Evropska monetarna unija

Ekonomska i monetarna Unija (EMU)

  Članice Eurozone

  ERM-II-članica (Bugarska)

  ERM-II-članica sa odjavom (Danska)

  Ostale EU članice

  Članice koje nisu članice EU koriste Euro jednostrano (Crna Gora, Kosovo)

Ideja monetarne unije je veoma stara i smatra se da potiče iz antičkih vremena. Osim antičke Grčke i Starog Rima i njihovih osvojenih teritorija, kao oblike monetarnih unija treba pomenuti i monetarnu uniju Engleske i Škotske (1707), monetarnu unifikaciju Italije (1861), Latinsku monetarnu uniju (nastalu na prijedlog Belgije, 1865), skandinavski monetarni sistem (1873-1920), monetarnu uniju između Belgije i Luksemburga (1923), kao i monetarnu unifikaciju zapadne i istočne Njemačke u periodu nakon Hladnog rata.

EU se figurativno prikazuje kao konstrukcija ujedinjena pod istim krovom, sa tri stuba. EMU je dio prvog stuba u strukturi EU.

Ideja za stvaranje EMU je prvi put pomenuta na samitu u Hagu 1969, zatim je zanemarena, da bi '80-ih počele pripreme za uvođenje nove valute.

Prvi značajan korak je bilo uvođenje EMS (Evropskog monetarnog sistema) 13. marta 1979, na osnovu odluke Savjeta ministara sa Briselskog samita 1978. EMS se zasnivao na mehanizmu ograničenja za međusobne fluktuacije valuta zemalja članica EU pod nazivom ERM (Exchange Rate Mechanism). To je bio sistem fiksiranih deviznih kurseva koji bi se povremeno prilagođavali tržišnim kriterijumima. Uveden je i EKI (ECU - European Currency Unit) - monetarna jedinica koja je predstavljala različite fiksirane količine svake od valuta u EMS-u. Prije nego što je 1979. nazvana ECU, monetarna jedinica se zvala UA - Unit of Account i EUA - European Unit of Account.

EMS je nastao zbog bojazni pojedinih zemalja, kao što su Njemačka, Austrija, Belgija, Holandija i Luksemburg, da će usljed inflatornih drugih valuta njihova valuta postati skuplja i otežavati izvoz. Zemlje sa inflatornom valutom su imale probleme sa uvozom, koji je neprestano poskupljivao, a tu spadaju Italija, Španija i Portugal. Španija je ušla u EMS 1989, Britanija 1990, a Portugal 1992. godine.

Kursevi valute i režim centralne banke: rukovodstvo u sklopu EMS

Hegemonski

• Jedna zemlja određuje monetarnu politiku, a druga zemlja određuje kamatne stope kako bi sprovela takvu politiku
• Pozitivno - centralna banka periferne zemlje mora biti jako disciplinovana – monetarna ekspanzija mora brzo biti preusmjerena, jer će se novac uliti u ruke centralnoj zemlji sa visočijim kamatnim stopama
• Negativno – u recesiji kamatne stope padaju (umanjen je zahtjev za novac), novac se odliva u centralnu zemlju sa visočijom kamatnom stopom, inflacija se susreće sa sterilizacijom (prodaja obveznica)

Simetrični (kooperativni)

• Obje zemlje vode politiku zajedno sa neutralnom centralnom bankom
• Ovo je bio inicijalni cilj EMS sa ECU, kao neutralnom jedinicom valute za mjerenje nepravilnosti - zemlja čija valuta odskače previše morala bi da preuzme akcije koristeći monetarnu politiku
• Korištenje valute druge zemlje znači da je korektivna politika simetrična
• Ovo nije bilo efektivno u praksi - centralna banka slabe zemlje bi prodala (jake) njemačke marke, kamatne stope bi pale, tako da bi Bundesbanka morala da reaguje, da steriliše, kupujući marke nazad kroz operacije na otvorenom tržištu

Kada bi ustanovljeni kursevi dolazili u opasnost da se naruše, centralne banke bi reagovale promjenom ponude novca, kratkoročnih kamatnih stopa i kontrolom kapitalnih transakcija. Inflacija u zoni EMS je pala sa 12 % 1980. na 5,0% u 1991. i 4,0 % 1992. I kada je izgledalo da EMS uspješno funkcioniše, sistem se iznenada raspao ispadanjem nekoliko valuta iz njega, tj. prekoračenjem dozvoljenog nivoa fluktuacija. Iz EMS su ispali: lira, funta, pezeta i eskudos. Kada je došlo do ispadanja ovih valuta, već je bilo u toku trostepeno uvođenje jedinstvene valute.

