Idi na sadržaj

Esma Redžepova

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Esma Redžepova-Teodosievska za vrijeme jednog od njenih mnogobrojnih koncertnih nastupa.

Esma Redžepova-Teodosievska (mak. Есма Реџепова-Теодосиевска, Skoplje 8. augusta 1943. - Skoplje 11. decembra 2016.), bila je makedonska pjevačica, pisac pjesama i humanitarni radnik. Njena ljepota, šarm i vještina izvođenja romske narodne muzike učinilo ju je veoma popularnom širom Evrope. Ustala je iz siromaštva da bi kasnije nakon muzičkog uspjeha bila dočekivana od strane poznatih svjetskih ličnosti i političara.

Bila je elokventan glasnogovornik Roma u Evropu i prisna sa jugoslovenskim predsjednikom Josipom Brozom Titom. Nosila je titulu "Kraljica Cigana" i bila je kulturni ambasador Republike Makedonije. Esma Redžepova je objavila stotine muzičkih albuma i nastupala je na mnogobrojnim koncertima. Njenu muziku slušalo je više generacije poštovalaca romske narodne muzike, a čak je nastupala i na takmičenju za pjesmu Evrovizije 2013. godine u švedskom gradu Malmöu. [1]

Rane godine

[uredi | uredi izvor]

Redžepova je rođena 8. augusta 1943. godine u Skoplju, u ulici Ivo Lola Ribar br. 20.[2] U to vrijeme Skoplje je bilo okupirano od strane Kraljevine Bugarske, saveznice Nacističke Njemačke.[3] Kasnije je ovo u područje bilo vraćeno u Jugoslaviju samo dvije godine kasnije. Bila je drugo najmlađe dijete od ukupno 6 djece u romskoj porodici. Njen djed je bio katolik Rom, njena baka iračka Jevrejka, a njena majka je bila romska muslimanka iz jednog sela u blizini Skoplja.[4]

Njen otac Ibrahim,[5] koji je izgubio nogu tokom nemačkog bombardovanja Skoplja 1941. godine,[6] radio je različite poslove od portira, cirkuskog snagatora i uličnog čistaća cipela. .[7] Pjevao je i svirao bubnjeve, a ponekad je svirao i na svadbama.[2] Neki od Esminih braće i sestara su nastupali zajedno sa njim. Esmina majka je bila krojačica.[6]

U devetoj godini života, Esma je od strane jednog od svoje braće bila učlanjena u lokalnu romsku muzičku organizaciju. Tu je bila u mogućnosti da brzo nauči komplikovane ritmove. Njena majka je ohrabrila muzičku nadarenost svoje kćerke, pa su se Esma i njen brat uskoro pridružili folklornom anamblu u njenoj školi. Njeni roditelji su zahtijevali da sva njihova djeca završe osnovnu školu.[7] Međutim, oni su imali vrlo tradicionalne stavove i očekivali su da se Esma uda dok je mlada i da postane domaćica. Ipak, njihova kćerka je bila emancipirana, pa je nosila moderne haljine umjesto dimija, tradicionalne nošnje za romske djevojke u to vrijeme.[6]

Muzička karijera

[uredi | uredi izvor]

Počeci

[uredi | uredi izvor]
Stevo Teodosijevski, menadžer i kasnije muž Esme Redžepove.

Godine 1956., na prijedlog direktora škole, Esma je pjevala na takmičenju školskih talenata za Radio Skoplje. Otišla je tamo bez znanja svojih roditelja, koji nisu željeli da ona pođe putem starije sestre, koja je počela da pjeva u kafanama od 17. godine života. Među Romima u to vrijeme, muzička karijera se smatrala sramotno za neudatu djevojku.

Na tom takmičenju Esma je otpjevala pjesmu A bre babi, tradicionalnu pjesmu makedonskih Roma. To je bio prvi put da je pjesma na romskom jeziku bila emitovana na jednoj od radio stanica u tadašnjoj Jugoslaviji. Osvojila je prvo mjesto na takmičenju, pobijedivši pjevače iz 57 drugih škola i osvojila nagradu od 9.000 dinara. Kada su njeni roditelji saznali o njenom uspjehu, bili su izuzetno uznemireni i nerado su je pustili da nastavi muzičku karijeru. U to vrijeme, jedina moguća karijera za romske pjevače bila je da pjevaju u kafanama i restoranima bez druge perspektive.

