Beogradska tvrđava

Stambol kapija i Sahat-kula. Jedan od glavnih ulaza u Gornji grad.

Despotova kapija i Dizdareva kula prjedstavljaju zajedno sa sjevernoistočnim bedemom najbolje očuvan dio srednjovijekovnog Gornjeg grada s početka 15. vijeka. Kula je dobila naziv po tome što je u drugoj polovini 18. vijeka u njoj stanovao dizdar - zapovjednik tvrđave. Teško je stradala u bombardovanju Beograda 1915. godine.

Zindan kapija i most. Svi mostovi na Kalemegdanu su bili drveni da bi se lakše mogli zapaliti i time spriječi prodor osvajača. Izgrađena je za vrijeme ugarske vladavine u periodu od 1440-1456. godine kako bi ojačala prilaz Despotovoj kapiji koja je tada prjedstavljala glavni ulaz u Gornji grad. Ovdje su vođene žestoke borbe tokom opsade sultana Mehmeda Fatiha 1456. godine koji je željeo poslje Carigrada da osvoji Beograd. Međutim, odlučujuća bitka se ipak odigrala na rijeci, odnosno Dunavu. Nakon poraza turske flote pala je opsada grad. Beograd je konačno osvojio tokom pohoda sultan Sulejman I Veličanstveni 1521. godine. U međuvrijemenu, između dve velike bitke za Beograd otkriven je Novi svijet. Dobila je kasnije naziv po tome što su njeni podrumi pretvoreni u tamnice.

Beogradska tvrđava predstavlja gradsko utvrđenje oko koje se razvio današnji Beograd. Podignuta je početkom 1. vijeka kao palisad sa zemljanim bedemima, da bi se tokom vijekova razvijala u rimski kastrum (II vijek), bizantijski kastel (VI i XII vijek), srednjovijekovnu utvrđenu prijestolnicu Srpske despotovine (XIII i XV vek) i na kraju osmanlijsko/austrijsko artiljerijsko utvrđenje (XVII i XVIII vijek). Danas je svojevrstan muzej prošlosti Beograda i sa Kalemegdanskim poljem čini jedinstvenu kulturno-historijsku cijelinu u okviru Kalemegdanskog parka.

Tvrđava se nalazi na vrhu 125,5 m visokog završnog grebena šumadijske geološke ploče. Litice grebena gledaju prema Velikom ratnom ostrvu i ušću rijeke Save u Dunav. Okružuju je tri ulice: Bulevar Petra Bojovića, Ulica Tadeuša Košćuška i Pariska ulica.

Osnovu tvrđave čine dva dijela:

• Gornji grad - obuhvata plato nekadašnjeg rimskog kastruma, bizantijskog kastela odnosno Despotovog grada i artiljerijska proširenja prema kopnu odnosno ka jugu i istoku.
• Donji grad - obuhvata Milutinovo Zapadno podgrađe i Despotovo podgrađe na obali, artiljerijsko proširenje ka istoku.

Turbe Damat Ali paše, "Osvajača Moreje", palog u bici kod Petovaradina 1716. godine.

Beogradska tvrđava, a samim tim i Beograd, ima vrlo značajan strateški položaj u okviru cijelokupne jugoistočne Evrope. Smještena je na granici Panonske nizije i Balkanskog poluostrva i raskrsnica je putnih pravaca koji su od davniva povezivali Carigrad (Via Militaris) odnosno Solun (Via Egnatia) sa unutrašnjošću evropskog kontinenta. Pored kopnenih puteva koji se na tom mjestu spajaju, na njemu se ukrštaju i plovni putevi oličeni u Savi i pogotovo Dunavu koji predstavlja najznačajniju evropsku rijeku. U lokalnom smislu gledano, tvrđava se nalazi na kraju grebenskog platoa koji se na tom mjestu strmo spušta ka ušću Save u Dunav. Na taj način je rijekama spriječen pristup tvrđavi sa sjevera i istoka Dunavom i zapada Savom.

Literatura

• Marko Popović (2006). Beogradska tvrđava. Arheološki institut i Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Popović (2013). Prilog proučavanja topografije bizantijskog Beograda u 11. и 12. vijeku. Arheološki institut, Beograd.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marina S. Pavlović (2014). Kompleks Zindan kapije (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Popović (2014). Beogradska Vidin kapija (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Popović (2007). Kula Nebojša sa delom priobalnog bedema i vodenom kapijom II (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Gavrilović (2013). Rekonstrukcija Kule Nebojša sa delom priobalnog bedema. Fakultet za arhitekturu Univerzitet u Ljubljani.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Popović (2012). Kompleks Sahat kapije (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Marko Popović (2019). Počeci barokne vojne arhitekture na Beogradskoj tvrđavi. Arheološki institut i Muzej grada Beograda.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Vladan Zdravković (2019). Veliki vojni bunar ("Rimski") u Beogradskoj tvrđavi. Arheološki institut i Muzej grada Beograda.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Željko Vuk (2019). Doksat: Neimar baroknog Beograda. Prosveta.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Vera Pavlović-Lončarski i Marina Nešković (2013). Zgrada na jugozapadnim bedemom beogradskog Gornjeg grada (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Goran Ilijić (2009). Nalazi topova sa prostora Beogradske tvrđave kao svjedočanstvo ugarsko-turskih borbi za Beograd (PDF). Vesnik.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Vladimir Jovanović (2019). Nastanak beogradskog kaznenog zavoda (PDF). Historijski časopis.CS1 održavanje: ref=harv (link)
• Đina Vrzić i Milica Grozdanić (2011). Prikaz područja Beogradske tvrđave u historijskim i urbanističkim planovima kao prilog budućim procesima planiranja (PDF). Beogradsko nasleđe.CS1 održavanje: ref=harv (link)

Vanjski linkovi

• Javno preduzeće ″Beogradska tvrđava″
• Putevi Rimskih imperatora: Na kapiji Singidunuma (RTS Kulturno-umjetnički program - Zvanični kanal)
• Kuća na raskršću: Beogradska tvrđava - 1. dio (RTS 3 - Zvanični kanal)
• Kuća na raskršću: Beogradska tvrđava - 2. dio (RTS 3 - Zvanični kanal)
• Moravska Srbija: Prijestolni grad (RTS Kulturno-umjetnički program - Zvanični kanal)
• Sudbina beogradskih džamija - Islamska zajednica Srbije Arhivirano 3. 8. 2020. na Wayback Machine
• Šta je Anenerbe tražio u Beogradu (Politika, Branko Bogdanović, 20.04.2020.)
• Oštećena skulptura Herkulanke predata restauratorima (Politika, Brankana Vasiljević, 12.05.2020.)