Ekonomska i monetarna unija koje za svoju osnovu imaju jedinstveno unutrašnje tržište, definisane su sporazumom u Mastrihtu. U opštim odredbama definišu se ciljevi unije, stvaranje ekonomske i monetarne unije na jedinstvenom tržištu, bez unutrašnjih granica i sa jedinstvenom valutom.

Ekonomska i monetarna unija je proces kojim zemlje članice EU usklađuju svoje ekonomske i monetarne politike sa krajnjim ciljem usvajanja jedinstvene valute - EURA. Sam proces stvaranja EMU odvijao se u tri faze:

Prva faza (1990-1993) – sa ciljem da se osigura slobodno kretanje kapitala, kao i da se ostvari koordinacija ekonomske politike i uža saradnja centralnih banaka

Druga faza (1994-1998) – sa ciljem približavanja ekonomskih i monetarnih politika zemalja članica (kako bi se osigurala stabilnost cijena i javnih finansija)

Treća faza (od 1999) – sa ciljem osnivanja Evropske centralne banke, utvrđivanja kursa i uvođenja jedinstvene valute.

Za sprovođenje evropske monetarne politike zadužena je Evropska centralna banka.

Sjedište Evropske centralne banke u Frankfurtu

Evropskom centralnom bankom upravlja izvršni odbor od šest članova, uključujući predsjednika i potpredsjednika, koji su imenovani na osam godina, bez prava ponovnog izbora - i 15 guvernera nacionalnih banaka. Članovi Odbora guvernera su i predsjednici Evropske komisije i Savjeta ministara, ali bez prava glasa. Bira ih Evropski savjet. Osnovni zadatak ECB je očuvanje stabilnosti cijena, a sporedni je pomaganje ekonomskih politika zemalja članica euro-zone. Drugi zadatak se odnosi na ekspanzivnu monetarnu politiku radi podrške ekonomskim politikama vlada euro-zone. Na stabilnost cijena utiču i zemlje članice svojom fiskalnom politikom, preko državne potrošnje, državnim intervencijama i politikom rasta i zapošljavanja, tako da je ECB ograničena u vođenju monetarne politike, zbog čega je teško ostvariti stabilnost cijena.

Kao opšti ciljevi EMU prihvaćeni su: slobodna trgovina, slobodna kapitalna kretanja, fiksirani devizni kurs i monetarna autonomija. Pristalice političke integracije su smatrale da je monetarna integracija korak bliže ka političkoj, zato će otpor jedinstvenoj valuti, pored ekonomske, imati i snažnu političku motivaciju od strane zemalja protivnica političke integracije.

EMU je zasnovana na:

- Harmonizaciji monetarnih politika zemalja članica i uvođenju jedinstvene valute - Zajedničkim monetarnim rezervama - Zajedničkoj centralnoj banci - Jedinstvenoj monetarnoj politici (bez jedinstvene fiskalne i bankarske politike)

Jedinstvenim Evropskim aktom i Sporazumom o Evropskoj uniji stvorena je Ekonomska i Monetarna unija (EMU) i postavljen kamen temeljac za jedinstvenu valutu, euro.

Monetarna unija EU se od svih ostalih razlikuje po tome što je prva unija u istoriji gdje su se suverene države dobrovoljno dogovorile da izbace iz upotrebe nacinalne valute i uvedu jedinstvenu do tada nepostojeću valutu - euro.

Čemu služi jedinstvena valuta

Evropska ekonomija predstavlja ogromno jedinstveno tržište. Države članice ostvaruju najveći dio svoje trgovinske razmjene unutar Unije. Jedinstvena valuta će riješiti probleme zamjene i doprinijeti da Evropa zajednički nastupa na međunarodnom tržištu. Olakšavajući razmjenu i investicije, države euro-zone nastoje i da povećaju broj radnih mjesta.

Počev od 1. januara 2002, 15 milijardi novčanica i 60 milijardi kovanica su pušteni u promet u okviru euro-zone.

Kako bi simbolički bila prikazana Unija i raznolikost Evrope, sitan novac ima jednu zajedničku stranu za svih 12 zemalja euro-zone (koju simbolizuje 12 zastava) i jednu nacionalnu stranu. Ma čija da je nacionalna strana, sitan novac se može koristiti u cijeloj euro-zoni.

Na novčanicama su štampana tri elementa: kapije i prozori na licu, i mostovi na naličju. Kao inspiracija poslužili su sedam arhitektonskih stilova koji su obelježili evropsku kulturu: klasični, romanski, gotski, renesansni, barokni i rokoko stil, arhitektura gvožđa i stakla i savremena arhitektura.

Faze uvođenja Eura

Uvođenje eura definisano je u tri faze: A, B i C.