Makedonac Stevo Teodosijevski, koji je predvodio muzički ansambl, bio je zadivljen pjevanjem Esme Redžepove na školskom takmičenju, te joj je predložio da im se pridruži. Teodosijevski je bio samouki muzičar iz siromašne porodice i predvodio je veliki folklorni ansambl pod nazivom Ansambl Teodosijevski. On je također radio za Radio Skoplje i bio je član Saveza komunista Makedonije.

Bio je dio lokalnog muzičkog miljea i vizionar, jer je vjerovao da bi romska muzika mogla postati uvažena i popularna među većinskim stanovništvom koje nije romske nacionalnosti. U to vrijeme, popularnost romske muzike u Jugoslaviji je bila u padu i nije bila smatrana pogodnom za slušanje na radio ili televiziji. Teodosijevski je planirao popularisanje romske muzike čak i prije susreta sa Esmom Redžepovom. Nakon susreta sa njom bio je uvjeren da bi mu Esma Redžepova mogla pomoći da ostvari svoj cilj, a to je da bi ona mogla lahko postati jedan od najistaknutijih umjetnika u zemlji. Uspio je da uvjeri njene roditelje da je pusti s njim i da se pridruži njegovom muzičkom ansamblu. Oboje su obećali da će Esma pjevati samo na uglednim koncertima, tj. da neće pjevati u kafanama.

Kada su se sastali u Skoplju, Stevo Teodosjievski nije bio u potpunosti zadovoljan sa pjevanjem Esme Redžepove. Zbog toga ju je ohrabrio da se upiše na Muzičku akademiju u Beogradu, gdje je ostala dvije godine da poboljša pjevačku vještinu.

Muzička karijera za vrijeme bivše Jugoslavije

[uredi | uredi izvor]

Nakon školovanja na Muzičkoj akademiji, Esma se pridružila Ansamblu Teodosievski i sa njima započela koncertne nastupe. Godine 1961. ovaj ansambl je otišao u Zagreb, gdje su snimili prvu gramofonsku ploču sa Esmom Redžepovom koju je objavio Jugoton. Na prvoj ploči se ističu pjesme A bre babi kao i Čaje šukarije, pjesmu koju je Redžepova sama napisala. Ova pjesma na romskom jeziku ubrzo je postigla veliki uspjeh u Jugoslaviji.

1960te i 1970te su bile izuzetno uspješne za Ansambl Teodosievski, snimivši mnoge muzičke albume i učestvujući na radio i televizijskim emisijama.[6] Većina pjesama u izvedbi Esme Redžepove, u to vrijeme su bile izvorne romske pjesme ili pjesme nadahnute romskom muzikom. Međutim, neke od njih su imale primjetan utjecaj Zapada. Makedonske narodne melodije nadahnute cha-cha muzikom u pjesmi "Kod Kodak" ima velike primjese pop muzike, dok se u pjesmi "Pesma Šeher Sarajevu", može čuti zvuk psihodeličnih orgulja. Redžepova je izvodila mnoge makedonske narodne pjesme koje nisu imale veze sa romskom muzikom. Neke od tih pjesama su snimljene u duetu sa makedonskim pjevačima, kao što su: "Blagujno dejče", "Biljana platno beleše" i "Zašto si me majko rodila".[8]

U Titovoj Jugoslaviji, Romi su bili službeno priznati kao nacionalna manjina i dobili su jezička i kulturna prava. Međutim, Esma Redžepova je gotovo jedini romski jugoslovenski umjetnik koji je postigao dugotrajnu slavu i javna priznanja, zajedno sa Šabanom Bajramovićem.[9] Krajem 1960-ih, Esma i Stevo Teodosijevski osnovali su muzičku školu gdje su uglavnom obučavani mladi siromašni romski dječaci. Većina muzičara u Ansamblu Teodosievski su pohađali njihovu muzičku školu, a neki od njih su na kraju postigli i slavu. [10]

