1. proleterska brigada Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Prva proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada je bila prva partizanska brigada u okupiranoj Jugoslaviji.
Formirana je 21. decembra 1941. godine u Rudom.[1] Na dan formiranja imala je šest bataljona (četiri iz Srbije i dva iz Crne Gore) ukupne jačine 1.200 boraca.[2] Prvi komandant brigade bio je Koča Popović, a politički komesar Filip Kljajić Fića.[3] Prva borba brigade, 22. decembra 1941. godine, u Jugoslaviji se slavila kao dan Jugoslovenske narodne armije.[4]
Naziv
[uredi | uredi izvor]Izraz proleter je značio ideološko određenje, odnosno društvenu klasu koja prema marksističkoj doktrini o diktaturi proletarijata treba provesti socijalističku revoluciju.[5][6] Tokom samog rata izraz proleter je izgubio svoje ideološko značenje, i postao sinonim za elitnije partizanske formacije.
Borbeni put
[uredi | uredi izvor]Prva proleterska udarna brigada je u 1.240 ratnih dana imala 530 većih i manjih borbi. Na svom ratnom putu prešla je više od 20.000 kilometara. U njenim redovima borilo se više od 22.000 boraca od kojih su 83 proglašeni za narodne heroje. Imala je više od 7.500 poginulih, ranjenih i nestalih boraca.[7]
Odlikovana je brojnim ordenima, a povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine, odlikovana je i Ordenom narodnog heroja.
U sastavu Udarne grupe proleterskih brigada krajem juna 1942. godine, pošla je u pohod na Bosansku krajinu. U pohodu je učestvovala u borbama na pruzi Sarajevo-Mostar i rušenju ove saobraćajnice, oslobođenju Konjica, zatim u borbama oko Bugojna, Duvna i Šujice, oslobođenju Livna, Ključa, a do kraja oktobra angažovana je u borbama sa četnicima i italijanskim snagama oko Bosanskog Grahova. Rezultat pohoda je osnivanje Bihaćke republike i Prvo zasjedanje AVNOJ-a.[8]
Novembra i decembra 1942. i januara 1943. godine izvela je više poduhvata u dolini Vrbasa i centralnoj Bosni; oslobođenje Jajca, Skender-Vakufa, Kotor-Varoši, područja Jošavke, Teslića, i Prnjavora.
U Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, u šestodnevnom maršu, prebacila se sa sektora Banja Luke, preko Šipraga, Bojske, Gornjeg Vakufa, na železničku prugu Sarajevo-Mostar, pa je u noći 17/18 februara 1943. likvidirala posade neprijatelja na odsjeku Raštelica-Brđani i poslije toga vodila teške borbe na Ivan-sedlu i Bradini i dijelom snaga učestvovala u napadu na Konjic. Učestvovala je i u poznatom protiv udaru snaga kod Gornjeg Vakufa, od 3 - 5. marta, a potom zatvarala pravac Gornji Vakuf-Prozor.
U bici na Sutjesci u ranim jutarnjim satima 10. juna, brigada je probila neprijateljski obruč na Zelengori kod Balinovca. Prema sjećanju Danila Lekića, čitava brigada je u neodoljivom naletu pojurila preko brisanog prostora prema neprijateljskim rovovima. Nijemci su bili potpuno iznenađeni, tako da nisu uspjeli da organizuju otpor. Bitka je trajala 5-6 min.[9][10] Dva dana kasnije probila je novi obruč na komunikaciji Kalinovik-Foča. Ovim pobjedama brigada je omogućila izlaz opkoljene glavnine NOVJ.[11]
Dobro pamtim. Danilo Lekić je komandovao: "Prva proleterska - juriš!!" I, verovatno, ja mislim da je to jedini put kad je cijela Prva proleterska jurišala. Preko te čistine. Svi smo bili u istom streljačkom stroju. Prvi put, svi... I sve komande četa, i svi štabovi bataljona i štab brigade, i Španac (Danilo Lekic) i Plavi su bili u jurišu, i svi kuriri, i svi kuvari, i svi bolničari... Sve je izašlo tu, koliko nas je bilo. Mi smo krenuli. I svi smo znali: nema nazad! Mi moramo tamo!..Nemci pucaju, ali mi nadiremo; jedan Nemac, vidim, podiže se da pobegne. Sećam se te slike: nemački oficir iz pištolja puca u njega, puca u svoje vojnike. Ne da im da beže. Uzalud, razbili smo Nemce, da ne znam ni kako. Činilo se da ćemo zubima da ih pokoljemo.[12]
– Antonije Isaković, jedan od učesnika
U zimu i proljeće 1943/44. godine djeluje oko Jajca, Mrkonjić Grada i Gerzova. U drvarskoj operaciji vodi žestoke borbe na pravcu Mrkonjić Grad-Mlinište i Mlinište-Glamoč. Iz zapadne Bosne kreće za Sandžak, a na tom putu vodila je borbe na planinama Vranici, Zecu, Bitovnji i kod Trnova. U avgustu 1944. godine učestvuje u borbama u Srbiji. Vodila je teške borbe s Bugarskim snagama na Palisadu i sa jakim četničkim snagama na Jelovoj gori, kod Karana, Kosjerića i Varde, za oslobođenje Bajine Bašte i Valjeva i Uba. U Beogradskoj operaciji istakla se u mnogim borbama. Od decembra 1944. do aprila 1945. godine djeluje na Sremskom frontu. Posljednju borbu vodila je za oslobođenje Zagreba, u koji ulazi 9. maja 1945. godine.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“, Beograd 1975. godina
- Prva proleterska - ilustrovana monografija, "Globus" Zagreb, 1984. godina
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Osnivanje Prve proleterske
- ^ Prva proleterska
- ^ Osnivanje Prve proleterske
- ^ "Miloš Vuksanović: PRVA PROLETERSKA BRIGADA". dokumenti i knjige o drugom svetskom ratu na teritoriji Jugoslavije i povezanim zbivanjima. Arhivirano s originala, 27. 1. 2019. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ B. Petranović, Istoriografija i revolucija, Beograd, 1984, 479.
- ^ Tito između Hitlera i Staljina
- ^ Prva proleterska
- ^ "U Drinićima ispod Klekovače (Povratak u Krajinu)". Vladimir Dedijer: DNEVNIK 1941-1944, knjiga I. Arhivirano s originala, 7. 2. 2018. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ Rodoljub Čolaković - Zapisi iz oslobodilačkog rata
- ^ Razgovor sa Danilom Lekićem
- ^ "Filip Švarm, Smrt fašizmu – sloboda narodu". Arhivirano s originala, 24. 6. 2016. Pristupljeno 30. 6. 2019.
- ^ Još jednom na Sutjesci
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