Faza A: započeta 1. 5. 1998. kada je Evropski savjet objavio da će 11 zemalja od 15 članica EU uvesti euro, objavljeni su trajni bilateralni kursevi prema nacionalnim valutama; Evropski monetarni institut je transformisan u Evropsku centralnu banku; prva izrada euro novčanica;

Faza B: karakteriše je primjena eura, ali samo kao knjigovodstvenog novca; kursevi eura u odnosu na sve nacionalne valute neopozivo utvrđeni; ECB preuzima sve odgovornosti: prelazak na euro po pravilu bez pritiska, bez zabrane;

Faza C: započeta 1. 1. 2002; kada se prvi put pojavljuju novčanice i kovani novac, nacionalne valute postoje uporedo, ali sa istekom ovog roka prestaju da se prihvataju kao zakonsko sredstvo plaćanja.

Uspješan razvoj eura osnov je za stvaranje Evrope u kojoj će se ljudi, usluge, kapital i roba kretati slobodno."

Euro je novostvorena valuta Evropske unije, koja je od 1.1.1999. godine postala zakonsko sredstvo plaćanja. Tada je jedan euro vrijedio 1.18 $. Zemlje koje su prihvatile zajedničku valutu nazvane su zajedničkim imenom Eurolend. Iste dijele zajednički novac, zajedničku monetarnu politiku i jedinstvenu politiku deviznih kurseva. Stare valute su trajno eliminisane tj. uništene. Treba istaći da valuta nije samo standardizovana mjera vrijednosti već ima i ulogu efikasnog sredstva plaćanja, koja omogućava da se obavi proces razmjene kao važne faze procesa društvene reprodukcije. Valuta se koristi i kao skladište vrijednosti.

Euro i izvan EMU

Konačno, uvođenje eura kao jedinstvene i jedine valute 12 država članica EU ima veliko značenje i za mnoge druge zemlje izvan toga prostora. Euro i službeno ulazi u zemlje koje su do tada koristile neku od valuta koje se povlače iz opticaja. To su tzv. evropske mini države (Andora, San Marino, Monako, Vatikan, Lihtenštajn) ili područja gdje je njemačka marka bila jedino sredstvo plaćanja (Crna Gora i Kosovo). Uvođenje eura sa posebnim zanimanjem su pratile i ostale zemlje, prije svega one koje su valutnim odborom i valutnim sidrom bile vezane za DEM ( BiH, Bugarska, Estonija), kao i tadašnji prvi kandidati za primanje u EU, koje su sada već postale članice EU (osim Rumunije), ali ne i Monetarne unije (Kipar, Češka, Estonija, Letonija, Litvanija, Mađarska, Malta, Slovenija, Slovačka, Poljska i Rumunija). Monetarnoj uniji može pristupiti bilo koja zemlja, ukoliko ispunjava usvojene kriterijume za ulazak i svakoj zemlji je ostavljena mogućnost izbora da li želi ući u uniju, o čemu bi u većini zemalja odlučivali građani izjašnjavanjem na referendumu. Ne postoje unaprijed utvrđena ograničenja vezana za konačan broj zemalja članica. Euro ima i veliku važnost za zemlje izvan Evrope, posebno SAD i Japan.

KRITERIJUMI ZA ULAZAK U EMU

Prema ugovoru iz Mastrihta stvoreni su kriterijumi konvergencije koje treba da ispune sve zemlje članice EMU, među kojima su:

• Inflacija, 1,5pp odstupanja od prosjeka tri zemlje EU sa najnižom inflacijom • Budžetski deficit manji od 3% od BDP, javni dug niži od 60% BDP • Valute ne smiju devalvirati/revalvirati izvan granice ±15% u odnosu na valute drugih zemalja bar dvije godine prije ulaska u euro-zonu • Dugoročne kamatne stope ne smiju odstupati više od 2pp u odnosu na tri zemlje EU sa najnižim kamatnim stopama

Kako su odabrani ovi kriterijumi?

Prvi orijentir je bila Njemačka i njena stabilna valuta, drugi je bila procjena koliko bi zemalja moglo da ispuni tražene kriterijume. Smatralo se da za manje od 7 zemalja nema smisla uvoditi zajedničku valutu, pa su kriterijumi oslabljeni kako bi se osigurao taj broj. Kriterijumi su više orijentisani na neodređenu stabilnost u uslovima stagnantnih privreda, nego na privrede koje dinamično rastu. Što se tiče deficita, granica je mogla biti i 2%, jer se smatra da je 3% visok deficit, ali je preovladala prećutna saglasnost političara o komotnijoj javnoj potrošnji.

Za ispunjenje kriterijuma označena je 1997. godina. Ispostavilo se da su kriterijumi oštri za ovakav skup zemalja, iako u suštini nisu, pa ih je veliki broj zemalja jedva ispunio, a neke su ušle u uniju a da ih nisu ispunile. Nakon toga zemlje su morale da nastave da se pridržavaju tih kriterijuma.