Podsticanjem drugih makedonskih romskih muzičara, Esma i Stevo izgrađen krug oko njih. Među istaknutim članovima bili su pjevači: Muharem Serbezovski, Usnija Redžepova, Enver Rasimov, i klarinetista Medo Čun.[11] Jugoslavija je bila dio Pokreta nesvrstanih, a jugoslovenska umjetnička scena je bila predmet mnogih međunarodnih utjecaja. Esma je izvela nekoliko pjesama na stranim jezicima, kao što su: grčki jezik, turski jezik, hebrejski jezik i hindi. Romi su ljudi koji su došli iz Indije u Evropu u Srednjem vijeku. Političke veze koje je Josip Broz Tito uspostavio sa Nehruom i Indijom su bile veoma važne za jugoslovenske Rome, jer je status njihove kulture i historije time bio javno poboljšan. Esma i Stevo Teodosijevski posjetili su Indiju tri puta, 1969., 1976. i 1983. godine. Tokom druge posjete dobili su titulu kralj i kraljica romske muzike na prvom muzičkom festivalu Roma u indijskom gradu Čandigaru. Godine 1983., žtokom treće posjete Indiji, Esma je pjevala pred Indirom Gandi. Osim ovog nastupa, Esma je pjevala za druge istaknute ličnosti kao što su: Josip Broz Tito, Muhamed Reza Pahlavi i Muammar El-Gaddafi. Zajedno sa ansamblom njenog muža, pjevala je za javnu publiku u nekoliko zemalja, uključujući: SAD, Sovjetski Savez, Meksiko, Australija i Kanada. 1962. godine, bila je prva jugoslovenska umjetnica koja je nastupila u koncertnoj dvorani Olimpija u Parizu.[12]

Karijera u nezavisnoj Makedoniji

[uredi | uredi izvor]

Tokom 1980-ih, muzička karijera Esme Redžepove je usporila, a godine 1989. ona se skrasilia u Skoplju sa svojim mužem.[13] Nakon nezavisnosti 1991. godine, Republika Makedonija je prošla kroz teška vremena. Stevo Teodosievski je umro 1997. u 72. godini života.[13] Međutim, Esma Redžepova je naredne godine obišla Sjedinjene Američke Države, gdje je nastupala na niz dobrotvornih koncerata,[10] a 1994. godine je objavila izbor muzičkih dueta sa Usnijom Redžepovom.[14]

2000-te, su bile vrlo plodne i označile su blagi pomak u karijeri ove pjevačice. U Makedoniji i bivšoj Jugoslaviji, Esma je ostvarila moderniju predodžbu i redefinisala je sebe kao umjetnicu koja je objedinjavala elemente zapadne pop i rock muzike sa izvornom narodnom muzikom. Ostvarila je nekoliko uspješnih saradnji sa mladim pop pjevačima. Tako je godine 2002. snimila pjesmu s hrvatskom pop grupom Magazin i duet sa makedonskim pjevačem Toše Proeski. Snimila je i pjesmu sa bosanskom grupom Crno Vino 2005. godine i napravila saradnju sa Kirilom Džajkovskim. Tokom 2010. na međunarodnoj sceni, Esma Redžepova je doprinijela u uspostavljanju romske muzike kao kulturnog proizvoda koja nije za masovno tržište, ali je ugodna za uho urbanoj i kulturnoj eliti.[15] Međutim, mnoge od njenih novih pjesama nisu bile široko prihvaćene od strane zapadne publike, jer nisu bile u skladu sa njihovim očekivanjima vezano za romsku muziku. Na primjer, neke pjesme imale su istaknut zvuk sintisajzera, instrumenta koji se ne koristi u tradicionalnoj romskoj muzici. Esmu su čak izviždali na koncertu u Španiji, ali ona se branila govoreći da se romska muzika sama po sebi uvijek prilagođavala i pozajmljivala od drugih.[16]

Esma Redžepova za vrijeme njenog nastupa na Eurosongu 2013.

