Arheološko područje Podastinje

Arheološko područje Podastinje nalazi se u istoimenom naselju koje je udaljeno od Kiseljaka, Bosna i Hercegovina, oko dva km u pravcu sjevera. Cijelo naselje Podastinje je arheološko područje od prahistorijskog vremena do Srednjeg vijeka. Spomenička cjelina i historijsko područje - gradina, kasnoantička utvrda – refugij, ostaci kasnoantičke crkve posvećene sv. Luciji i nekropole sa stećcima u proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ispitivanja na ovom lokalitetu vodili su: Karlo Pač 1894. god., M. Mandić 1925. godine,  Đuro Basler 1954. godine, Fra Krunoslav Misilo, 1936. godine i Pavao Anđelić 1958. i 1959. godine.

Ilirsko gradinsko naselje

Nalazi se na lokalitetu Crkvina, za koji se u narodu sačuvao i naziv Stijena. Na području Lepenice živjeli su pripadnici ilirskog plemena Desitijata. Na gradini evidentirani su veća količina prahistorijske gradinske keramike iz srednje bronzanog doba, željezna troska i ilirska kaciga pronađena 1908 u zaseoka Ukućevci, na južnoj padini Crkvine. Kaciga nalazi se u Zemaljskom muzeju. Po prostranstvu i obilju arheološkog materijala gradina spada među najveće u Bosni i Hercegovini. Uz ovu gradinu je i jedno manje ilirsko naselje u zaseoku Bijele Vode, iznad korita rijeke Fojnice i ceste prema Visokom.

Jedan dio te keramike po svojim oblicima i fakturi karakterističan je za srednje bronzano doba. Tragovi prahistorijske arhitekture nisu utvrđeni, budući da je na jednom dijelu gradine kasnije podignuto antičko utvrđenje, a konstatirani su i ostaci iz srednjeg vijeka.

Rimski nalazi

U podnožju Crkvine pronađeni su temelji rimske zgrade i odlomak kamene ploče sa dijelom natpisa. Iz Podastinja potiče i jedan depo rimskog novca pronađen na brežuljku Humcu 1884. godine. Jedan dio tog novca nalazi se u Zemaljskom muzeju u Sarajevu, drugi u Arheološkom muzeju u Zagrebu, a treći u zbirci Franjevačkog samostana u Fojnici. Novci potiču od raznih rimskih careva iz dinastije Antonina, počevši od Septimija Severa (193-211. n. e.) do Galijena (253-268. n. e.).

Iz rimskog perioda na lokalitetu Crkvina, na jednom dijelu stare ilirske gradine, evidentirani su temelji većeg utvrđenja, zidanog krečnim malterom. Zidovi su poprilično dobro bili izvedeni, a na istočnom i zapadnom dijelu utvrđenja raspoznaju se ostaci kula. Konfiguracija terena uslovila je oblik tvrđave, ali zapaža se nastojanje da se dobije oblik četverokuta.

Žitna jama

Dr. M. Mandić 1923. godine otkopao je u kameno tlo uklesanu žitnu jamu, čiji oblik podsjeća na bocu, visoku 1,90, a široku 1,60 m. U jami su nađene i kosti subfosilnog konja, koji je na današnjem prostoru Bosne i Hercegovine živio negdje do VII. stoljeća n.e. Sličnih jama u Bosni je evidentirano: 19 u Detlaku kod Dervente i 9 kod Šipova. Neki ovu jamu pripisuju nekom germanskom plemenu, drugi je smatraju kasnoantičkim granarijem, a treći zaključuju da sve ove jame u Bosni, najvjerovatnije pripadaju Slavenima. Neophodno je napomenuti da su žitne jame Južnih Slavena poznate iz pisanih izvora kasnijeg srednjeg vijeka.

Crkva sv. Lucije

O crkvi u Podastinju, osim toponima Crkvina, govori narodna tradicija koju je zabilježio Karl Pač. Crkva stajala je na samom vrhu stijene, na ruševinama stare ilirske gradine i kasnoantičkog refugija. Na crkvi je rimska nadgrobna stela koju je opisao Karl Patsch, još 1894. godine. Na njoj piše: “C*MANLIVS C*L HONESIMVS (Gaj Manlije Manlije Honesimo), ANN*L H*S*E”. ANN*L predstavlja godinu smrti, a H*S*E (hic situs est - ovdje leži). Budući da je stela stajala na vidnom mjestu, stanovnici Podastinja su zadnja slova sa stele (L H*S*E) protumačili kao “Luce”.

Stećci

Na četiri lokaliteta evidentirane su nekropole sa stećcima.

Sadašnje stanje

Kompletan lokalitet Crkvina, obrastao je niskim raslinjem, trnjem i šumom, tako da bez detaljnog čišćenja i arheološkog istraživanja nije moguće evidentirati ostatke spomenika navedenih prilikom arheoloških istraživanja vršenih na navedenom lokalitetu. Arheološko područje izloženo je razbijanju i prekopavanju grobnih mjesta ispod stećaka i samoinicijativnom izmještanju stećaka sa lokaliteta Vrbica.

Literatura

• Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Čović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Sarajevo, 1966- KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE šić
• Marjan Drmač, Filozofski fakultet u Sarajevu, 2011 -Lokalitet Crkvine u Podastinju kod Kiseljaka (Posebna izdanja knj. VI, Kratke biljeske sv.1)