Četiri zemlje su ostale izvan EMU, a to su: Britanija, Švedska, Danska i Grčka. Neke zemlje su ostale izvan jer nisu ispunjavale uslove, kao Grčka, a neke su ostale van iako ih ispunjavaju, kao Britanija. U periodu 1996-1998. samo je Luksemburg sve vrijeme ispunjavao sva četiri kriterijuma, dok su blizu bile Austrija, Njemačka, Belgija, Britanija, Francuska, Holandija i Irska. Pošto je EMU bio dio Ugovora iz Mastrihta, uslijedio je proces ratifikacije u zemljama članicama. Tako je u Danskoj dva puta održan referendum, a u Francuskoj je ishod bio jedva iznad proste većine.

Visina kamatnih stopa je opala u svim zemljama EU, a u padu su bili i deficit, javni dug (izuzev u Francuskoj, Luksemburgu i Njemačkoj, gdje je blago rastao) i stopa inflacije. Stopa inflacije je rasla u Finskoj, Holandiji, Luksemburgu, Njemačkoj i Švedskoj, ali je svuda bila ispod 2%.

Ispunjavanje traženih kriterijuma nije bio nužan uslov za učešće pojedinih zemalja u monetarnoj uniji. Finska, Francuska i Luksemburg su ispunjavale sva četiri kriterijuma, dok je preostalim zemljama nedostajao po jedan i u svih osam slučajeva to je bio javni dug. Prekoračenja Belgije i Italije su bila ogromna, 120% BDP. Prekoračenje Njemačke je bilo neznatno, ali je javni dug imao tendenciju rasta, što je opet bilo u suprotnosti sa zahtjevom Komisije da se dozvoli prekoračenje granice 60% pod uslovom da je u fazi opadanja. Pošto nije bio prihvaćen njemački prijedlog da finansijske kazne za prekoračenje deficita, inflacije i ostalih uslova budu automatske, usvojeno je diverzifikovano rješenje za budžetski deficit. Njemačka je 2002. imala prekoračenje deficita od 3,5 %, 2003. je bilo 3,9%, a prekršaju su se pridružile Francuska, Grčka i Portugal. Nijedna zemlja nije kažnjena, iako je MMF opomenuo EU i ECB zbog narušavanja monetarne stabilnosti u euro-zoni. Odsustvo kazni može doprinijeti nestabilnosti eura, iako su ministri finansija aprila 1997. izjavili da će svaka zemlja koja bude podrivala euro platiti kaznu od 0,5% BDP, što bi u slučaju Njemačke iznosilo 10 milijardi eura.

Okolnost da se dopušta učešće pojedinih zemalja u monetarnoj uniji bez ispunjavanja traženih kriterijuma, govori da su u pitanju politički a ne ekonomski motivisane odluke. One su vezane za razmišljnje da ne bi bilo dobro da u EMU uđe mali broj zemalja ili da izostanu neki od osnivača Unije. To vjerovatno neće ostati bez uticaja na kvalitet EMU i njene valute, kao i na kredibilnost budućih odluka.

Mehanizam sistema EMU ima sljedeću logiku: pad inflacije vodi stabilizaciji deviznih kurseva i padu kamatnih stopa, što vrši pritisak na smanjenje deficita, dok finansiranje javnog duga postaje jeftinije. Dok je inflacija niska ili ide nadolje, ne bi trebalo da ima većih problema u održavanju stanja ispunjenosti kriterijuma, stabilnosti eura i cijena. Rast inflacije dovodi do ugrožavanja mehanizma po istoj logici po kojoj je njen pad stabilizuje, s druge strane, pad stope privrednog rasta vrši pritisak na budžetski deficit i javni dug.

Nijedna zemlja koja je pristupila EU 2004. nije automatski ušla u EMU, jer za njih važe isti kriterijumi konvergencije koji su važili za ostale zemlje. Nove članice imaju malu ekonomsku snagu, ovih 10 zemalja povećava GDP Unije za 10 % prema paritetu kupovne snage, tako da njihov ulazak u EMU ne mora biti dramatičan.

Tokom 2002-2003. (poslije stvaranja EMU) dolazi do narušavanja kriterijuma posebno budžetskog deficita, koji nagovještava i rast javnog duga i pritisak na inflaciju. Naime, budžetski deficit su prekršile i Francuska i Njemačka, dvije najveće zemlje EU i nisu kažnjene za prekršaje, niti su ga oborile, dok je Portugal poslušno oborila deficit ispod 3%, iako je to dovelo do recesije i pada zapošljenosti u toj zemlji, što znači da pravila važe za male, ali ne i za velike zemlje. Trend rasta deficita doveo bi čitavu zonu E12 do prekoračenja granice od 3%. Javni dug se za zonu E12, kao cjelinu od 1992, nalazi iznad 60%. Od 2001. je u stalnom porastu, a u 2003. je dostigao iznos od 70,4 %. U periodu 1997-1998. počela je trka u smanjivanju deficita, da bi se ispunio kriterijum od 3%, a to se postiglo većim prodajama javnog vlasništva.

