Manastir Gomionica
Manastir Gomionica Srpske pravoslavne crkve, pripada Eparhiji banjalučkoj i nalazi se u naselju Kmećani, grad Banja Luka. Proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine[1] Odluku je donijela Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj od 19. do 23. januara 2006. godine, u sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća) i Tina Wik. Nacionalni spomenik sastoji se od: crkve posvećene Vavedenju Bogorodičinom, zgrade starog konaka, stare česme, stare ograde, groblja, te pokretnog naslijeđa koje čini zbirka ikona, zbirka rukopisnih i starih štampanih knjiga i predmeti umjetničkog zanatstva. Predstavlja lijep primjer postbizantijske umjetnosti i arhitekture na tlu Bosne i Hercegovine.
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Manastir Gomionica sa crkvom posvećenom Vavedenju Bogorodičinom nalazi se 42 km zapadno od Banjaluke. Smješten je uz gornji tok istoimene rijeke, u selu Kmećani podno Zmijanjske visoravni.[2]
Historija[uredi | uredi izvor]
Nije poznato kada je podignuta manastirska crkva u Gomionici i ko joj je bio ktitor. Na mjestu današnjeg postojao je stariji hram. Prvi pisani trag potječe iz 1540/41. godine kada se u jednom osmanskom popisnom defteru u oblasti nahije Zmijanje pominje manastir Zalužje. Ovaj naziv manastira povezuje se sa imenom zaseoka Lužije, 2-3 kilometra sjeverno od Gomionice, u kojem se nalazi nekropola od preko stotinu stećaka. U sljedećem osmanskom dokumentu koji je datiran u 1560. godinu, i predstavlja pismo ondašnjeg paše vlastima u Istanbulu, navodi se podatak da je iguman Andrija već 24. godine starješina manastira Zalužje, drugim imenom Gomionica, što znači da manastir u Gomionici postoji prije 1536. godine.
Manastir je stradao u Drugom svjetskom ratu. Poslije rata Gomionica pretvorena je u ženski manastir.[2]
Opis[uredi | uredi izvor]
Manastirska crkva pripada tipu jednobrodnih crkvi sa podužno prislonjenim lukovima, kupolom i polukružnom oltarskom apsidom. Hram je dugačak 16,50 metara (bez apside), odnosno preko 17,69 metara (zajedno sa apsidom). Širina iznosi 8,37 metara. Zajedno sa dozidanom pripratom i zvonikom sa zapadne strane, njegova dužina iznosi 26,60 metra. Arhitektonski ukras crkve u Gomionici, sveden je na niz plitkih lučnih niša pod vijencem kupole u kojima su se na malteru uklonjenom 1994. godine sačuvali posljednji nejasni tragovi slikanog ukrasa. Zvonik crkve u Gomionici, dimenzija 3,60 x 4,80 x 16,50 metara dozidan je 1900. godine.
Zbirka ikona[uredi | uredi izvor]
U gomioničkom manastiru čuva se nekoliko ikona autentičnog slikarskog rukopisa koji otkrivaju bar četvoricu majstora u Gomionici u periodu od početka do sredine XVIII vijeka. Neki od njih nisu morali boraviti u manastiru, već su ikone mogle biti donesene u Gomionicu odnekud, vjerovatno po povratku monaha iz izbjeglištva na sjeveru krajem XVII i početka XVIII vijeka, ili nastati u nekoj od veoma aktivnih ikonopisačkih radionica pod uticajem ukrajinskog baroka, koje su djelovale naprimjer, u manastirima Gomirju ili Komogovini. Manastirska zbirka popunjavana je i u kasnijim periodima.
Zbirka rukopisnih i starih štampanih knjiga[uredi | uredi izvor]
U manastiru čuva se vrijedna zbirka rukopisnih knjiga i izdanja starih srpskih štamparija, kao i mnoštvo ruskih izdanja XVII i XVIII vijeka. Kako se iz zapisa pouzdano zna da su se u XVI i XVII vijeku gomionički monasi bavili prepisivačkim radom, ali i da su rukopisi nabavljani za manastir iz drugih srpskih skriptorija, tako je današnja zbirka od devet rukopisa samo mali dio nekadašnjeg bogatog fonda gomioničkih rukopisnih knjiga.
Predmeti umjetničkog zanatstva[uredi | uredi izvor]
Najstariji predmet umjetničkog zanatstva je drvorezbareni krst iz XVII vijeka, sa reljefnim predstavama dvanaest Velikih praznika. Prema grčkim natpisima, krst je sačinjen u nekoj od grčkih ili svetogorskih radionica. Još jedan sličan gomionički krst nalazi se u kolekciji Londonskog univerziteta u koju je stigao kao dio privatne zbirke.
Iz vremena prepokrivanja i popravki manastira potiče drveni pjevnički sto, osmougaon, ukrašen crtežom lala i listova.
Najstariji do danas sačuvani predmet umjetnički obrađenog metala je srebrna zvjezdica na kojoj je urezan natpis koji pominje darodavca Simu Mijatovića Kočića, kujundžiju iz Sarajeva i godinu 1774. Iz iste godine je i srebrno tričelo lijepe izrade.
Iz Venecije potiču dva mesingana svjećnjaka. Visoke drške svijećnjaka ukrašene su sa stilizovanim ugraviranim ukrasom.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ljiljana Ševo, Biblioteka Baština, Banja Luka, 2002. - Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1978. godine
- Zdravko Kajmaković, Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1971.
- Zdravko Kajmaković, Novootkrivene freske XVI veka u crkvi manastira Gomionice, Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske 19, Novi Sad, 1984., str. 117-135.
- Ljiljana Ševo, Manastir Gomionica, »Glas srpski«, Banja Luka, 2002.
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Manastir Gomionica". Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Pristupljeno 13. 7. 2018.
- ^ a b "Ljiljana Ševo: Manastiri eparhije banjalučke – Manastir Gomionica" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 16. 3. 2016. Pristupljeno 9. 2. 2017.
 |
Gomionica monastery na Wikimedia Commonsu. |