Asteroidi

Asteroidi ili planetoidi su mala čvrsta tijela u planetarnim sistemima. U usporedbi s planetama mnogo su manji i najčešće nepravilnog oblika. Nastali su od ostataka protoplanetarne tvari koja se nije pripojila planetama za vrijeme formiranja sistema iz protoplanetarnog diska. Najčešće kruže oko matične zvijezde vlastitom putanjom ili kao prirodni sateliti (mjeseci) većih planeta. Neke od njih nalazimo vezane gravitacijskim silama uz planete, u grupama koje orbitiraju u putanji planeta, ispred ili iza.

Iako se do nedavno mislilo drukčije, otkriveno je da asteroidi mogu imati vlastite mjesece kada je u orbiti oko asteroida Ida pronađen satelit nazvan Daktil.

Većina asteroida u Sunčevom sistemu nalazi se u asteroidnom pojasu između Marsa i Jupitera, te u Kuiperovom pojasu. Do sada ih je otkriveno blizu 80 000, a oko 11 000 ih je dobilo službena imena - redni broj i ime. Procjenjuje se da bi ih u našem sistemu moglo biti nekoliko miliona.

Definicija

Još uvijek ne postoji tačna definicija asteroida. Stručnjaci se razilaze u mišljenjima kako na odgovarajući način klasificirati asteroide prema masi, veličini, sastavu i položaju u planetarnom sistemu.

Prijedlog je da se asteroidima nazivaju tijela veća od 50 m u prečniku, manja od planeta i kamenog ili metalnog sastava. Još manja tijela, koja se popuno raspadnu i izgore pri ulasku u Zemljinu atmosferu spadala bi u kategoriju meteoroita, dok bi asteroidima nazivali ona koja pri udaru u Zemlju mogu doprijeti do zemljine površine.

Historija otkrića

Još je u 16. vijeku Johannes Kepler primijetio da su staze Marsa i Jupitera u odnosu na staze ostalih planeta, više razmaknute, pa je pretpostavio da unutar njih vjerovatno postoji još neotkrivena planeta. Johannes Daniel Titius i Johann Elert Bode pronašli su jednostavnu zakonitost prema kojoj se mogu računati udaljenosti planeta od Sunca. Premda Titius-Bodeovo pravilo nije pouzdano fizički rastumačeno, a također ne daje dobre rezultate za daleke planete, ipak je nagovijestilo da se između putanja Marsa i Jupitera treba nalaziti neka planeta. Ovo pravilo predviđa postojanje planete na udaljenosti 2,8 AJ od Sunca.

Godine 1800. u potragu za "nedostajućom" planetom krenulo je 12 njemačkih astronoma. Potraga je dala rezultat u noći od 31. decembra 1800. na 1. januar 1801. kada ih je preduhitrio Talijan Giuseppe Piazzi koji je u Palermu, tokom rutinskog pretraživanja neba otkrio tijelo Sunčevog sistema koje je nazvano Ceres. Iste je godine znameniti njemački matematičar Karl Friedrich Gauss proračunao elemente staze ovog tijela i pokazao da bi se moglo raditi o "nedostajućoj" planeti. Astronome je zbunjivala veličina Ceresa (samo 940 km u promjeru), jer su očekivali mnogo veće tijelo. Već nakon dvije godine Heinrich W. M. Olbers je otkrio Paladu. Do 1807. godine su otkriveni Junona i Vesta. Ubrzo se pokazalo da je Sunčev sistem prepun malih planeta koje danas zovemo planetoidi ili asteroidi.

Fizičke osobine

Ukupna masa asteroida se danas procjenjuje na 10²² kg (oko 1000 puta manje od mase Zemlje), od čega oko 10% otpada samo na Ceres. Do sada je pronađeno 238 asteroida većih od 100 km i vjeruje se da su to svi, dok se za manje asteroide vjeruje da ih je otkriven tek mali postotak. Procjena je da postoji oko milijardu tijela većih od 1 km. Asteroidi se oko Sunca kreću u istom smjeru kao i planete. Prosječne inklinacije (nagib u odnosu na ekliptiku) su manje od 16°. Asteroidi nemaju atmosfere. Većina asteroida je udaljena od Sunca između 1.7 i 4 AJ u području nazvanom asteroidni pojas. Većina asteroida u asteroidnom pojasu imaju ekscentricitet od 0,1 do 0,2. U samom asteroidnom pojasu postoji područje najveće gustoće putanja asteroida (između 2,2 i 3,3 AJ) - glavni pojas.

Asteroidi rotiraju, a kako su nepravilnog oblika, to dovodi do promjene njihova sjaja i prividne veličine. Na temelju mjerenja perioda promjene može se odrediti i period rotacije. Periodi rotacije većine asteroida su između 4 i 16 sati. Kako su asteroidi malih dimenzija, oblik im se ne može primjetiti čak ni pomoću najvećih teleskopa. Posmatranjem okultacija (zamračivanja, sakrivanja) zvijezda asteroidima može se odrediti njihov oblik i dimenzije. Po dimenzijama je osobit asteroid 1620 Geograf (1620 Geographos) koji je štapičastog oblika. Neki od njih uzajamno su vezani svojim gravitacionim poljem i zajedno se kreću oko Sunca. Primjer je jedan od Trojanaca: 624 Hektor (62 Hector).

Klasifikacija asteroida

Uobičajeno je da se asteriodi grupišu prema orbitalnim karakteristikama i prema fotometrijskim i spektroskopskim osobinama, koja ukazuju na razlike u strukturi.

Orbitalne grupe

Prema orbitalnim karakteristikama, asteroidi su podijeljeni u grupe i obitelji. Obično se grupi daje ime po asteroidu koji je u njoj prvi otkriven.

• Kirkwoodove zone

• Hirayamine familije

• NEA (eng. Near Earth Asteroid)

• Kentauri

• Trojanci

• Kuiperov pojas

Sve navedene grupe čine asteroidi u orbiti oko Sunca, ali možemo ih pronaći zarobljene kao planetarne satelite, što se smatra vjerovatnim jer su po sastavu vrlo slični asteroidima. Mogući kandidati su: oba Marsova satelita Fobos i Demos, Jupiterovi nepravilni sateliti, Saturnov najudaljeniji satelit Feba i drugi Saturnovi nepravilni sateliti.