Nove članice bi trebalo da ispunjavaju kriterijume dvije godine prije ulaska i nakon ulaska u euro-zonu. Što se tiče kriterijuma, najlošije stoje Malta, Kipar i Mađarska, a najbolje baltičke zemlje - Letonija se potpuno kvalifikovala za euro-zonu, dok Litvaniji i Estoniji nedostaje po jedan uslov, što govori o visokom kvalitetu ekonomskih institucija ovih zemalja, a to pokazuje i njihovo visoko mjesto na rang listama ekonomskih sloboda.

Zbog svega ovoga nameću se razna pitanja: da li imaju smisla postojeći kriterijumi, ako se oni ne poštuju? Kakve posljedice će to imati na privrede zemalja E12 zone i na nove članice? Koje kriterijume treba da ispinjavaju nove članice? Da li ih treba redefinisati? Itd.

PREDNOSTI i NEDOSTACI EMU

Postoji niz prednosti uvođenja eura:

• Snižavanje transakcionih troškova - ušteđeni resursi, koji bi inače bili potrošeni u neproduktivne preraspodjele, biće oslobođeni za produktivnu upotrebu. Njima su najviše izloženi turisti, tako da sada ne moraju da mijenjaju novac kada god pređu granicu zemlje i da traže mjenjačnice ili banke koje su uzimale značajne provizije za tu uslugu.

• Građani su u mogućnosti da porede cijene u euro-zoni, pa razlike u cijenama robe, usluga i zarada postaju jasnije. Postoje i pogodnosti prilikom putovanja izvan euro-zone, jer je euro kao internacionalna valuta prihvaćena u mnogim zemljama.

• Trošak održavanja 12 valuta je mnogo veći nego jedne. Zabrinjavajuće je povećanje birokratizacije u ECB, što bi dovelo do snižavanja dobiti od ekonomije obima.

• Olakšana je alokacija faktora proizvodnje - brže i jeftinije se otkrivaju povoljniji uslovi za rad i kapital, tako da će zemlje koje stvaraju bolje poslovno okruženje biti u prednosti, dok će kod onih s lošijim to biti nedostatak.

• Dobit od senjoraže (emisiona dobit). Uvođenjem eura količina ove valute koja se drži u rezervi se povećava u svjetskim razmjerama, pa male zemlje imaju po prvi put dobit i izvan svojih granica. Za razliku od većih zemalja, čije su valute imale široku primjenu, a samim time i veću dobit po ovom osnovu, male zemlje po prvi put imaju dobit izvan svojih granica.

• Euro je značajnija valuta nego što su pojedinačno bile svih prethodnih 12, time što će se češće koristiti u transakcijama, kako u Uniji tako i van nje, i time što će značajan dio deviznih rezervi zemlje u svijetu držati u euru. Uvođenje eura je udarac dolaru, funti, jenu i ostalim valutama, jer njihov uporedni značaj opada. Operativna korist je emisiona dobit ili senjoraža, druga strana je oligopol (euro, dolar, jen, funta) sa kojim se suočavaju korisnici širom svijeta, a što članicama oligopola može da donese dodatne rente.

• Ukidanjem mnošva deviznih kurseva povećava se tranparentnost prilikom transakcija i eliminiše rizik deviznih kurseva u odnosima između zemalja članica.

• Širenje finansijskih tržišta - postaju dostupnija i likvidnija.

Postoje i prednosti koje su manje direktne, ali ne i manje značajne:

• Makroekonomska stabilnost - novi režim niske inflacije. Istraživanja pokazuju da veća samostalnost centralnih banaka doprinosi nižoj inflaciji. ECB je najsamostalnija banka na svijetu.

• Niže kamatna stope - smanjenjem inflacije utiče se i na smanjenje kamatnih stopa. Investitori zahtijevaju niže kamatne stope u zemljama u kojima je stabilnost cijena izraženija. Niže kamatna stope smanjuju rizik razlike u kursevima, tako da se dodatna kamata, nazvana premija za rizik kursne razlike, eliminiše u međunarodnim kreditnim transakcijama koje se obavljaju u okviru Eurolenda.

• Strukturalna reforma - kvalifikacijom za euro zemlje su na silu morale da dovedu svoje ekonomije u red, time što su zadovoljile kriterijume konvergencije. Sporazum predviđa kazne za zemlje koje se previše zadužuju, a sve to je dovelo do održivog privrednog rasta.

