Gripa

Gripa je zarazna bolest primarno respiratornog sistema uzrokovana virusom koji se prenosi kapljicama u zraku, koje su nastale kihanjem ili kašljanjem zaražene osobe. Većina oboljelih se oporavlja u roku od sedam dana no kod starijih osoba i onih s astmom, srčanim i plućnim bolestima mogu se javiti komplikacije u obliku bronhitisa ili upale pluća.

Osim kod ljudi gripa se javlja i kod svinja, konja i još nekih sisara kao i kod nekih divljih i domaćih ptica. Neki tipovi gripe mogu se prenositi s jedne vrste na drugu. Na primjer, 1997. u Hong Kongu se soj virusa s pilića počeo prenositi na ljude.

Zbog visoke zaraznosti i širenja gripe često se pojavljuje u epidemijama, a ako se počne širiti po udaljenim krajevima svijeta (što nije rijetkost u današnjem svijetu brzih međunarodnih putovanja) naziva se pandemija. Svake godine više miliona ljudi oboli od gripe, a smrtnost je manja od jedan posto. Udruženje SAD-a za kontrolu i prevenciju bolesti računa više od 20,000 smrti u SAD-u uzrokovanih gripom. Pandemija gripe 1918.-1919.g. bila je najgora zabilježena te je ubila oko 20 miliona u svijetu.

Uzrok

Virus gripe povećan 70 hiljada puta

Riječ influenca je naučni naziv za gripu, a dolazi od latinske riječi influentia što znači uticaj. Taj su naziv dali Italijani početkom 16. vijeka za svaku epidemiju zato što su mislili da je ona nastala zbog uticaja nebeskih tijela.

Danas naučnici znaju da članovi porodice Orthomyxoviridae, grupe virusa koji napada kičmenjake, uzrokuju gripu. Virus se sastoji od genetskog materijala ribonukleinske kiseline okruženog proteinskom ovojnicom i lipidnim omotačem iz kojeg izlaze štapići proteina hemaglutinina i neuraminidaze. Ti proteini se ponašaju kao antigeni izazivaju imunološku reakciju u čovjeku ili nekom drugom organizmu. Osim kao antigen, hemaglutinin omogućava virusu da se spoji i napadne ćeliju, a neuraminidaza omogućava virusu kretanje duž ćelije.

Tipovi virusa

Postoje tri tipa virusa gripe

• Tip A je najopasniji, napada mnoge sisare i ptice, uzrokuje većinu bolesti kod čovjeka te je najizgledniji da stvori epidemiju.
• Tip B napada ljude i ptice te može isto uzrokovati epidemije.
• Tip C utiče samo na ljude i ne uzrokuje epidemije.

Virusi gripe tipa A i B stalno se mijenjaju. Neke promjene uključuju serije genetskih promjena, koje nakon nekog vremena uzrokuju mutaciju virusa. One su najčešće i uzrokuju većinu promjena iz jedne godine na slijedeću. Druga promjena, rjeđa ali opasnija, sastoji se od promjena hemaglutinina ili neuraminidaze, te rezultira novim podtipom virusa. Virus tipa A podliježe oboma promjenama, a tipa B samo onoj prvoj. Naučnici dalje razlikuju viruse po sojevima, uglavnom nazvanim po geografskom području gdje su prvi put detektovani. Na primjer, sojevi koji su sezone gripe 2000.-2001. uzrokovali najviše bolesti bili su tip A soj Nova Kaledonija i soj Moskva i tip B soj Sišuan.

Kada osoba bude zaražena jednim sojem gripe ona na taj soj razvija imunost razvijajući antitijela. Ljudski imunološki sistem može prepoznati sojev hemaglutinin ili neuraminidazu te ga napasti pri pojavi. Antitijela mogu pružati zaštitu pri promjeni virusovog genetskog materijala, ali ne i hemaglutinina ili neuraminidaze. Tako virusi zbog čestih promjena, mogu uzrokovati nove valove upala i kod već zaraženih osoba. Naučnici nisu sigurni što uzrokuje takve promjene, no vodeća je teorija da ljudski i životinjski sojevi izmjenjuju tvari stvarajući tako novi soj. Tako soj može zaraziti čovjeka a da čovjekov imunološki sistem ne prepozna njegove antigene.

Prijenos

Virus gripe se prenosi u kapljicama izbačenim kihanjem odnosno kašljanjem. Kada osoba udahne virusom ispunjenu kapljicu, hemaglutinin na površini virusa se veže za enzime u sluznici koji se nalaze na respiratornom traktu. Enzim zvan proteaza, reže hemaglutinin na pola, što genetskom materijalu dozvoljava da uđe u ćeliju i počne se množiti. Proteaza je brojna u respiratornom i probavnom traktu, te je zbog toga gripa uzrok bolesti respiratornih puteva. 1990-ih naučnici su otkrili da virus može koristiti i plazmin (enzim kojeg ima svugdje u tijelu) da prepolovi hemaglutinin, te si tako omogućiti napadanje brojnih drugih tkiva.

Iako epidemija gripe može nastati u bilo koje doba godine, često sezona gripe počinje približavanjem zime, kada se ljudi više nalaze u grupama u zatvorenom prostoru, autobusima, podzemnim željeznicama i drugim slabo provjetravanim prostorima.

Simptomi

Gripa je akutna bolest s kratkom inkubacijom i izraženim simptomima. Nakon što virus gripe zarazi čovjeka, traje dan dva do pojavljivanja prvih simptoma kao što su grlobolja, suhi kašalj, začepljen nos, ozebline, groznica s temperaturama i preko 39 °C, bol u mišićima i zglobovima, glavobolja, gubitak apetita i opšta slabost tijela. Kod većine ljudi simptomi slabe nakon dva do tri dana, a prestaju nakon sedam dana. Ipak kašljanje i umor mogu trajati i do dva ili više sedmica.