Spektralna klasifikacija

U početku su asteroidi bili podijeljeni u tri grupe prema sastavu površinskog materijala, odnosno svojstvima površine: boji, albedu (koeficijentu refleksije) i spektralnom tipu. Broj grupa u ovoj podjeli raste s otkrićima novih asteroida i trenutno ih ima 14.

Prve tri grupe su:

• S-tip: silikatni asteroidi, sačinjavaju 75% svih otkrivenih asteroida
• C-tip: karbonski (ugljični) asteroidi, sačinjavaju 17% svih otkrivenih asteroida
• M-tip: metalni asteroidi, sačinjavaju 8% svih otkrivenih asteroida

Ostale grupe, prema spektralnoj klasifikaciji:

• Asteroidi A-tipa
• Asteroidi B-tipa
• Asteroidi D-tipa
• Asteroidi E-tipa
• Asteroidi F-tipa
• Asteroidi G-tipa
• Asteroidi P-tipa
• Asteroidi Q-tipa
• Asteroidi R-tipa
• Asteroidi T-tipa
• Asteroidi V-tipa

Istraživanje

Tokom 1991. godine letjelica Galileo je, na svom putu prema Jupiteru, uspjela po prvi put snimiti sa 16 000 km udaljenosti jedan asteroid - 951 Gaspra. Bili su to prvi snimci na kojima se vide površinski detalji. Tako je na asteroidu Gaspri (dimenzija 20 × 12 × 11 km) uočeno više od 600 kratera. Najveći je imao prečnik od 1,5 km. Detektirano je i magnetsko polje, znak da Gaspra ima metalno jezgro. U augustu 1993, Galileo je prošao pokraj asteroida Ide, dimenzija 58 × 43 km, u čijoj je blizini otkriven 1.6 × 1.2 km velik satelit Daktil. Različitog je sastava iz čega se izvodi zaključak da je nastao nakon sudara koji je stvorio njihovu porodicu asteroida (porodica Koronis).

NEAR (Near-Earth Asteroid Mission - misija na NEA asteroid) misija započela je 1996. godine sa zadatkom da obiđe neke NEA asteroide. Prošla je pored asteroida 253 Matilda u maju 1997. U januaru 1999 je propao prvi pokušaj ulaska u orbitu oko asteroida 433 Eros, da bi drugi pokušaj, nakon oko godinu dana, uspio. Početkom 2001 se letjelica uspjela spustiti na Eros. Slaba gravitacija dozvoljava i ponovo podizanje letjelice, ukoliko za time bude interesa u NASA-i.

Sonda Cassini je na putu prema Saturnu iz velike daljine snimio asteroid Masursky, a Stardust je, na svom putu prema kometi Wild 2, 2. novembra 2002. snimio asteroid 5535 Ana Frank (5535 AnneFrank).

Letjelica Hayabusa (Muses-C) je 2005. godine posjetila asteroid Itokawa. U novembru 2005., sletila je na asteroid sa ciljem prikupljanja uzoraka. U tome je i uspjela, što je bio prvi takav rezultat. Letjelica se vratila na Zemlju 13. juna 2010.

Vanjski linkovi

• Astronomska sekcija Fizikalnog društva Split - Asteroidi i meteoridi

ASTEROIDI:

-

Ceres

Slika Ceresa sa svemirskog teleskopa Hubble. Kontrast je poboljšan radi otkrivanja detalja površine. Otkriće Otkrio Giuseppe Piazzi Datum otkrića 1. januar 1801.[1] Oznake MPC nazivi 1 Ceres Sporedni nazivi A899 OF; 1943 XB Kategorija malih planeta patuljasta planeta asteroidni pojas Pridjevi Cereski, Ceranin Osobine putanje [2] Epoha: 18. jun 2009. (JD 2455000,5) Afel 446.669.320 km 2,9858 AJ Perihel 380.995.855 km 2,5468 AJ Srednji poluprečnik putanje 413.832.587 km 2,7663 AJ[2] Ekscentricitet 0,07934[2] Orbitalni period 1680,5 dana 4,60 godina Prosječna orbitalna brzina 17,882 km/s Srednja anomalija 27,448° Inklinacija 10,585°[2] ka Ekliptici 9,20° ka Konstantnoj ravni[3] Dužina ulaznog čvora 80,399°[2] Argument perihela 72,825°[2] Fizikalne osobine Ekvatorijalni poluprečnik 487,3 ± 1,8 km[4] Polarni poluprečnik 454,7 ± 1,6 km[4] Masa 9,43 ± 0,07×1020 kg[5] Prosječna gustoća 2,077 ± 0,036 g/cm³[4] Ekvatorijalna površinska gravitacija 0,27 m/s² 0,028 g[6] Brzina oslobađanja 0,51 km/s[6] Siderički period rotacije 0,3781 d 9,074170 h[7][8] Osni nagib oko 3°[4] Rektascenzija sjevernog pola 19 h 24 min 291°[4] Deklinacija sjevernog pola 59°[4] Albedo 0,090 ± 0,0033 (vizuelno geometrijski)[9] Temperatura na površini min: ? prosj.: ~167 K[10] maks: 239 K[10] Spektralna klasa C[11] Prividna magnituda 6,7[12] do 9,32[13] Apsolutna magnituda (H) 3,36 ± 0,02[9] Ugaoni prečnik 0,84"[14] do 0,33"[6] Ceres, službene oznake 1 Ceres, je najmanja identifikovana patuljasta planeta u Sunčevom sistemu i jedina u asteroidnom pojasu. Otkrio ju je Giuseppe Piazzi 1. januara 1801. godine[15] i dobila je ime po Rimskoj boginji Cereri — boginji rastućih biljaka, žetve i majčinske ljubavi. Sa prečnikom od oko 950 km, Ceres je daleko najveće i najmasivnije tijelo u asteroidnom pojasu, te sadrži trećinu (32%) ukupne mase pojasa.[16][17] Nedavna osmatranja su otkrila da je sferoidan, za razliku od nepravilnih oblika manjih tijela sa nižom gravitacijom.[9] Površina Ceresa se vjerovatno sastoji od mješavine leda, vode i raznih hidratnih minerala kao što su karbonati i gline.[11] Ceres je vjerovatno podijeljen na stjenovito jezgro i ledeni omotač.[4] Moguće je da se ispod površine nalazi okean, što ga čini mogućim odredištem u potrazi za vanzemaljskim životom.[17] Ceresova prividna magnituda se kreće od 6,7 do 9,3 i zato je premalo osvijetljen da bi se vidio golim okom.[12] 27. septembra 2007. godine, NASA je lansirala svemirsku sondu Dawn radi istraživanja Veste (2011.-2012.) i Ceresa (2015.).[18] Sadržaj [sakrij] 1 Otkriće 2 Ime 3 Status 4 Fizičke karakteristike 4.1 Površina 4.2 Atmosfera 5 Orbita 5.1 Tranziti planeta sa Ceresa 6 Porijeklo i evolucija 7 Osmatranja 8 Istraživanje 9 Također pogledajte 10 Izvori 10.1 Efemeride 11 Vanjski linkovi Otkriće [uredi]