• Stvaranje nove globalne valute rezervi - rezerve koriste centralne banke, država i privatne firme kao dugoročni oblik čuvanja vrijednosti i za pokrivanje budućih finansijskih potreba. Samo valute koje su likvidne, stabilne i prihvaćene kao sredstvo plaćanja na jednom ekonomski velikom području, posjeduju potencijal da postanu glavne valute rezervi.

• Intenzivniji ekonomski rast - povećanje tržišta, konkurencije, smanjenje prosječnih troškova, veća produktivnost, smanjenje troškova finansijskih transakcija i rizika u pogledu razlike u kursevima omogućavaju multinacionalnim kompanijama da ostvaruju ekonomiju obima. • Uvećan kredibilitet fiskalne politike, jer je devalvacija nemoguća. • Korisnici primaju veće socijalne beneficije iz viška nastalog sniženjem cijena i umanjenim rizikom. Pored prednosti, euro nosi i neke troškove i nedostatke:

• Troškovi prelaska na euro - ogromni su troškovi obuke i poremećaja na poslovima koji su posljedica prelaska na euro.

• Gubitak poslova - stvaranje jedinstvene valute eliminiše potrebu za brojnim deviznim transakcijama među zemljama. Mjenjačnice, banke i agencije su očigledni gubitnici u tom smislu.

• Gubitak kursa valute.

• Kontrolisana fiskalna politika.

• Gubitak monetarne autonomije - privrede koje se nalaze u različitim fazama privrednih ciklusa teško mogu da se prilagode istoj monetarnoj politici. Vlade su lišene finansijskih instrumenata da utiču na agregatnu tražnju ili deviznog kursa da utiču na trgovinski deficit/suficit. Centralizovana monetarna politika teško funkcioniše u uslovima decentralizovane fiskalne politike i decentralizovanog političkog sistema. Lišeni aktivističke monetarne politike, političari se mogu upuštati u preveliku državnu potrošnju zbog dobijanja glasova na izborima.

• Zemlje će manje biti pogođenje uvođenjem eura ako: a) otvorenije su za trgovinu; b) imaju diverzifikovanu privredu; c) imaju veću mobilnost proizvodnih faktora, posebno rada. Loša je ispunjenost uslova pod c. Tržište rada mora poslužiti kao kanal za prilagođavanje otpuštanjem/zapošljavanjem, a zbog slabe pokretljivosti radne snage, zbog barijera običaja i jezika, biće geografski i politički koncentrisano.

• Public choice pažnju poklanja preferencijama koje pojedini predstavnici u ECB imaju. Stopa inflacije u nekoj zoni zavisi od osjetljivosti birača na inflaciju (stepen nezavisnosti centralne banke je u funkciji te osjetljivosti) pa bi pronalaženjem srednjeg birača bilo moguće predviđati kretanje inflacije u euro-zoni. Do 2002. Francuska je bila srednji glasač, a zatim je usljed kadrovskih rješenja to mjesto zauzela Finska, a pošto su finski glasači manje osjetljivi na inflaciju to se nadalje može očekivati blago povećanje godišnje stope inflacije, po ovoj teoriji, u euro-zoni. Ulazak zemalja istočne Evrope bi srednjeg glasača pomjerio prema Italiji i Španiji, što bi dalje uticalo na rast stope inflacije.

• Najveći rizik je sadržan u nepoštovanju pravila igre tj. kriterijuma učešća, kao i u ekonomskim skokovima i političkom neskladu. Tekuće vlade EU12 koriste dodatna sredstva javnih finansija da bi povećale podršku birača, a teret tih operacija se prebacuje na zajedničku valutu. Ako bi se trend nastavio, euro će postati slaba, inflatorna valuta i tokom narednih 6-7 godina euro bi bio povučen iz opticaja, a zemlje E12 bi se vratile na nacionalnu valutu.

MONETARNA POLITKA U EURO-ZONI

Evropska centralna banka (ECB) je monetarni autoritet najvišeg nivoa u euro-zoni. To je institucija koja je emitent i zakonski zaštitnik eura.

Ciljevi Evropskog sistema centralnih banaka su: • Stabilnost cijena • Kontrola inflacije HCIP (Harmonised Consumer Index of Prices)< 2% • Inflacija 2% sa rastom od 4,5% • Podrška opšte politike EU sve dok je to moguće bez štete po stabilnost cijena.

Inflacija šalje negativne signale investitorima, primorava firme da stalno mijenjaju cijene i povećava efektivnu stopu poreza na kapital.

ECB se smatra najsamostalnijom bankom koja je ikada formirana, jer nije posebno vezana ni za jednu evropsku vladu.

Strategija ECB je fleksibilna i oslanja se na tri osnovna elementa:

1. kontrolu novčane mase eura 2. neposredno praćenje stope inflacije u Eurolendu 3. sagledavanje ostalih pokazatelja vezanih za cijene

Primjenjujući ove tehnike, savjet utvrđuje glavne kamatne stope koje uslovljavaju tempo ekonomskog rasta Evrope.

