Tiranija

Tiranija je despotska vladavina u državi ili društvu a jednako je moguća i u drugim oblicima zajednica, organizacija i udruženja. Ovakav oblik vladavine nije zasnovan na sistemu zakona ili pravde već na arbitrarnom ispoljavanju moći tiranina.

Pojam tiranin označava pojedinca koji ima apsolutnu vlast u državi ili organizaciji. Riječ vodi porijeklo od latinskog tyrannus odosno grčkog τύραννος. Tiranin primjenjuje svoju vlast i moć putem nasilja. Despot i diktator su srodni pojmovi.

Pojava tiranije

Tiranija kao politička kategorija i oblik vladavine su prvi put opisani kroz snažnu kritiku u radovima filozofa Platona.

U Staroj Grčkoj tiranin je bio onaj koji se proglašavao gospodarom jednog grada, preuzimajući svu vlast, i vojnu i civilnu. Inače, korijen riječi "tiranin" vuče porijeklo iz Male Azije i doslovno zači "gospodar". No, već u IV stoljeću pojam se odnosi na vlast koja se ispoljava bez odobravanja građana.

Uzrok pojave tiranina i tiranije još se povezuje i sa čestim sukobima bogatih porodica u antičkoj Grčkoj koji su bili glavni povod za krize i dekadenciju kod grčkih aristokrata. Tiranije su donekle bile uspješne jer su njeni predstavnici znali iskoristiti društvena previranja i dio stanovništva nezadovoljnog, naprimjer, raspodjelom zemlje.

Ostalo

Uopćeno govoreći, iako se vlast u tiraniji izvršava samovoljom i nasiljem, pojedinac (koji će kasnije postati tiranin) može biti prvobitno biti izabran kao vladar na legitiman način, bilo putem demokratskih izbora ili po nasljednom pravu. Vlast u tiraniji se vrši isključivo u interesu vlastodršca i otpor prema takvoj vlasti se silom i često na brutalan način uništava. Sila i brutalnost su sredstva pomoću kojih je tiranija jedino moguća a istovremeno je i određuju kao takvu.

Kada govorimo o tiraniji u državi, antički filozofi Platon i Aristotel su je karakterisali kao "pokvaren oblik države".

Historijski izvori navode nekolicinu tirana koji su vladali dijelovima Starog svijeta; u antičkoj Grčkoj i njenim kolonijama, Starom Rimu i drugdje. U proširenom smislu riječi može se reći da se u društveno-političkim sistemima poput robovlasništva i feudalizma vladalo i ratovalo ognjem i mačem i da su, u značajanom broju, tadašnje vođe bili tirani, despoti ili diktatori na više ili manje očigledan način.

I u historiji savremenog doba često se javljaju ličnosti koje su vladale na sličan način. Pri opisivanju njihove vladavine u upotrebi je još i termin režim.

U prenesenom značenju pojam tiranija se može primijeniti na bilo koji sistem ili oblik ljudskog udruživanja: "direktor škole je zaveo tiraniju", "majka se odnosila kao tiranin prema svojoj djeci", "poglavica je poput tiranina sprovodio svoju samovolju u plemenu".

Također pogledajte

• Diktator
• Diktatura