Njena najpoznatija singl ploča Čaje šukarije, je 2006. godine korištena kao naslovna pjesma u filmu Borat, a za koju se tvrdilo da je korištena bez njene dozvole. Zajedno sa Naatom Veliovim iz Kočani orkestra je tužila proizvođača filma tražeći naknadu u iznosu od 800.000 eura. Nakon toga, Redžepova je dobila naknadu u iznosu od 26.000 €, jer se ispostavilo da je Sacha Baron Cohen dobio dozvolu od njene producentske kuće da koristi ovu pjesmu, ne obavijestivši Esmu Redžepovu.[17] Ona je bila posebno uznemirena činjenicom da je njena pjesma bila korištena za ilustraciju zaostalosti, nešto protiv čega se ona uvijek borila. Međutim, Borat je na ovaj način dao doprinos širenju njene slave na međunarodnom planu.[18] Jedan od značajnih događaja u njenoj muzičkoj karijeri je zajednički nastup sa Vlatkom Lozanoskim, kada su predstavljali Makedoniju na Eurosongu 2013. godine u švedskom gradu Malmöu.[19]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "Esma Redžepova". theguardian.com. Pristupljeno 15. 12. 2016.
  2. ^ a b "Intervju : Esma Redžepova: 'Prvu zaradu sam krila u gaćama'". Arhivirano s originala, 9. 11. 2014. Pristupljeno 11. 1. 2017.
  3. ^ Bulgaria During the Second World War, Marshall Lee Miller, Stanford University Press, 1975, ISBN 0804708703, p. 128.
  4. ^ Damin Gambit TV Show, HRT, April 2014
  5. ^ "Queen of the Gypsies, Obituary: Esma Redzepova", The Economist, 2016-12-17, accessed 2016-12-17
  6. ^ a b c d Carol Silverman (2012). Romani Routes: Cultural Politics and Balkan Music in Diaspora. Oxford University Press. str. 202. ISBN 9780195300949.
  7. ^ a b Garth Cartwright (2005). "Extract from "Princes Amongst Men: Journeys with Gypsy Musicians"". Serpent's Tail. Arhivirano s originala (Book), 8. 9. 2006. Pristupljeno 2. 8. 2006.
  8. ^ Singer Esma Redzepova, Who Entertained Tito and Gaddafi, Passes Away Arhivirano 12. 12. 2016. na Wayback Machine, Independent.mk, 11 December 2016.
  9. ^ Josh Hall (12. 8. 2013). "Stand Up, People! Yugoslavian Gypsy Pop Explored". The Quietus.
  10. ^ a b Elizabeth Artemis Mourat. "The Queen of Romany Music: Esma Redzepova". The Best of Habibi. Arhivirano s originala, 29. 11. 2014. Pristupljeno 2. 2. 2017.
  11. ^ Philip Knox (8. 5. 2012). ""O father, what have you done?", Recovering the golden age of Yugoslavia's Roma music". Eurozine. Arhivirano s originala, 15. 9. 2016. Pristupljeno 2. 2. 2017.
  12. ^ Ivana D'Alessandro (24. 11. 2007). "Interview with Macedonian Singer Esma Redzepova, the "Queen of the Gypsies"". World Music Central.
  13. ^ a b Carol Silverman (2012). Romani Routes: Cultural Politics and Balkan Music in Diaspora. Oxford University Press. str. 215. ISBN 9780195300949.
  14. ^ Songs of a Macedonian Gypsy (CD Version), Smithsonian Folkways.
  15. ^ Mark Slobin, ured. (1996). Retuning Culture: Musical Changes in Central and Eastern Europe. Duke University Press. str. 247. ISBN 9780822318477.
  16. ^ Carol Silverman (2012). Romani Routes: Cultural Politics and Balkan Music in Diaspora. Oxford University Press. str. 248. ISBN 9780195300949.
  17. ^ "Esma wins lawsuit against Sacha Kohen". makfax.com.mk. 29. 7. 2009. Pristupljeno 30. 7. 2009.[trajno mrtav link]
  18. ^ Carol Silverman (2012). Romani Routes: Cultural Politics and Balkan Music in Diaspora. Oxford University Press. str. 290. ISBN 9780195300949.
  19. ^ "FYR Macedonia: Vlatko and Esma to Malmö". escxtra.com. Arhivirano s originala, 29. 4. 2013. Pristupljeno 28. 12. 2012.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Esma_Redžepova&oldid=3623767"