Historija Litvanije

Historija Litvanije počinje osnivanjem prvih ljudskih naselja prije mnogo hiljada godina, dok prvi pisani zapis o Litvaniji datira iz 1009. godine. Litvanci su, kao baltički narod, u 13. stoljeću osvojili susjedne teritorije i osnovali Veliku Kneževinu Litvaniju i kratkotrajnu Kraljevinu Litvaniju. Velika Kneževina Litvanija je bila posljednja nezavisna država koja je prihvatila hrišćanstvo u Europi. Nakon osvajanja Rutenije u 15. stoljeću postala je velika moćna sila koja je došla u sukob sa Poljskom koji je završen stvaranjem dinastičke unije 1385. godine. Poljsko-litvanska unija je trajala do 1795. godine kada je podjelom Poljske Litvanija došla pod vlast Ruskog carstva do 20. stoljeća. Litvanija je 16. februara 1918. godine ponovo uspostavljena kao demokratska država. Nezavisna je ostala sve do početka Drugog svjetskog rata kada ju je okupirao Sovjetski savez nakon potpisivanja sporazuma Ribentrop-Molotov. Nakon kratkotrajne okupacije od strane nacističke Njemačke, Litvanija je ponovo došla u sastav Sovjetskog saveza narednih 50 godina. Litvanija je 1991. godine vratila svoj suverenitet aktom o ponovnom uspostavljanju države Litvanije nakon čega je postala članica NATO-a i Evropske unije 2004. godine.

Prahistorija

Prvi ljudi su na teritoriju današnje Litvanije stigli u drugoj polovini 10. milenija p.n.e. nakon povlačenja ledenjaka na kraju posljednjeg ledenog doba. Prema historičarki Mariji Gimbutas, ti su ljudi došli sa poluostrva Jutland i srednje Europe kao putnički lovci u potrazi za hranom. Tokom 8. milenija p.n.e. klima je postala mnogo toplija što je dovelo do razvoja šuma. Tada su ljudi manje putovali i bavili se lokalnim lovom i ribolovom. Tokom 5. milenija p.n.e. dolazi do pripitomljavanja raznih životinja što je dovelo do izgradnje sofistiranijih nastambi u kojima je živjelo više porodica. Zbog surove klime i nedostatka prikladnih alata za obradu zemlje poljoprivreda se pojavila tek u 3. mileniju p.n.e. Tada su se počeli formirati mnogi zanati i trgovina što je dovelo do nastanka kulture vrpčaste keramike 3100. godine p.n.e.

Velika Kneževina Litvanija (1236. - 1569.)

Prvi litvanci su pripadali antičkoj grupi naroda pod imenom Balti. Neki od njih (Samogitijanci, Selonci, Kuršani, Semigalijanci) su se asimilirali u Litvance i Letonce, dok su drugi (Prusi, Jatvinzi, Sambijci, Skalvijci i Galindijci) nakon osvajanja od strane teutonskih vitezova nestali. Baltička plemena nisu bila pod direktnim kulturnim i političkim uticajem Rimskog carstva, ali su trgovinom preko Jantarskog puta održavali kulturnu razmjenu. Prvi put je ime Litvanija zabilježen u Kvedlinburškom ljetopisu 1009. godine kada je misionar Bruno Kverfurski krstio litvanskog kralja Nethimera. Nakon odbrane od napada Vikinga tokom 9. stoljeća, kijevski vladar Jaroslav I je 1040. godine osvojio sve litvanske teritorije. Nakon raspada Kijevske Rusije 1240. godine, Litvanija je imala dobro organiziranu vojsku koja je korišćena za vanjske napade i pljačku. Takve vojne aktivnosti su potaknule socijalnu diferencijaciju što je dovelo do borbe za vlast i stvaranja Velike Kneževine Litvanije.

Početkom 13. stoljeća česti vojni pohodi na Ruteniju, Poljsku i teutonske vitezove su postali uobičajeni nakon povećane saradnje i koordinacije među baltičkim plemenima. Nakon zauzimanja i pljačkanja grada Pskova 1213. godine, dvadeset i jedan litvanski poglavar je potpisao mirovni sporazum sa Kraljevinom Galicija-Volinija. Ovaj događaj je prihvaćen kao prvi dokaz ujedinjenja baltičkih plemena. Međutim, ubrzo nakon toga su teutonski vitezovi prodrli do ušća rijeke Dvine gdje su lokalno stanovništvo počeli preobraćati na hrišćanstvo. Kao odgovor na to, određeni broj baltičkih plemena se ujedinio pod vlašću Mindaugasa koji se smatrao vladarem cijele Litvanije. To je dovelo do križarskog rata u kojem su Samogitijanci pobijedili Livonsko bratstvo i njihove saveznike u bici kod Saule 1236. godine. Nakon zauzimanja Crne Rutenije i ubistva mnogih rivala i članova njihove porodice, Mindaugas je sklopio sporazum sa Teutonskim redom 1250. godine u kojem se odrekao teritorije u zapadnoj Litvaniji u zamjenu za kraljevsku krunu. Papa Inocent IV je 17. jula 1251. godine potpisao dvije papinske bule kojima je biskupu Helmna naloženo da Mindaugasa kruniše za litvanskog kralja što je dovelo do kraja rata sa galicijskim kraljem Danijelom I i braka između Mindaugasove kćerke i Danijelovog sina Svaromira. Nakon zauzimanja Samogitije 1260. godine, Mindaugas je uspostavio prvo hrišćansko kraljevstvo na istoku Europe.