Ideju da bi nepoznata planeta mogla postojati između orbita Marsa i Jupitera je prvi predložio Johann Elert Bode 1768. godine.[15] Njegova razmatranja su se zasnivala na takozvanom Titius-Bodeovom zakonu, sada napuštenoj teoriji koju je predložio Johann Daniel Titius 1766. godine.[15][19] Po ovom zakonu, velika poluosa planete bi trebala biti blizu 2,8 AJ.[19] Kada je William Herschell otkrio Uran 1781. godine,[15] vjera u zakon Titiusa i Bodea je porasla, i 1800. godine dvadeset četiri iskusna astronoma su udružili svoje napore, te započeli metodičku potragu za predloženom planetom.[15][19] Grupu je predvodio Franz Xaver von Zach, urednik časopisa Monatliche Correspondenz. Iako nisu uspjeli otkriti Ceres, kasnije su pronašli nekoliko velikih asteroida.[19]

Piazzijeva knjiga "Della scoperta del nuovo pianeta Cerere Ferdinandea" prikazuje otkriće Ceresa Ceresa je 1. januara 1801. godine otkrio Giuseppe Piazzi koji je tražio zvijezdu izlistanu sa strane Francisa Wollastona kao Mayer 87, jer se nije nalazila na datoj poziciji u Mayerovom zodijačkom katalogu.[15] Umjesto zvijezde, Piazzi je pronašao objekat sličan zvijezdi koji se kretao, za koji je prvo mislio da je kometa.[20] Piazzi je ukupno 24 puta promatrao Ceres, zadnji put 11. februara, kada je bolest prekinula njegova promatranja. Svoje otkriće je objavio 24. januara 1801. godine u pismima kolegama astronomima, među njima i njegovom zemljaku Barnabiu Orianiu iz Milana. Predstavio ga je kao kometu, ali "pošto je njegovo kretanje tako sporo i pravilno, više puta mi se učinilo da bi moglo biti nešto bolje od komete".[15] U aprilu, Piazzi je poslao svoja kompletna promatranja Orianiu, Johannu Elertu Bodeu i Jérômeu Lalandeu iz Pariza. Informacije su objavljene 1801. godine u septembarskom izdanju časopisa Monatliche Correspondenz.[20] Ubrzo nakon ovoga, Ceresova prividna pozicija se promijenila (većinom zbog Zemljinog orbitalnog kretanja). Tada je već bio preblizu Sunčevom sjaju, pa drugi astronomi nisu mogli potvrditi Piazzieva posmatranja sve do kraja godine. Ipak nakon toliko dugo vremena, bilo je teško predvidjeti njegovu tačnu poziciju. Da bi ponovo pronašao Ceres, Carl Friedrich Gauss, tada star 24 godine, je izumio efikasnu metodu otkrivanja orbite.[20] Za samo nekoliko sedmica, predvidio je njegovu putanju i poslao svoje rezultate von Zachu. 31. decembra 1801. godine von Zach i Heinrich W. M. Olbers su pronašli Ceres blizu predviđene pozicije.[20] Herschel je 1802. godine procijenio da Ceres ima prečnik od 260 km, a 1811. godine Johann Hieronymus Schröter je procijenio da taj prečnik iznosi 2.613 km.[21][22] Ime [uredi]

Piazzi je prvobitno predložio ime Ceres Ferdinandea (italijanski, Cerere Ferdinan­dea) za ovo tijelo, po mitološkoj figuri Cereri (Rimskoj boginji biljaka) i Kralju Ferdinandu od Dvije Sicilije.[15][20] "Ferdinandea" nije bilo prihvatljivo drugim nacijama u svijetu, tako da je izbačeno. Ceres se kratkovremeno u Njemačkoj zvao Hera.[23] U Grčkoj se naziva Δήμητρα (Demetra), po grčkom ekvivalentu boginje Cerere; u Engelskom govornom području, Demetra je naziv asteroida (1108 Demetra). Zbog rijetkog korištenja, ne postoji konsenzus o ispravnom korištenju pridjeva, ali se najčešće koriste Cereski i Ceranin. Ceresov astronomski simbol je srp (), sličan Venerinom simbolu () koji je simbol ženskog spola i Venerinog ogledala.[20][24] Element Cerijum je dobio naziv po Ceresu.[25] Element Paladijum je prvobitno bio nazvan po Ceresu, ali je njegov pronalazač promijenio ime nakon što je Cerijum dobio svoje ime. Paladijum je dobio ime po asteroidu 2 Pallas.[26] Status [uredi]