ECB koristi konkretne instrumente monetarne politike da bi kontrolisala novčanu masu eura. Tu spadaju: • minimalni nivo obaveznih rezervi • kratkoročne transakcije otkupa • mogućnost marginalnog kredita • mogućnost kratkoročnog deficita.

Devizni kurs eura utiče ne samo na stabilnost cijena, već se odražava na opštu ekonomsku politiku. Zbog toga ECB - u saradnji sa Evropskim savjetom ministara ekonomije i finansija (ECOFIN), koji definiše opšti režim kursa eura, ali su mu zabranjene konkretne intervencije na tržištu i ugrožavanje stabilnosti cijena - radi na utvrđivanju politike deviznih kurseva u Eurolendu.

Na sastanku 1995. u Madridu predsjednici vlada i država EU odlučili su da će zajednička valuta dobiti ime euro.

Simbol eura ima oblik slova e prekrižanog s dvije vodoravne crte. Inspirisan je grčkim slovom epsilon, u čast Grčke kao kolijevke evropske civilizacije, kao i prvim slovom riječi Evropa. Službena skraćenica je EUR i zaštićena je u Međunarodnoj organizaciji za standarde.

BUDUĆNOST EMU

Teško je špekulisati o evoluciji Evropske monetarne unije u narednih 5 do 10 godina, pogotovo imajući u vidu broj novih članica i heterogenost unije. Dok će postojeće članice gotovo zasigurno nastaviti da konvergiraju u obliku dohodaka per capita, moguće je, čak i vjerovatno, da će im se u EMU pridružiti ne samo tri zemlje članice EU koje se još uvijek nisu složile da se uključe, već i zemlje istočne Evrope, koje još uvijek nisu ušle ni u EU. Ove nove članice će se bitno razlikovati od postojećih u pogledu dohodaka per capita i ekonomske strukture. Njihova implikacija za razvitak strukture, organizacije i modus operandi monetarne unije je višestruka. Postoji veliki pritisak u sklopu EMU nad državama članicama koje su još uvijek izvan MU, da se što prije pridruže i da njihove ekonomije što prije prihvate euro. Zasigurno je da će prijem novih članica u EU, odnosno EMU, promijeniti monetarnu politiku glasanja i reprezentacije u Evropskoj centralnoj banci.

Eksperti smatraju da će se ulazak novih članica u EMU najviše odraziti na tržište rada i heterogenost. Međutim, oni predviđaju da će ovo biti dugoročan problem za EMU i da će zemlje istočne Evrope uspjeti da savladaju "gap" između njihovih ekonomija i ekonomija postojećih članica samo ukoliko nastave da jačaju i poboljšavaju kvalitet institucija. Svakako, EMU će zasigurno nastaviti da funkcioniše stabilno i efektivno, ne samo kao monetarni autoritet već i kao nadnacionalna institucija, koja je po riječima Romana Prodija promijenila prirodu nacionalnih država.

HRONOLOGIJA NASTANKA EMU

Hronološki proces nastanka EMU može se predstaviti:

Bretton Woods sporazum je potpisan 1944. u Mount Washington hotelu u Bretton Woodsu

