Arheološko područje Podastinje
Arheološko područje Podastinje nalazi se u istoimenom naselju koje je udaljeno od Kiseljaka, Bosna i Hercegovina, oko dva km u pravcu sjevera. Cijelo naselje Podastinje je arheološko područje od prahistorijskog vremena do Srednjeg vijeka. Spomenička cjelina i historijsko područje - gradina, kasnoantička utvrda – refugij, ostaci kasnoantičke crkve posvećene sv. Luciji i nekropole sa stećcima u proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1] Ispitivanja na ovom lokalitetu vodili su: Karlo Pač 1894. god., M. Mandić 1925. godine, Đuro Basler 1954. godine, Fra Krunoslav Misilo, 1936. godine i Pavao Anđelić 1958. i 1959. godine.
Ilirsko gradinsko naselje[uredi | uredi izvor]
Nalazi se na lokalitetu Crkvina, za koji se u narodu sačuvao i naziv Stijena. Na području Lepenice živjeli su pripadnici ilirskog plemena Desitijata. Na gradini evidentirani su veća količina prahistorijske gradinske keramike iz srednje bronzanog doba, željezna troska i ilirska kaciga pronađena 1908 u zaseoka Ukućevci, na južnoj padini Crkvine. Kaciga nalazi se u Zemaljskom muzeju. Po prostranstvu i obilju arheološkog materijala gradina spada među najveće u Bosni i Hercegovini. Uz ovu gradinu je i jedno manje ilirsko naselje u zaseoku Bijele Vode, iznad korita rijeke Fojnice i ceste prema Visokom.[2]
Jedan dio te keramike po svojim oblicima i fakturi karakterističan je za srednje bronzano doba. Tragovi prahistorijske arhitekture nisu utvrđeni, budući da je na jednom dijelu gradine kasnije podignuto antičko utvrđenje, a konstatirani su i ostaci iz srednjeg vijeka.
Rimski nalazi[uredi | uredi izvor]
U podnožju Crkvine pronađeni su temelji rimske zgrade i odlomak kamene ploče sa dijelom natpisa. Iz Podastinja potiče i jedan depo rimskog novca pronađen na brežuljku Humcu 1884. godine. Jedan dio tog novca nalazi se u Zemaljskom muzeju u Sarajevu, drugi u Arheološkom muzeju u Zagrebu, a treći u zbirci Franjevačkog samostana u Fojnici. Novci potiču od raznih rimskih careva iz dinastije Antonina, počevši od Septimija Severa (193-211. n. e.) do Galijena (253-268. n. e.).
Iz rimskog perioda na lokalitetu Crkvina, na jednom dijelu stare ilirske gradine, evidentirani su temelji većeg utvrđenja, zidanog krečnim malterom. Zidovi su poprilično dobro bili izvedeni, a na istočnom i zapadnom dijelu utvrđenja raspoznaju se ostaci kula. Konfiguracija terena uslovila je oblik tvrđave, ali zapaža se nastojanje da se dobije oblik četverokuta.
Žitna jama[uredi | uredi izvor]
Dr. M. Mandić 1923. godine otkopao je u kameno tlo uklesanu žitnu jamu, čiji oblik podsjeća na bocu, visoku 1,90, a široku 1,60 m. U jami su nađene i kosti subfosilnog konja, koji je na današnjem prostoru Bosne i Hercegovine živio negdje do VII. stoljeća n.e. Sličnih jama u Bosni je evidentirano: 19 u Detlaku kod Dervente i 9 kod Šipova. Neki ovu jamu pripisuju nekom germanskom plemenu, drugi je smatraju kasnoantičkim granarijem, a treći zaključuju da sve ove jame u Bosni, najvjerovatnije pripadaju Slavenima. Neophodno je napomenuti da su žitne jame Južnih Slavena poznate iz pisanih izvora kasnijeg srednjeg vijeka.
Crkva sv. Lucije[uredi | uredi izvor]
O crkvi u Podastinju, osim toponima Crkvina, govori narodna tradicija koju je zabilježio Karl Pač. Crkva stajala je na samom vrhu stijene, na ruševinama stare ilirske gradine i kasnoantičkog refugija. Na crkvi je rimska nadgrobna stela koju je opisao Karl Patsch, još 1894. godine. Na njoj piše: “C*MANLIVS C*L HONESIMVS (Gaj Manlije Manlije Honesimo), ANN*L H*S*E”. ANN*L predstavlja godinu smrti, a H*S*E (hic situs est - ovdje leži). Budući da je stela stajala na vidnom mjestu, stanovnici Podastinja su zadnja slova sa stele (L H*S*E) protumačili kao “Luce”.[3]
Stećci[uredi | uredi izvor]
Na četiri lokaliteta evidentirane su nekropole sa stećcima.
Sadašnje stanje[uredi | uredi izvor]
Kompletan lokalitet Crkvina, obrastao je niskim raslinjem, trnjem i šumom, tako da bez detaljnog čišćenja i arheološkog istraživanja nije moguće evidentirati ostatke spomenika navedenih prilikom arheoloških istraživanja vršenih na navedenom lokalitetu. Arheološko područje izloženo je razbijanju i prekopavanju grobnih mjesta ispod stećaka i samoinicijativnom izmještanju stećaka sa lokaliteta Vrbica.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Čović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Sarajevo, 1966- KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE šić
- Marjan Drmač, Filozofski fakultet u Sarajevu, 2011 -Lokalitet Crkvine u Podastinju kod Kiseljaka (Posebna izdanja knj. VI, Kratke biljeske sv.1)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Arheološko područje Podastinje". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 8. 2016.
- ^ "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ "Neolitsko doba, Strana 16". Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2019.