Ceres (dolje lijevo), Mjesec i Zemlja, prikazani u omjeru. Klasifikacija Ceresa se više puta mijenjala i bila je predmet neslaganja. Johann Elert Bode je vjerovao da je Ceres "odbjegli planet" za kojeg je vjerovao da postoji između Marsa i Jupitera, na daljini od 419 miliona km (2,8 AJ) od Sunca.[15] Ceresu je dodjeljen planetarni simbol i ostao je izlistan kao planet u astronomskim knjigama (zajedno sa 2 Pallasom, 3 Junom i 4 Vestom oko pola vijeka, kada je otkriveno još asteroida.[15][20][27] Ipak, kako je sve više objekata bilo otkrivano u području, shvaćeno je da Ceres predstavlja samo prvo u nizu mnogih sličnih tijela.[15] Sir William Herschel je 1802. godine skovao termin asteroid ("sličan-zvijezdi") za takva tijela,[27] pišući kako "ona toliko liče na male zvijezde da ih je veoma teško razlikovati, čak i sa veoma dobrim teleskopima".[28] Kao prvo takvo tijelo koje je otkriveno, dodjeljena mu je oznaka 1 Ceres po modernom sistemu numerisanja asteroida.[27] Debata iz 2006. godine oko Plutona i šta čini 'planetu' je prouzrokovala da se Ceresova kvalifikacija kao planete ponovo razmotri.[29][30] Predlog ispred Međunarodne Astronomske Zajednice o definiciji planete bi bio definisao planetu kao "nebesko tijelo koje (a) posjeduje dovoljno mase da njena sopstvena gravitacija nadjača sile apsolutno čvrstog tijela tako da može postići oblik hidrostatičke ravnoteže (skoro okrugli), i (b) se nalazi u orbiti oko zvijezde, a nije niti zvijezda niti satelit planete".[31] Da je ova rezolucija usvojena, Ceres bi postao peta planeta od Sunca.[32] Ipak, ona nije prihvaćena, a na njeno mjesto je 24. augusta 2006. godine došla druga definicija "planete": Planeta je "nebesko tijelo koje se nalazi u orbiti oko sunca, posjeduje dovoljno mase da njena sopstvena gravitacija nadjača sile apsolutno čvrstog tijela tako da može postići skoro okrugli oblik i koje je rasčistilo okruženje svoje orbitalne putanje." Po ovoj definiciji, Ceres nije planeta (jer orbitalnu putanju dijeli sa hiljadama drugih asteroida iz asteroidnog pojasa), i sada je klasifikovan kao "patuljasta planeta" (zajedno sa Plutonom, Makemakeom, Haumeom i Eridom). O pitanju o tome da li Ceres ostaje asteroid se nije raspravljalo.[33] Dvojne klasifikacije kao u slučaju kometa asteroidnog pojasa postoje, a označavanje tijela patuljastom planetom ne isključuje mogućnost druge kvalifikacije.[34] Fizičke karakteristike [uredi]

Veličine prvih 10 otkrivenih manjih planeta u odnosu na Zemljin Mjesec. Ceres je skroz lijevo.

Slike Ceresa sa svemirskog teleskopa Hubble, snimljene 2003/04. godine sa maksimalnom rezolucijom od oko 30 km. Priroda bijele tačke je nepoznata. Ceres je najveći objekat u asteroidnom pojasu, koji leži između Marsa i Jupitera.[11] Poznato je da Kuiperov pojas sadrži veće objekte, uključujući Pluton, 50000 Quaoar i 90482 Ork, dok je udaljenija Erida, u rasijanom pojasu, najveća od svih ovih tijela.[35] Ceresova masa je utvrđena analizom uticaja kojeg ima prema malim asteroidima. Rezultati koje su razni autori dobili se malo razlikuju.[36] Srednja vrijednost tri najpreciznije vrijednosti od 2008. godine iznosi približno 9,4×1020 kg.[5][36] Sa ovom masom, Ceres čini trećinu ukupne izračunate mase asteroida u Sunčevom sistemu. Ukupna masa asteroida iznosi 3,0 ± 0,2 ×1021 kg,[37] te čini oko četiri posto mase Mjeseca. Veličina Ceresa i njegova masa su dovoljni da mu omoguće poprimanje skoro sferoidnog oblika.[4] Po tome, on je blizu hidrostatičke ravnoteže. Na drugu stranu, drugi veliki asteroidi kao što su 2 Pallas,[38] 3 Juno,[39] 4 Vesta[40] i posebno 10 Hygiea[41] su prilično nepravilnog oblika. Peter Thomas sa Univerziteta Cornell je pretpostavio da Ceres ima podijeljenu unutrašnjost;[4] njegov elipticitet se čini premalim za nepodijeljeno tijelo, što znači da se sastoji od stjenovitog jezgra obavijenog ledenim omotačem.[4] Ovaj 100 km širok omotač (23–28 posto mase Ceresa; 50 posto zapremine[42]) sadrži 200 miliona kubnih kilometara vode, što je veće od količine svježe vode na Zemlji.[43] Ovaj rezultat istraživanja podržavaju promatranja teleskopa Keck iz 2002. godine i evolucijsko modelovanje.[5][44] Takođe, određene karakteristike njegove površine i historija (kao što je udaljenost od Sunca, koja je dovoljno oslabila solarno zračenje da omogući uvrštavanje komponenata sa veoma niskom tačkom smrzavanja u njegovu formaciju) upućuju na prisutnost nestabilnih materijala u unutrašnjosti Ceresa.[5] Površina [uredi] Sastav površine Ceresa je, u širem smislu, sličan sastavu površine asteroida C-tipa.[11] Ipak, neke razlike postoje. Sveprisutna svojstva IR spektruma Ceresa pripadaju hidratnim materijalima, što označava prisutnost značajne količine vode u unutrašnjosti ovog tijela. Ostali mogući sastojci površine obuhvataju gline bogate željezom (kronstedtite) i karbonate (dolomite i siderite), koji su česti minerali u ugljenik-hondritnim meteoritima.[11] Spektralne osobine karbonata i glina obično nedostaju u u spektru drugih asteroida C-tipa.[11] Ceres se ponekada klasifikuje kao asteroid G-tipa.[45] Površina Ceresa je relativno topla. Maksimalna temperatura na osunčanoj strani je 5. maja 1991. godine procjenjena na 235 K (oko −38 °C).[10] Ako se u obzir uzme heliocentrična udaljenost u datom vremenu, dobija se procjena o maksimalnoj temperaturi od 239 K na perihelu.