• 1944. godina - sporazum u Bretton Woodsu uvodi sistem međusobnih kurseva tj. uvodi sistem čvrstih deviznih kurseva
• 1946. godina - britanski premijer Winston Churchil u Zürichu poziva na stvaranje Ujedinjenih Država Evrope
• 1949. godina - osnovan Savjet Evrope
• 1950. godina - Schumanova deklaracija. Francuski ministar spoljnih poslova Robert Schuman 9. maja predložio udruživanje industrije uglja i čelika Francuske i SR Njemačke, otvoreno za sve demokratske države Evrope, kojim će rukovoditi evropska institucija. Plan odobrila Skupština Savjeta Evrope
• 1952. godina - Evropska zajednica u oblasti uglja i čelika (ECSC). Prvi veliki korak u pravcu transevropske saradnje i stvaranja zajedinčkih institucionalnih okvira
• 1958. godina - Evropska ekonomska zajednica (EEC) postavlja temelje ogromnog "zajedničkog tržišta" robe i usluga; mnogi od prijedloga su ostali nerealizovani
• 1959. godina - Austrija, Danska, Norveška, Portugal, Švedska, Švajcarska i Velika Britanija utemeljile sporazum o spoljnoj trgovini (EFTA)
• 1967. godina - Sporazum o integraciji objedinjuje EEC, ECSC i EUROATOM u jedinstvenu međunarodnu organizaciju poznatu kao Evropska zajednica (EZ), što je značajan korak u pravcu konsolidacije
• 1969. godina - na samitu u Hagu šest država članica Evropske ekonomske zajednice (EEZ) postavljaju sebi za cilj stvaranje evropske i monetarne unije (Barov plan)
• 1970. godina - Vernerov izvještaj predstavlja zvaničan prijedlog Evropske zajednice o stvaranju Ekonomske i Monetarne unije (EMU), predlaže se usklađivanje nacionalnih ekonomija kako bi se stekli uslovi za jedinstvenu valutu u okviru (EEZ). Nestabilnost evropskih valuta ozbiljno ugrožava ovaj projekat
• 1973. godina - Danska, Irska i Velika Britanija pristupaju EC-u
• 1974. godina - uvodi se ECU - zajednička evropska valutna jedinica. Sastavljena je kao obračunska korpa evropskih valuta, čiji su se međusobni odnosi više puta mijenjali. Prema kursevima 31.12.1998. utvrđeni su odnosi participirajućih valuta prema euru, koji je zamijenio ECU u odnosi 1:1
• 1979. godina -Evropski monetarni sistem(EMS). Uključeno je osam članica EC-a (sve osim Velike Britanije). EMS zatvara međusobne devizne kurseve zemalja članica u okvire uskih unaprijed definisanih trgovinskih zona, što se smatra ranim oblikom monetarne unije; uspostavljena kontrola protoka evropskih valuta
• 1981. godina - Grčka se priključuje EC-u
• 1986. godina - u EC se uključuju Španija i Portugal, tako da broj članica raste na 12, jedinstvenim aktom u Rimskom ugovoru zacrtan je cilj postepenog stvaranja Ekonomske i monetarne unije
• 1989. godina - Delorsov izvještaj. Predsjednik Evropske komisije Jacques Delors predložio 'Bijelu knjigu' konkretnih mjera za uspostavljanje jedinstvenog evropskog tržišta, na temelju koje je utvrđeno stvaranje Evropske privredne i monetarne unije (EMU) u tri faze
• 1. 7. 1990. počela I faza stvaranja EMU: konačno eliminisanje barijera u odnosu na kretanje roba, usluga, radne snage i kapitala i usklađivanje privredne, novčane i fiskalne politike u EU
• 7.2.1992. - EU predstavlja sporazum o najširoj saradnji; Ugovorom iz Mastrihta postavljeni kriterijumi usklađivanja ekonomija zemalja koje učestvuju u ovom projektu, što predstavlja etapu koja prethodi uvođenju jedinstvene valute; Evropska zajednica (EC) i projekat EMU postaju dio Evropske unije
• 1.1.1993. - početak djelovanja jedinstvenog tržišta
• 1.11.1993. - Mastrihtski ugovor stupa na snagu i time EC prerasta u EU
• 1.1. 1994. - II faza EMU: Osnovan Evropski monetarni institut, preteča Evropske centralne banke.. Povećava se nezavisnost nacionalnih centralnih banaka, zabranjuje se finansiranje proračunskog deficita iz monetarnih izvora
• 1995. - Austrija, Finska i Švedska se priključuju EU
• 15./16.12.1995. - na zasjedanju Evropskog vijeća (šefovi država i vlada članica EU) u Madridu odabrano ime buduće zajedničke valute - euro
• 2./3.5.1998. - Evropski savjet utvrdio koje zemlje ispunjavaju kriterijume za ulazak u EMU i uvođenje eura i zatvara listu zemalja učesnica
• 1.6.1998. - počinje sa radom Evropska centralna banka (ECB), koja zajedno sa nacionalnim centralnim bankama zemalja EU čini Evropski sistem centralnih banaka čiji je osnovni cilj djelovanja stabilnost cijena i koja je zadužena za evropsku monetarnu politiku
• 31.12.1998. - neopozivo fiksiranje kurseva nacinalnih valuta članica EMU prema euru; euro postaje jedinstvena valuta i sve transakcije na tržištima kapitala se obavljaju u euru
• 1.1.1999. - počinje III faza EMU: uvodi se euro kao bezgotovinski novac u 11 zemalja: Austriji, Belgiji, Finskoj, Francuskoj, Irskoj, Italiji, Luksemburgu, Holandiji, Njemačkoj, Portugalu, Španiji (Grčka pristupa 2001.)
• 1.1.2002. - u opticaj ulaze novčanice i kovanice eura – ostvaruje se konačno uvođenje jedinstvene evropske valute 12 zemalja članica evropske valutne unije. Oko 300 miliona Evropljana ima zajednički novac.

Reference

• Jovanović, Gavrilović Predrag – Međunarodno poslovno finansiranje
• Prokopijević, Miroslav - EMU (predavanja)
• Časopisi - Economist, Label
• Eichengreen, Barry and Ghironi1, Fabio - The Future of EMU

Web sajtovi

• https://web.archive.org/web/20070124023929/http://europa.eu.int/euro/
• http://www.oberlin.edu