Homeostaza

Homeostaza označava održavanje stalnih uvjeta u unutrašnjoj okolini ćelija. Gotovo svi organi i tkiva u tijelu vrše funkcije koje doprinose održavanju ovih stalnih uvjeta. Iz pluća npr. dolazi kisik u onoj količini koja je potrebna ćelijama, bubrezi održavaju stalnu koncentraciju elektrolita, crijeva pribavljaju hranjive tvari. Svaki organ ili tkivo pridonosi homeostazi.^[1]^[2]

Pregled

Homeostaza je temeljna i središnja osobenost života, koja se ispoljave u sposobnosti živih sistema da održavaju dinamičnu unutrašnju ravnotežu, koju podešavaju i obnavljaju djelovanjem sopstvenih regulacijskih mehanizama. Drugim rječima, homeostaza je i osnova i rezultat održavanja i samopodešavanja stabilnosti unutrašnje ćelijske sredine, unatoč promjenljivosti spoljnih uvjeta života. U tome učestvuju gotovo svi tjelesni organi i tkiva: disajni i probavni organi obezbjeđuju potrebne količine kisika i hranidbenih tvari, krvotok ih raznosi do žarišta životnih aktivnosti, organi za lučenje odstranjuju otpadne tvari i održavaju stalnu koncentraciju elektrolita, termoregulacijski mehanizmi i procesi metabolizma obezbjeduju stalnu unutrašnju temperaturu tijela itd. Ljudski organizam pritom nije prosti zbir oko 100 triliona ćelija, povezanih u tkiva, organe i njihove sistema, nego je to usklađena cjelina, objedinjena posebnim regulacijskim funkcijama. Svaki dio te cjeline, na samosvojan način doprinosi održavanju homeostatskih uvjeta: samo u normalnim okolnostima unutrašnje sredine on ce se normalno održavati i funkcionirati. Prema tome, svaka ćelija opstaje zahvaljujući homeostazi, istovremeno dajući svoj doprinos održavanju takvog stanja. Ovako podešen trajni automatizam funkcija ljudskog tijela održava se sve dotle dok jedan ili više funkcijskih sistema ne izgubi sposobnost ostvarivanja svoje specifične uloge u održavanju homeostaze. Neotklonjivi teži poremećaji bilo kog dijela ovog sistema uzrokuju smrt, a lakši različite bolesti.^[3]^[4]^[5]

Sistem fiziološke kontrole i regulacije cjelovitosti organizma, odnosno harmonijskog sudjejstva pojedinih funkcijskih sistema, ima poseban značaj u procesu održavanja homeostaze. Objedinjavanje životnih funkcija, tj, njihovo usklađeno reagiranje na djelovanje vanjskih i unutrašnjih faktora, ostvaruje se pomoću dva komplementarna sistema: hemijske (hormonske) i nervne regulacije. Nervni sistem primarno kontrolira brze tjelesne aktivnosti: misišne kontrakcije, brze promjene funkcije unutrašnjih organa pa i intenzitet lučenja hormona nekih žlijezda sa unutrašnjim lučenjem (endokrinih žlijezda). Može primiti na hiljade djelića informacija iz različitih osjetnih organa, zatim ih sve integrirati i na osnovu toga odrediti svrsishodnu reakciju organizma. S druge strane, sistem hemijske regulacije cjelovitosti ljudskog organizma djeluje putem hormona - izlučevina endokrinih žlijezda. Kontrolira i podešava brzinu i intenzitet specifičnih hemijskih reakcija u određenim ili svim tjelesnim ćelijama. Neki hormoni djeluju vrlo kratko (na sekunde), dok drugi počinju djelovati tek nekoliko dana nakon lučenja, ali zatim ostaju aktivni više sedmica, mjeseci pa čak i godina. Hormoni su ustvari, bioloski aktivne hemijske tvari različite prirode - bjelančevine i njihovi derivati, aminokiseline, steroidi i sl., koje izlučuje jedna (žljezdana) ćelija ili više njih (žlijezda) u unutrašnje tjelesne tekućine (krv i limfu), a koji fiziološki djeluju na druge ćelije.

Neki od njih djeluju u neposrednoj blizini nastajanja (lokalni hormoni) a drugi se izlučuju u vanćelijsku tjelesnu tečnost i djeluju na udaljene organe (opći hormoni). Lučenje hormona je regulirano negativnom povratnom spregom. Funkcionalnost svake žlijezde je "podešena" na pojačano lučenje. Međutim, čim izlučeni hormon dostigne svoj normalni fiziološki učinak, žlijezda o tome dobija "povratnu obavijest" koja aktivira regulatore smanjenja, do potpune obustave daljeg lučenja. U obmutom slucaju, tj. izluči li se premalo hormona, njegovi fiziološki učinci se smanjuju pa mehanizam povratne veze stimulira ponovno lučenje odgovarajućih količina hormona.

Ovaj pojednostavljeni primjer samopodešavanja istovremeno može ilustrirati i opći sistem fiziološkog održavanja homeostatskih uvjeta u cjelini ili u pojedinim ostalim komponentama. Između sistema hormonske i nervne regulacije integriteta organizma postoje brojne međusobne veze koje ih spajaju u jedinstvenu cjelinu i omogućavaju usaglašenu reakciju u redovnim (normalnim) i vanrednim (poremećenim) životnim okolnostima. Tako, npr., najmanje dvije endokrine žlijezde (srž nadbubrežne i zadnji režanj hipofize) izlučuju svoje hormone samo na živčane impulse, dok u kontroli sekrecije svih ostalih žlijezda direktno ili indirektno učestvuje i nervni sistem. S druge strane, prenošenje nervnih impulsa sa jedne na drugu nervnu ćeliju ostvaruje se isključivo preko posebnih hemijskih supstanci kratkotrajnog djejstva, koje se označavaju zajedničkim imenom neurotransmiteri (neuromedijatori).^[6]

Jedna od posebno značajnih odlika svih živih bića je sposobnost prijema podataka o stanju vanjske i unutartjelesne sredine i, na osnovu toga, podešavanja sopstvenih životnih aktivnosti na održavanju homeostaze. Taj složeni sistem odnosa organizma sa životnim okruženjem reguliran je funkcijom receptora, provodnog sistema i efektora.

Također pogledajte

Reference

^ Campbell N. A.; et al. (2008). Biology. 8th Ed. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7. Eksplicitna upotreba et al. u: |author= (pomoć)
^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004). Biologija 1. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-686-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
^ Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds. (2005). Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo. ISBN 9958-9344-1-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2002). Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-222-6.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
^ Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005). Uvod u humanu imunogenetiku. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo. ISBN 9958-9344-3-4.
^ Hadžiselimović R., Maslić E. (1996). Biologija 1. Sarajevo: Federecija Bosne i Hercegovine – Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Homeostaza

Homeostasis Arhivirano 15. 8. 2017. na Wayback Machine
Walter Bradford Cannon, Homeostasis (1932)

[<“Campbell“-1] Campbell N. A.; et al. (2008). Biology. 8th Ed. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7. Eksplicitna upotreba et al. u: |author= (pomoć)

[“Sofradzija“-2] Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004). Biologija 1. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-686-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)

[Bajrović-3] Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds. (2005). Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo. ISBN 9958-9344-1-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)

[Međedović-4] Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2002). Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-222-6.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)

[“Hadziselimović“-5] Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005). Uvod u humanu imunogenetiku. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo. ISBN 9958-9344-3-4.

[“Hadži-Masl“-6] Hadžiselimović R., Maslić E. (1996). Biologija 1. Sarajevo: Federecija Bosne i Hercegovine – Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]