Dijagram unutrašnje strukture Ceresa Otkriveno je samo nekoliko nedvojbenih svojstava površine Ceresa. Ultraljubičaste slike visoke rezolucije sa svemirskog teleskopa Hubble snimljene 1995. godine su pokazale tamnu tačku na njegovoj površini koja je dobila nadimak "Piazzi" u čast pronalazača Ceresa.[45] Za nju se mislilo da predstavlja krater. Kasnije su blizu-infracrvene slike još veće rezolucije snimljene tokom cijele rotacije pomoću teleskopa Keck korištenjem adaptivne optike pokazale nekoliko svijetlih i tamnih dijelova koji su se kretali sa rotacijom patuljaste planete.[5][46] Dva tamna područja su imala kružni oblik i pretpostavlja se da su krateri; za jednog od njih je primjećeno da ima svijetlu centralnu regiju, dok je drugi identifikovan kao "Piazzi" područje.[5][46] Novije slike svemirskog teleskopa Hubble u vidljivom dijelu spektra cijele rotacije snimljene 2003. i 2004. godine prikazuju 11 prepoznatljivih područja na površini, čija je priroda trenutno nepoznata.[9][47] Jedno od ovih područja naliči području "Piazzi" koje je posmatrano ranije.[9] Ova posljednja posmatranja su takođe pokazala da je Ceresov sjeverni pol usmjeren u smjeru rektascenzije 19 h 24 min (291°), deklinacija +59°, u sazviježđe Zmaja. Ovo znači da je Ceresov osni nagib veoma mali—oko 3°.[4][9] Atmosfera [uredi] Postoje indikacije da bi Ceres mogao imati tanak sloj atmosfere i smrznutu vodu na površini.[48] Površinski zaleđena voda nije stabilna na udaljenostima manjim od 5 AJ od Sunca,[49] pa se očekuje da će sublimirati ako se direktno izloži solarnom zračenju. Zaleđena voda može doći iz dubljih slojeva Ceresa na površinu, ali će nestati u veoma kratkom vremenskom periodu. Rezultat ovoga je teško otkrivanje isparavanja vode. Nestajanje vode sa područja Ceresovih polova je možda posmatrano ranih 90-tih, ali ovo nije dokazano. Postoji mogućnost otkrivanja nestajanja vode u okolini kratera nedavnog udara ili iz pukotina u slojevima ispod površine Ceresa.[5] IUE je ultraljubičastim posmatranjima otkrio statistički bitnu hidroksidnu vodenu paru u blizini Cereskog sjevernog pola.[48] Orbita [uredi]

Orbita Ceresa Ceres putuje orbitom između Marsa i Jupitera, unutar asteroidnog pojasa, sa periodom od 4,6 Zemaljskih godina. Orbita je umjereno nagnuta (i = 10,6° u odnosu na 7° za Merkur i 17° za Pluton) i umjereno ekscentrična (e = 0,08 u odnosu na 0,09 za Mars).[2] Dijagram ilustruje orbite Ceresa (plava) i nekoliko planeta (bijela/siva). Segmenti orbita ispod ekliptike su označeni tamnijim bojama, a znak narandžastog plusa označava lokaciju Sunca. Gornji lijevi dijagram je polarni pogled koji prikazuje lokaciju Ceresa između Marsa i Jupitera. Gornji desni dijagram je demonstracija lokacija perihela (q) i afela (Q) Ceresa i Marsa. Perihel Marsa je na suprotnoj strani u odnosu na Sunce od perihela Ceresa i nekoliko velikih asteroida iz asteroidnog pojasa, uključujući 2 Pallas i 10 Hygieau. Donji dijagram je pogled iz perspektive koji prikazuje nagib orbite Ceresa u odnosu na orbite Marsa i Jupitera. U prošlosti, smatralo se da je Ceres najveći član porodice asteroida.[50] Ove grupacije asteroida dijele slične elemente orbite, što može označavati slično porijeklo u vidu sudara asteroida u prošlosti. Ipak je otkriveno da Ceres ima drugačija spektralna svojstva od ostalih članova porodice, tako da se sada ova grupacija naziva Porodica Gefion, nazvana po članu sa najnižim brojem, 1272 Gefionu.[50] Ceres je vjerovatno samo uljez u svojoj sopstvenoj porodici, imajući slične orbitalne elemente čistom slučajnošću, ali ne i porijeklo.[51] Period rotacije Ceresa je 9 sati i 4 minute.[7] Tranziti planeta sa Ceresa [uredi] Gledano sa Ceresa, Merkur, Venera, Zemlja i Mars mogu preći preko Sunca, to jest tranzitovati preko njega. Najčešći tranziti su oni sa Merkurom, što se događa svakih par godina, posljednji put 2006., a sljedeći 2010. godine. Slični periodi su od 1953. do 2051. godine sa Venerom, 1814. do 2081. godine sa Zemljom, te od 767. do 2684. godine sa Marsom.[52] Porijeklo i evolucija [uredi]

Posmatranja impliciraju da je Ceres preživjela protoplaneta (planetarni embrio) koja se formirala prije 4,57 milijardi godina u asteroidnom pojasu.[53] Dok je većina protoplaneta unutrašnjeg Sunčevog sistema (uključujući sva tijela veličine od Mjeseca do Marsa) ili spojena sa drugim protoplanetama zarad formiranja terestričkih planeta ili izbačena iz Sunčevog sistema od strane Jupitera,[53] Ceres je preživio relativno netaknut.[44] (Drugi mogući manji protoplanet, Vesta je doživio katastrofalan udar nakon očvršćavanja.[40]) Ipak, postoji mogućnost da je Ceres formiran u Kuiperovom pojasu i da je kasnije uhvaćen u asteroidnom pojasu.[54] Daljnja evolucija Ceresa je relativno jednostavna. Ugrijan energijom akrecije i raspadanjem raznih radionuklida uključujući, možda, kratkotrajne elemente poput 26Al, Ceres se podijelio na stjenovito jezgro i ledeni omotač nedugo nakon formacije.[9][44] Ovaj događaj je izazvao oblikovanje površine vodenom vulkanizacijom i tektonikom, brišući pritom stara geografska obilježja.[44] Ipak, zbog njegove male veličine, Ceres se brzo ohladio i procesi oblikovanja su se zaustavili.[44][55] Led na površini je postepeno sublimirao, ostavljajući razne hidratne minerale poput glina i karbonata.[11] Ceres je sada geološki mrtav, čija se površina oblikuje isključivo udarima.[9] Prisustvo značajnih količina zaleđene vode u njegovom sastavu[4] povećava mogućnost da Ceres ima ili je imao sloj tečne vode u svojoj unutrašnjosti.[44][55] Ovaj hipotetički sloj se često zove okean.[11] Vodeni sloj se nalazi (ili se nalazio) vjerovatno između stjenovitog jezgra i zaleđenog omotača, slično kao kod Evrope.[44] Postojanje okeana je vjerovatnije ako se amonijak ili drugi antifrizni spojevi rastvaraju u vodi.[44] Mogućnost postojanja tečne vode unutar Ceresa ga čini mjestom povoljnim za potragu za vanzemaljskim životom.[17] Osmatranja [uredi]

