Notni sistem

Notni sistem za klavir

Notni sistem je grupa od pet paralelnih i vodoravnih linija, istog razmaka, između kojih se nalaze četiri praznine na kojima se obilježavaju note. Prvi put se koristio u zapadnoj Evropi za zapisivanje muzike. Radi određivanja visine pojedinih tonova notni znakovi se obilježavaju na liniju ili u prazninu, što predstavlja linijski sistem. Izvan linija, note se mogu bilježiti i na pomoćnim linijama.

Historijski razvoj

Historijske i izvanevropske muzičke kulture, koristile su djelimično notacijske tonske sisteme koje nisu imale linije (porediti sa antičkim i izvanevropskim notnim rukopisom). Muzičke linije se koriste od 10. vijeka. Sa njihovom pomoću su se mogle prepoznati visine neuma koje su bile korištene. Nakon što su se prvo koristile jedna ili dvije linije, razradio se sistem, zahvaljujući Guido d'Arezzovom proširenju na tri i četiri linije, a 1025. godine na svih pet linija. One su bile u razmaku terce. Jednoglasne melodije, koje su se bilježile od 12. vijeka po koralnoj notaciji sa četiri linije, i danas se još ponekad uključe.

Tabulatura sa šest linija za žičane instrumente se koristi od 14. vijeka. Broj linija notnog sistema odgovara broju žica.

Noviji razvoji

Sredinom 20. vijeka nastajali su i novi linijski sistemi koji su se ili po položaju bijelih i crnih tipki na klaviru orijentisali ili je pokušavan, kontinuirani sistem tonskih visina biti prikazan. Ti linijski sistemi se nisu mogli kao opći standard plasirati. Nove partiture koriste ponekad izuzetke petolinijskog tonskog sistema. Za notaciju ritmičkih instrumenata se koriste sistemi sa jednom do četiri linije. Današnji linijski sistem je mnogo savršeniji u odnosu na nekadašnji jer daje mogućnost tačnog zapisa:

1. visine tonova,
2. trajanja tona,
3. intervalskih razmaka između tonova.

Linijski sistem sastoji se od 5 linija i četiri praznina. Na njemu su note: Do Re Mi Fa Sol La Si Do. Nota Do piše se na pomoćnoj liniji ispod linijskog sistema, nota Re se piše ispod prve linije ispod linijskog sistema, nota Mi piše se na prvoj liniji linijskog sistema, nota Fa piše se u prvoj praznini linijskog sistema, nota Sol se piše na drugoj liniji linijskog sistema, nota La se piše na drugoj praznini linijskog sistema, nota Si se piše na trećoj liniji linijskog sistema i nota Do se piše u trećoj praznini linijskog sistema ...

Osnovne karakteristike linijskog sistema

• Linijski sistem se sastoji od 5 horizontalnih paralelnih linija i 4 praznine. Linije linijskog sistema broje se odozdo-na više. U njega može da se zabilježi ukupno 11 različitih osnovnih nota:

• Da bi se prostorno ograničen linijski sistem proširio, iznad i ispod njega dodaju se pomoćne linije - pomoćnice. Obično ne više od 4-5 na više i 3 na niže, jer se prelazi u drugi ključ:

• Pomoćne linije su ostatak nekadašnjeg višelinijskog sistema kojeg je preuredio Guido d'Arezzo u 11. vijeku.

Elementi linijskog sistema

1. Ključ

Na početak linijskog sistema stavlja se znak koji se zove kluč (fr. i en. clef) na osnovu kojeg se određuje ime note i njena oktava. Današnja muzička notacija poznaje više vrsta ključeva. Najviše su u upotrebi:

a) G-ključ (violinski ključ)

označava se od druge linije i daje ime noti g¹ (sol u prvoj oktavi). Violinski ključ najviše koriste: violina; flauta, oboa, klarinet, saksofon, harmonika, truba; desna ruka klavira i harfe; dio udaraljki. U linijski sistem bilježe se tonovi iz prve i dijelom iz druge oktave, dok se ostali tonovi iz druge, trće, četvrte i pete oktave označavaju pomoćnicama iznad linijskog sistema.

b) F-ključ (bas ključ)

označava se od četvrte linije i daje ime noti f (fa u maloj oktavi). Bas ključ najviše koriste: violončelo, kontrabas; horna, trombon, bas klarinet, fagot; harmonika (basovi), lijeva ruka klavira i harfe. Tonove subkontra i kontra oktave označavamo pomoćnicama ispod linijskog sistema.

c) C-ključevi (vokalni ključevi)

C-ključevi se zovu i vokalni ključevi jer su pogodni za označavanje pjevačkih glasova. Svi oni daju ime noti c¹ (do u prvoj oktavi). Najčešće su u upotrebi altovski i tenorski ključ.

• Altovski ključ

označava se na trećoj liniji i daje ime noti c¹ (do u prvoj oktavi) na trećoj liniji. Altovski ključ koristi viola.

• Tenorski ključ

označava se na četvrtoj liniji i daje ime noti c¹ (do u prvoj oktavi) na četvrtoj liniji. Tenorski ključ koristi violončelo, fagot i trombon za visoke note da bi se izbjeglo pisanje mnogo pomoćnih linija.

Pogledajmo kako se jedna ista nota c¹ (do u prvoj oktavi) označava u pomenuta tri ključa:

2. Predznaci

Predznaci se pišu:

iza notnog ključa i važe stalno za sve istoimene note u kompoziciji. Oni predstavljaju tonalitet kompozicije.

predznaci se nalaze i ispred note na istoj liniji ili praznini i odnose se samo na istoimene note u tom taktu.

3. Taktovi

Takt je najmanji metrički određen dio kompozicije koji se nalazi između dvije taktice.

U muzici postoje mnoge vrste taktova. Oni se označavaju na početku linijskog sistema, iza ključa i eventualnih predznaka koji određuju tonalitet i to razlomkom, bez razlomačke crte.

4. Note

Nota je znak za označavanje tonova u linijski sistem.

5. Zagrade, spojnice (akolade)

Više linijskih sistema na početku partiture može se kroz zagrade sažeti, tj. spojiti spojnicom ili akoladom. Takva grupa notnog sistema se zove sistem ili po francuskoj riječi za vitičastu zagradu - akolada. Zagrade mogu biti uglaste  [ ] ili savijene { } (tzv. vitičaste).

U praksi ovako izgledaju partiture za 2 i 3 linijska sistema sa zagradom:

• Vitičasta spojnica u partituri za klavir:

• Uglasta spojnica u partituri za gudački trio:

• Uglasta i vitičaste spojnice u partituri za puhački orkestar i timpane:

Također pogledajte

• Čitanje s lista