFSR bili su Nariman Narimanov (Azerbejdžan), Polikarp Mdivani (Gruzija) i Aleksandar Mijasnikjan (Armenija). Prvi sekretar Komunističke partije TSFSR bio je Sergo Ordžonikidze.

U decembru 1922. godine, Transkavkaska SFSR je pristupila uniji sa Ruskom SFSR, te Ukrajinskom i Bjeloruskom SSR, koje su zatim 30. decembra 1922. godine zvanično utemeljile Savez sovjetskih socijalističkih republika. U decembru 1936. godine, Transkavkaska SFSR je rasformirana, jer se članovi Saveznog vijeća nisu mogli dogovoriti oko nekih državnih pitanja. Nakon toga su Azerska, Armenska i Gruzijska SSR postale direktne članice Sovjetskog Saveza.

Razvoj i industrijalizacija

[uredi | uredi izvor]

Poslije 1921. godine, Vrhovno vijeće za narodnu ekonomiju pokrenulo je projekat osavremenjivanja i industrijalizacije azerbejdžanskih polja nafte. Otkrivena su mnoga nova naftna polja, poput Iljičevog bazena, Kara-Čuhura, Lok-Batana i Kale. Nakon pokretanja kolektivizacije 1929. godine, Azerbejdžanska SSR je po prvi put postala drugi proizvođač čaja u SSSR-u nakon Gruzijske SSR. Naftna industrija Azerbejdžanske SSR, koja je zauzimala preko 60% sovjetske proizvodnje naftnih derivata, odlikovana je Ordenom Lenjina, 31. marta 1931. godine. Republika je po drugi put odlikovana Ordenom, prilikom proslave petnaeste godišnjice postojanja.

Veliki domovinski rat

[uredi | uredi izvor]

Po početku Velikog domovinskog rata, industrija Azerbejdžanske SSR proizvela je 25,4 miliona tona goriva, što je bio rekord u cijeloj historiji azerbejdžanske naftne proizvodnje. Velika Britanija i Francuska tada su ozbiljno razmišljale o bombardovanju azerbejdžanskih naftnih polja, kako ne bi došla pod kontrolu Hitlerovih snaga. Do kraja 1941. godine, velik broj Azera priključio se Narodnim dobrovoljačkim korpusima. Radnici na naftnim poljima pokrenuli su incijativu rada dvanaest sati dnevno, bez slobodnih dana ili proslava praznika sve do kraja rata, kako bi time pomogli sovjetskoj ekonomiji da izdrži ratne napore. Baku je Hitleru i njegovim generalima bio glavni strateški cilj, kako bi iskoristili naftna polja. Snage njemačkog Wehrmachta stigle su do Kavkaza, ali to je bio njihov krajnji domet kada su poraženi kod Staljingrada početkom 1943. godine. Od 700.000 do 800.000 Azera, koji su bili regrutovani u Crvenu armiju, poginulo je njih 400.000.

Nakon rata

[uredi | uredi izvor]

Važan događaj za Azere u Azerbejdžanskoj SSR bila je sovjetska okupacija sjevernog Irana, također pretežno naseljenog Azerima. Ovo je za posljedicu imalo rast panazerbejdžanskog nacionalizma, oživljavanje azerskog jezika, koji je do tada bio potiskivan od persijskog. U novembru 1945. godine, u Tabrizu je pod sovjetskim pokroviteljstvom osnovana Narodna vlada Azerbejdžana, pod vodstvom Džafara Piševarija. Među Azerima je vladalo uvjerenje da će se dva Azerbejdžana uskoro ujediniti, ali se pod pritiskom Zapadnih sila Crvena armija morala povuči iz sjevernog Irana. Iranska vlada je uspostavila vladu nad iranskim Azerbejdžanom do kraja 1946. godine, a članovi Narodne vlade sklonili su se u Azerbejdžansku SSR.

Od 1950-ih godina, u Azerbejdžanskoj SSR potaknut je period ubrzane urbanizacije i industrijalizacije. Međutim, od 1960-ih opala je važnost azerbejdžanske naftne industrije, djelimično zbog intenzivnije prerade nafte u ostalim regionima Sovjetskog Saveza. Jedan od problema bio je rast tenzija između Armenaca i Azera oko Nagorno-Karabaha. Moskva je zbog toga na čelo Azerbejdžanske KP 1969. godine postavila Hejdara Alijeva. Alijev je bio uspješan u poboljšanju ekonomskih uslova i odnosa između Azera i Armenaca. Nakon pokretanja "Perestrojke", Alijev se protivio Gorbačovljevim reformama, nakon čega ga je ovaj prisilno penzionisao.[2]

Etničke tenzije potakle su osnivanje brojnih opozicionih organizacija, od kojih je najznačajnija bila Narodni Front Azerbejdžana. Međutim, u organizaciji je krajem 1989. godine došlo do rascjepa između modernista i konzervativnih islamista. Rascjep je uzrokovao nasilje usmjereno protiv Armenaca, zbog čega je Sovjetska armija upućena da smiri stanje. Nemiri su kulminirali nakon što su sovjetski vojnici u suzbijanju nereda ubili 132 demonstranta u Bakuu, 20. januara 1990. godine.Azerbejdžan je usvojio deklaraciju o nezavisnosti 30. augusta 1991. godine, a nakon raspada Sovjetskog Saveza 25. decembra, pristupio je Zajednici nezavisnih država.

Funkcioneri Azerbejdžanske SSR

[uredi | uredi izvor]
Slika Bakua iz sovjetske ere

Predsjednici

[uredi | uredi izvor]

Premijeri

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0020%29
  2. ^ http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0021%29
  3. ^ http://www.worldstatesmen.org/Azerbaijan.html

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Istoriя gosudarstva i prava Azerbaйdžanskoй SSR. B., Akademiя nauk SSR, 1964.
  • Graždanskiй kodeks Azerbaйdžanskoй SSR. Б., Verhovnji sovet, 1964.
  • Madatov, G. Azerbaijan During the Great Patriotic War. Baku, 1975.
  • Nezavisimja gazeta, 12 August 1992, str. 1–2

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbejdžanska_Sovjetska_Socijalistička_Republika&oldid=3517945"