Kada se nalazi blizu perihela, Ceres može dostići vizuelnu magnitudu od +6,7.[12] Ovo uopšteno znači da je samo malo pretaman da bi se mogao vidjeti golim okom, ali pod posebnim uslovima gledanja, osoba veoma oštrog vida bi mogla vidjeti ovu patuljastu planetu. Jedini drugi asteroidi koji mogu dostići sličnu magnitudu osvjetljenosti su 4 Vesta i, tokom rijetkih pozicija blizu perihela, 2 Pallas i 7 Iris.[56] Na konjunkciji, Ceres ima magnitudu od oko +9,3, što odgovara najslabije vidljivim objektima vidljivim sa 10x50 dvogledom. Dakle, može se vidjeti dvogledom kada god je iznad horizonta na tamnom nebu. Neki značajni datumi u osmatranju Ceresa obuhvataju: Okultaciju zvijezde Ceresom osmatranu u Meksiku, Floridi i na Karibima 13. novembra 1984. godine.[57] Ultraljubičaste slike svemirskog teleskopa Hubble sa rezolucijom od 50 km snimljene 1995. godine.[45][58] Infracrvene slike teleskopa Keck sa rezolucijom od 30 km snimljene 2002. godine korištenjem adaptivne optike.[46] Slike svemirskog teleskopa Hubble u vidljivom spektru sa rezolucijom od 30 km (najboljom do danas) snimljene 2003. i 2004. godine.[9][47] Istraživanje [uredi]

Ilustracija Dawna dok uključuje ionski pogon na putu ka Ceresu Do danas, nijedna svemirska sonda nije posjetila Ceres. Ipak, NASA je 27. septembra 2007. godine lansirala svemirsku letjelicu Dawn koja će istražiti asteroid 4 Vesta 2011. godine prije nego što dođe do Ceresa 2015. godine.[18] Zadatak misije je da letjelica Dawn uđe u orbitu oko Ceresa na visini od 5.900 km. Letjelica će smanjiti orbitalnu udaljenost na 1.300 km nakon pet mjeseci studiranja, a zatim na 700 km nakon sljedećih pet mjeseci.[59] Instrumenti svemirske letjelice obuhvataju kameru, vizuelnu i infracrvenu spektrometar, te detektore gama zračenja i neutrona. Ovi će biti iskorišteni da ispitaju oblik i sastav patuljaste planete.[18] Radio signali sa letjelice dok se nalazila u orbiti i na površini Marsa su iskorišteni za procjenu mase Ceresa na osnovu njegovih perturbacija na putanju Marsa.[37]

MATHILDE ( MATILDA ) : -planetama mnogo su manji i najčešće nepravilnog oblika. Nastali su od ostataka protoplanetarne tvari koja se nije pripojila planetama za vrijeme formiranja sistema iz protoplanetarnog diska. Najčešće kruže oko matične zvijezde vlastitom putanjom ili kao prirodni sateliti (mjeseci) većih planeta. Neke od njih nalazimo vezane gravitacijskim silama uz planete, u grupama koje orbitiraju u putanji planeta, ispred ili iza. Iako se do nedavno mislilo drukčije, otkriveno je da asteroidi mogu imati vlastite mjesece kada je u orbiti oko asteroida Ida pronađen satelit nazvan Daktil. Većina asteroida u Sunčevom sistemu nalazi se u asteroidnom pojasu između Marsa i Jupitera, te u Kuiperovom pojasu. Do sada ih je otkriveno blizu 80 000, a oko 11 000 ih je dobilo službena imena - redni broj i ime. Procjenjuje se da bi ih u našem sistemu moglo biti nekoliko miliona. Sadržaj [sakrij] 1 Definicija 2 Historija otkrića 3 Fizičke osobine 4 Klasifikacija asteroida 4.1 Orbitalne grupe 4.2 Spektralna klasifikacija 5 Istraživanje 6 Vanjski linkovi Definicija [uredi]

Još uvijek ne postoji tačna definicija asteroida. Stručnjaci se razilaze u mišljenjima kako na odgovarajući način klasificirati asteroide prema masi, veličini, sastavu i položaju u planetarnom sistemu. Prijedlog je da se asteroidima nazivaju tijela veća od 50 m u prečniku, manja od planeta i kamenog ili metalnog sastava. Još manja tijela, koja se popuno raspadnu i izgore pri ulasku u Zemljinu atmosferu spadala bi u kategoriju meteoroita, dok bi asteroidima nazivali ona koja pri udaru u Zemlju mogu doprijeti do zemljine površine. Historija otkrića [uredi]

Još je u 16. vijeku Johannes Kepler primijetio da su staze Marsa i Jupitera u odnosu na staze ostalih planeta, više razmaknute, pa je pretpostavio da unutar njih vjerovatno postoji još neotkrivena planeta. Johannes Daniel Titius i Johann Elert Bode pronašli su jednostavnu zakonitost prema kojoj se mogu računati udaljenosti planeta od Sunca. Premda Titius-Bodeovo pravilo nije pouzdano fizički rastumačeno, a također ne daje dobre rezultate za daleke planete, ipak je nagovijestilo da se između putanja Marsa i Jupitera treba nalaziti neka planeta. Ovo pravilo predviđa postojanje planete na udaljenosti 2,8 AJ od Sunca. Godine 1800. u potragu za "nedostajućom" planetom krenulo je 12 njemačkih astronoma. Potraga je dala rezultat u noći od 31. decembra 1800. na 1. januar 1801. kada ih je preduhitrio Talijan Giuseppe Piazzi koji je u Palermu, tokom rutinskog pretraživanja neba otkrio tijelo Sunčevog sistema koje je nazvano Ceres. Iste je godine znameniti njemački matematičar Karl Friedrich Gauss proračunao elemente staze ovog tijela i pokazao da bi se moglo raditi o "nedostajućoj" planeti. Astronome je zbunjivala veličina Ceresa (samo 940 km u promjeru), jer su očekivali mnogo veće tijelo. Već nakon dvije godine Heinrich W. M. Olbers je otkrio Paladu. Do 1807. godine su otkriveni Junona i Vesta. Ubrzo se pokazalo da je Sunčev sistem prepun malih planeta koje danas zovemo planetoidi ili asteroidi. Fizičke osobine [uredi]