Smrt od same gripe je veoma rijetka, ali postoji mogućnost sekundarnih infekcija. Uobičajne komplikacije su bronhitis, sinusitis i bakterijska upala pluća, koje se najčešće javljaju kod starijih osoba ili osoba sa SIDA-om ili nekom drugom bolesti imunološkog sistema.

Liječenje

Nema posebnog lijeka za gripu. Preporučeni tretman se obično sastoji od odmora i uzimanja mnogo tekućine. Neki lijekovi ublažavaju simptome gripe kao što su amantadine, rimantadine, u kapsulama te oseltamivir i zanamivir u obliku inhalanata.

Vakcina za gripu sastoji se od oslabljenih ili mrtvih virusa gripe, ili dijelova mrtvih virusa. Antigeni u vakcini stimulišu imunološki sistem da proizvede antitijela protiv tog soja te ga u ranom stadiju prepoznaje, napada i uništava. Otprilike 5 od 10 cijepljenih osoba osjeća blage, privremene simptome peckanja na mjestu uboda. Tipična vakcina sadrži antigene triju sojeva virusa, dva soja tipa A i jedan tipa B, te u zdravih osoba smanjuje rizik od gripe za 70-90%.

Preporučuje se godišnje vakcinisanje osoba starijih od 65 godina, osoba s hroničnom bolešću srca, pluća ili bubrega, dijabetičara, osoba s oštećenim imunološkim sistemom i anemijom, djece liječene aspirinom kroz duže vremensko razdoblje te žena u 2. i 3.mj. trudnoće.

Pandemije

Stručnjaci smatraju da svi virusi gripe potječu od virusa u divljim patkama i ostaloj vodenoj peradi. Neki od tih virusa su prešli na ljude prije mnogo hiljada godina. Historičari su pronašli epidemije gripe u Evropi 1510, 1557. i 1580. Epidemija 1580. se također proširila u Afriku i Aziju postavši prva poznata pandemija. Pandemije su se pojavljivale periodično: 1729.-1730., 1732.-33., 1781.-82., 1830.-31., 1833., 1889.-90. Ova zadnja, zvana Ruska gripa (zato što je u Evropu stigla s istoka), prva je detaljno opisana pandemija. U 20. vijeku pandemije su se javile 1918.-19., 57.-58., 68.-69., a zdravstvene organizacije očekuju nove pandemije slijedećih godina. Pandemija 1918.-1919., je najdestruktivnija u modernoj historiji. Počela je krajem prvog svjetskog rata i uzrokovala 20 miliona mrtvih, dvostruko više nego sam rat. Gdje je počela nije sigurno, no sumnja se da je počela u Španiji zbog prvih većih uticaja u toj zemlji. Bolest je bila izuzetno smrtonosna, a umirale su i osobe u dobi od 20-40 godina što je neobično za gripu.

Istraživanja

Naučnik istražuje virus gripe

Tokom 1890-ih i 1910-ih naučnici su shvatili da mikroorganizmi uzrokuju bolesti. Većina istraživanja se fokusiralo na bakterije koje su vidljive pod svjetlosnim mikroskopom i mogu se izolirati filtrima. No tehnologija u ono vrijeme spriječavala je identifikaciju uzročnika bolesti malih kao što su virusi.

1890-ih njemački bakteriolog Richard F.J. Pfeiffer je izjavio da je našao uzročnika gripe, bakteriju Haemophilius influenzae. Daljnja istraživanja pokazala su da ta bakterija nije prisutna u svim zaraženim osobama te se zaključilo da je ona samo uzročnik sekundarnih infekcija. Dugo se mislilo da se gripa javlja samo u ljudi dok oko 1930. američki bakteriolog Richard E. Shope nije pokazao da je moguć prijenos bolesti sličnoj gripi s jedne svinje na drugu. Od tada se u svrhe istraživanja gripe koriste životinje.

1933. engleski ljekari Wilson Smith, Christopher H. Andrewes, i Patrick P. Laidlaw su filtrirali mogućeg uzročnika iz sline zaražene osobe te ga ubrizgali u lasicu. Kako je lasica pokazivala simptome gripe dokazano je da je izolirano tijelo uzročnik gripe. Kasnija istraživanja pokazala su da je to bio virus tipa A, te su 1940. i 1950. izolirani tipovi B odnosno C.

1941. naučnici su pokazali da se vakcinom može kontrolisati bolest gripe, a prve vakcine su razvijene radi zaštite vojnika tokom drugog svjetskog rata, no zbog nečistoća su uzrokovale groznicu, glavobolje i slične posljedice. S današnjom tehnologijom vakcina je gotovo bez nečistoća te tako uveliko smanjuje moguće simptome.

Uprkos svim poboljšanjima, proizvodnja vakcina protiv gripe ostaje izazov, te ni današnje vakcine ne pružaju 100% zaštitu, a mogu i ne imati nikakva uticaja zbog promjene samog virusa. Neki naučnici smatraju da vakcine neće nikada moći kontrolisati gripu te rade na izumu lijeka koji liječi bolest nakon pojave prvih simptoma. Dok se ne pronađe lijek naučnici se nadaju da će identifikacija i prijave novih sojeva na vrijeme pomoći da se smanje epidemije i smrt od gripe.

Također pogledajte

• Ptičja gripa
• Svinjska gripa