Nakon smrti Mindaugasa 1263. godine izbio je građanski rat u kojem je pobijedio Mindaugasov sin Vaisvilkas (1264. - 1267.). Nakon njegovog ubistva došlo je do borbe za vlast između Svaromira i Traidena (1269. - 1278.) čija je vlast bila najduža i najstabilnija tokom perioda nemira. On je tokom rata sa Rusijom i Poljskom ponovo ujedinio sve litvanske zemlje da bi nakon pobjede nad Teutonskim vitezovima u bici kod Ašeradena 1279. godine postao vladar Jotvingije, Semigalije i istočne Pruske. To je dovelo do uspostavljanja prijateljskih odnosa sa Poljskom i braka između Traidenove kćerke Gaudemunde i poljskog princa Boleslava. Nakon Traidenove smrti došlo je do krize vlasti koja se morala suočiti sa stalnim naletima i upadima Teutonskih vitezova. Nakon pobjede nad Teutonskim vitezovima, nova dinastija Gedimini koju su osnovala braća Vitenis (1295. - 1315.) i Gediminas (1315. - 1341.) su pokušali izvršiti hrišćanizaciju Litvanije koju su osujetili Samogitijanci. Brak između poljskog kralja Kazimira III i Gediminasove kćerke Aldone je potvrdio litvanski prestiž i odbrambeni savez dvije države. Nakon raspada Kijevske Rusije, Gediminas je u savezu sa Velikom Kneževinom Moskvom stekao kontrolu nad zapadnim i južnim dijelovima Kijevske Rusije. Nakon zauzimanja Smolenska, Polezije, Rutenije i Kijeva, Velika Kneževina Litvanija se protezala od Baltičkog do Crnog mora.

Nakon Gediminasove smrti, Litvanija je podijeljena između njegovih sedam sinova, ali je nesigurna vojna situacija na teutonskoj granici primorala braću da drže zemlju na okupu. Kada je Algirdas 1345. godine postao veliki knez Litvanije, za komandanta vojske je postavio svog sposobnog brata Kestutisa koji je poveo niz ratova protiv Zlatne horde i Teutonskih vitezova. Nakon poraza od Teutonskih vitezova u bici kod rijeke Streve 1348. godine, Kestutis je zatražio od poljskog kralja Kazimira III da posreduje sa papom kako bi došlo do mira između Teutonskih vitezova i Litvanije. To je bio bezuspješni pokušaj pa je Algirdas 1350. godine stvorio savez sa Kneževinom Tver čime je omogućeno dalje proširenje Litvanije. Nakon zauzimanja Brjanska 1359. godine, Algirdas je nakon poraza Mongola u bici kod Modrih voda 1362. godine zauzeo Kijev, Voliniju i Podoliju. Nakon potpisivanja mira sa Teutonskim vitezovima 1368. godine, Algirdas je napao Veliko vojvodstvo Moskvu što je dovelo do potpisivanja Ljubutskog mira koji je zaustavio dalju litvansku eskpanziju.

Nakon Algirdasove smrti 1377. godine, na litvansko prijestolje dolazi njegov sin Jogaila (1377. - 1392.). Nakon potpisivanja mirovnog sporazuma sa Teutonskim vitezovima 1380. godine, započeo je litvanski građanski rat u kojem je Kestutis pokušao da ukloni Jogailu sa prijestolja. Tokom neuspješnog zauzimanja Vilniusa 1382. godine Kestutis je zarobljen i ubijen, pa je njegov sin Vitold pobjegao u Prusku gdje je zatražio pomoć Teutonskih vitezova u odbrani svog Tračkog vojvodstva. Nakon zajedničke invazije na Litvaniju i izigravanja od strane Teutonskih vitezova 1383. godine, Vitold je uspostavio kontakt sa velikim vojvodom koji mu je dao regione Grodno, Podlasje i Brest u zamjenu za zauzimanje pograničnih utvrda koje je Teutonski red osvojio. Nakon Jogailinog vjenčanja sa poljskom kraljicom Jadvigom i preobračanja na hrišćanstvo 1386. godine, Poljska je postala dragocjeni saveznik protiv sve većih prijetnji Teutonskih vitezova i Velike Kneževine Moskve. Nakon masovnog pokrštavanja i opismenjavanja stanovništva koja su nagrađena privilegijama koja su poboljšala njihova zakonska prava, papa Urban VI je zabranio Teutonskom redu vođenje rata protiv Litvanije.