Ukupna masa asteroida se danas procjenjuje na 1022 kg (oko 1000 puta manje od mase Zemlje), od čega oko 10% otpada samo na Ceres. Do sada je pronađeno 238 asteroida većih od 100 km i vjeruje se da su to svi, dok se za manje asteroide vjeruje da ih je otkriven tek mali postotak. Procjena je da postoji oko milijardu tijela većih od 1 km. Asteroidi se oko Sunca kreću u istom smjeru kao i planete. Prosječne inklinacije (nagib u odnosu na ekliptiku) su manje od 16°. Asteroidi nemaju atmosfere. Većina asteroida je udaljena od Sunca između 1.7 i 4 AJ u području nazvanom asteroidni pojas. Većina asteroida u asteroidnom pojasu imaju ekscentricitet od 0,1 do 0,2. U samom asteroidnom pojasu postoji područje najveće gustoće putanja asteroida (između 2,2 i 3,3 AJ) - glavni pojas. Asteroidi rotiraju, a kako su nepravilnog oblika, to dovodi do promjene njihova sjaja i prividne veličine. Na temelju mjerenja perioda promjene može se odrediti i period rotacije. Periodi rotacije većine asteroida su između 4 i 16 sati. Kako su asteroidi malih dimenzija, oblik im se ne može primjetiti čak ni pomoću najvećih teleskopa. Posmatranjem okultacija (zamračivanja, sakrivanja) zvijezda asteroidima može se odrediti njihov oblik i dimenzije. Po dimenzijama je osobit asteroid 1620 Geograf (1620 Geographos) koji je štapičastog oblika. Neki od njih uzajamno su vezani svojim gravitacionim poljem i zajedno se kreću oko Sunca. Primjer je jedan od Trojanaca: 624 Hektor (62 Hector). Klasifikacija asteroida [uredi]

Uobičajeno je da se asteriodi grupišu prema orbitalnim karakteristikama i prema fotometrijskim i spektroskopskim osobinama, koja ukazuju na razlike u strukturi. Orbitalne grupe [uredi] Prema orbitalnim karakteristikama, asteroidi su podijeljeni u grupe i obitelji. Obično se grupi daje ime po asteroidu koji je u njoj prvi otkriven. Kirkwoodove zone Hirayamine familije NEA (eng. Near Earth Asteroid) Kentauri Trojanci Kuiperov pojas Sve navedene grupe čine asteroidi u orbiti oko Sunca, ali možemo ih pronaći zarobljene kao planetarne satelite, što se smatra vjerovatnim jer su po sastavu vrlo slični asteroidima. Mogući kandidati su: oba Marsova satelita Fobos i Demos, Jupiterovi nepravilni sateliti, Saturnov najudaljeniji satelit Feba i drugi Saturnovi nepravilni sateliti. Spektralna klasifikacija [uredi] U početku su asteroidi bili podijeljeni u tri grupe prema sastavu površinskog materijala, odnosno svojstvima površine: boji, albedu (koeficijentu refleksije) i spektralnom tipu. Broj grupa u ovoj podjeli raste s otkrićima novih asteroida i trenutno ih ima 14. Prve tri grupe su: S-tip: silikatni asteroidi, sačinjavaju 75% svih otkrivenih asteroida C-tip: karbonski (ugljični) asteroidi, sačinjavaju 17% svih otkrivenih asteroida M-tip: metalni asteroidi, sačinjavaju 8% svih otkrivenih asteroida Ostale grupe, prema spektralnoj klasifikaciji: Asteroidi A-tipa Asteroidi B-tipa Asteroidi D-tipa Asteroidi E-tipa Asteroidi F-tipa Asteroidi G-tipa Asteroidi P-tipa Asteroidi Q-tipa Asteroidi R-tipa Asteroidi T-tipa Asteroidi V-tipa

Istraživanje [uredi]

Tokom 1991. godine letjelica Galileo je, na svom putu prema Jupiteru, uspjela po prvi put snimiti sa 16 000 km udaljenosti jedan asteroid - 951 Gaspra. Bili su to prvi snimci na kojima se vide površinski detalji. Tako je na asteroidu Gaspri (dimenzija 20 × 12 × 11 km) uočeno više od 600 kratera. Najveći je imao prečnik od 1,5 km. Detektirano je i magnetsko polje, znak da Gaspra ima metalno jezgro. U augustu 1993, Galileo je prošao pokraj asteroida Ide, dimenzija 58 × 43 km, u čijoj je blizini otkriven 1.6 × 1.2 km velik satelit Daktil. Različitog je sastava iz čega se izvodi zaključak da je nastao nakon sudara koji je stvorio njihovu porodicu asteroida (porodica Koronis). NEAR (Near-Earth Asteroid Mission - misija na NEA asteroid) misija započela je 1996. godine sa zadatkom da obiđe neke NEA asteroide. Prošla je pored asteroida 253 Matilda u maju 1997. U januaru 1999 je propao prvi pokušaj ulaska u orbitu oko asteroida 433 Eros, da bi drugi pokušaj, nakon oko godinu dana, uspio. Početkom 2001 se letjelica uspjela spustiti na Eros. Slaba gravitacija dozvoljava i ponovo podizanje letjelice, ukoliko za time bude interesa u NASA-i. Sonda Cassini je na putu prema Saturnu iz velike daljine snimio asteroid Masursky, a Stardust je, na svom putu prema kometi Wild 2, 2. novembra 2002. snimio asteroid 5535 Ana Frank (5535 AnneFrank). Letjelica Hayabusa (Muses-C) je 2005. godine posjetila asteroid Itokawa. U novembru 2005., sletila je na asteroid sa ciljem prikupljanja uzoraka. U tome je i uspjela, što je bio prvi takav rezultat. Letjelica se vratila na Zemlju 13. juna 2010.

-

Asteroid 433 Eros 433 Eros je prvi otkriveni asteroid koji spada u grupu tzv. asteroida u blizini Zemlje (engl. Near-Earth asteroids ili NEA). Ime je dobio po grčkom bogu ljubavi Erosu (grč. Eρως). To je asteriod približnih dimenzija 13 x 13 x 33 km, drugi po veličini NEA asteroid, odmah poslije asteroida 1036 Ganymed. Asteroid 433 Eros su otkrili astronomi Gustav Witt u Berlinu i Auguste Charlois u Nici iste noći 13. augusta 1898. godine.[1] Karakteristike [uredi]

On je jedan od asterioda koji prelaze orbitu Marsa, i ujedno prvi poznati asteriod za koga je utvrđeno da prelazi preko Marsove orbite. Eros je jedan od malobrojnih NEA asteroida čiji maksimalni prečnik prelazi 10 km. Vjeruje se da je veći od pretpostavljenog asterioda koji je napravio krater na obalama Meksičkog zaljeva i za kojeg se vjeruje da je uzrokovao izumiranje dinosaura.[citat potreban] Očekuje se da Eros prođe 0,1787 astronomskih jedinica (16,6 mil. km) od Zemlje na dan 31. januara 2012. kada će biti vidljiv sa vizuelnom magnitudom od +8,1 što je svjetlije od planete Neptuna i gotovo svih asterioda iz glavnog pojasa osim Veste, Pallasa i Irisa. Temperatura na Erosu tokom dana (na strani okrenutoj Suncu) iznosi i do 100 °C, a noću se spušta i do -150 °C. Specifična težina asteroida iznosi oko 2.400 kg/m3, te je slične gustoće kao i Zemljina kora. Rotira oko svoje osi, jednom svakih 5,27 sati. Njegov sinodički period iznosi 846 dana (Zemljinih) i jedan je od najdužih od svih objekata u Sunčevom sistemu. Po nekim istraživanjima[2] objekti poput Erosa mogu egzistirati na ovakvim orbitama samo oko par stotina miliona godina, prije nego što budu poremećeni utjecajem gravitacije negog drugog objekta ili planete. Simulacije predviđaju da bi Eros mogao doći do Zemljine orbite za približno 2 miliona godina. Asteroid je posjetila sonda NEAR Shoemaker 12. februara 2001. godine i napravila fotografije njegove površine a uspjela se i spustiti na njega. Kontroverza [uredi]

U kontroverznom sudskom slučaju Gregory W. Nemitz je tvrdio da posjeduje vlasnička prava na Eros, te je zahtjevao od NASA-e da mu plati naknadu za parkiranje i korištenje skladišta za sondu NEAR Shoemaker od po 0,2 centi na godinu. Sud je takvu tužbu odbio kao neosnovanu.[3] -

- 2 Pallas

Otkriće Otkrio Heinrich Wilhelm Olbers Datum otkrića 28. ožujka, 1802. Kategorija glavni asteroidni pojas Orbitalni elementi Epoha 14. srpnja, 2004 (JD 2453200.5) Ekscentricitet (e) 0.230 Velika poluos (a) 414.717 Gm (2.772 AJ) Perihel (q) 319.358 Gm (2.135 AJ) Afel (Q) 510.077 Gm (3.410 AJ) Orbitalni period (P) 1685.927 d (4.62 a) Prosječna orbitalna brzina 17.89 km/s Inklinacija (i) 34.852° Longit. uzl. čvora (Ω) 173.166° Argument perihela (ω) 310.529° Srednja anomalija (M) 346.022° Fizičke osobine Dimenzije 570×525×482 km Masa 2.06×1020 kg Gustoća 4.2 g/cm³ Gravitacija na površini 0.16 m/s² Brzina oslobađanja 0.35 km/s Period rotacije 0.32555 d Spektralna klasa U Apsolutna magnituda 4.13 Albedo 0.159 Prosječna površinska temperatura ~164 K 2 Pallas je asteroid koji otkriven odmah nakon Ceresa. Otkrio ga je Heinrich Wilhelm Olbers, 28. ožujka 1802. Dobio je ime po Pallas iz grčke mitologije, kćeri Tritona i prijateljice od Atene.

Usporedba dimenzija Mjeseca (veliki krug) i prvih 10 asteroida Pallas je drugi po veličini asteroid glavnog pojasa. Volumen mu je neznatno je veći od Vestinog, no masa mu je za četvrtinu manja od Vestine. Pallas obilazi Sunce sredinom asteroidnog pojasa, no njegova putanja ima nesto veću inklinaciju (39°) i ekscentricitet (0.23) od ostalih asteroida njegovih dimenzija. Sastav Pallasa je jedinstven među asteroidima, no dosta je sličan asteroidima C-tipa. Astronomi su u nekoliko navrata imali priliku promatrati okultaciju zvijezda Pallasom, odnosno prolazak Pallasa ispred neke zvijezde. Precizno mjerenje trajanja okultacije pomoglo je odrediti promjer Pallasa. Tijekom okultacije 29. svibnja 1979, objavljeno je otkriće i malog Pallasovog satelita, promjera oko 1 km, no otkriće nije kasnije potvrdjeno. Godine 1980., objavljeno je da je, uz pomoc interferometra, otkrivem Pallasov satelit promjera oko 175, no ta je tvrdnja kasnije povucena. Palas jos uvijek nije posjetila nijedna svemirska letjelica, no postoji mogucnost da se letjelica Dawn, nakon sto obavi primarni dio misije koji ukljucuje istrazivanje asteroida 1 Ceres i 4 Vesta, preusmjeri prema Pallasu. Kemijski element paladij (atomski broj 46, oznaka Pd) je nazvan po Pallasu.

NADAM SE DA VAM JE MOJ ČLANAK O ASTEROIDIMA POMOGAO...