Kenozoik

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Jump to navigation Jump to search
Question book-new.svg Ovaj članak ili neka od njegovih sekcija nije dovoljno potkrijepljena izvorima (literatura, web-stranice ili drugi izvori).
Ako se pravilno ne potkrijepe validnim izvorima, sporne rečenice i navodi mogli bi biti obrisani. Pomozite Wikipediji tako što ćete navesti validne izvore putem referenci te nakon toga možete ukloniti ovaj šablon.

Kenozojska era ili kenozoik (od grčkih riječi kainos = nov + zoe = život) je najmlađa od tri klasične geološke ere. Ona je zapoočela prije 65,5 miliona godina s kredsko-tercijarnim masovnim izumiranjem na kraju perioda krede koje je označilo smrt posljednjih dinosaurusa na kraju mezozojske ere te traje i danas.

Kenozoik se dijeli u dva perioda - paleogen i neogemn, a oni su podijeljeni u epohe. Paleogen se sastoji od epoha paleocena, eocena i oligocena, a neogen se sastoji od epoha miocena, pliocena, pleistocena te holocena, od kojih posljednja traje i danas. Kroz historiju je kenozoik bio odijeljen u periode (ili pod-ere) zvane tercijar (od paleocena do pliocena) i kvarternar (pleistocen i holocen), iako ih mnogi geolozi više ne priznaju.

Život u kenozojskoj eri[uredi | uredi izvor]

Kenozoik je doba sisara. Za vrijeme kenozoika su se sisari razvili od malih, jednostavnih, općih oblika u razgranatu grupu kopnenih, morskih i letećih žiivotinja. Kenozoik se isto tako može nazvati i dobom savana, te međusobno zavisnih kritosjemenjača i insekata. Ptice su također prilično evoluirale u kenozoiku.

Geološki gledano, kenozoik je doba kada su se kontinenti pomakli do svojih današnjih pozicija. Australija-Nova Gvineja se razdvojila od Gondwane koja je krenula na sjever i konačno postala Jugoistočnom Azijom; Antarktika se pomakla na svoju današnju poziciju oko Južnog pola; Atlantski okean se proširio, a pred kraj ere se Južna Amerika spojila sa Sjevernom Amerikom.

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • British Caenozoic Fossils, 1975, The Natural History Museum, London.



Geološka vremenska skala
Supereon Eon Era Period[1] Epoha Stadij Najznačajniji događaji Početak, milioni godina[2]
Fanerozoik Kenozoik [3] Neogen[3] Holocen Atlantik Završava se posljednji period glacijacije i razvija se ljudska civilizacija. Završava se kvartarno ledeno doba i počinje sadašnji interglacijal. Nastaje pustinja Sahara na prostoru prijašnjih savana, razvija se poljoprivreda, nastaju prvi gradovi. Paleolitske/neolitske (Kameno doba) kulture počinju da se razvijaju od 10000. godine p. n. e., koje se su zaslužne za kasniji nastanak Bakarnom (3500. godine p. n. e.) i Bronzanom dobu (2500. godine p. n. e.). Tokom Željeznog doba (1200. godine p. n. e.) razvijaju se kulture u pogledu složenosti i tehničkih dostignuća. Razvijaju se mnoge prahistorijske kulture širom svijeta, što je konačno dovelo do razvoja klasične antičke kulture, kao što je Rimsko carstvo, pa kulture srednjeg vijeka, sve do današnjih. Malo ledeno doba prouzrokovalo je kratko zahlađenje na sjevernoj hemisferi od 1400. do 1850. godine. Vulkan na planini Tambora je imao erupciju 1815. godine, što je dovelo do "godine bez Sunca" (1816. godine) u Evropi i Sjevernoj Americi. Količina ugljik-dioksida u atmosferi porasla je sa 100 ppmv, koliko je bilo na kraju posljednje glacijacije, na 385 ppmv, koliko je danas. To je, prema nekima, izazvalo globalno zagrijavanje i klimatske promjene. Porast količine ugljik-dioksida tumači se antropogenim faktorom, odnosno industrijskom revolucijom. 0,011430 ± 0,00013[3][4]
Boreal
Pleistocen Kasni Pleistocen Procvat, a zatim, i izumiranje velikog broja velikih sisara (pleistocenska megafauna). Odvija se evolucija i nastanak savremenog čovjeka. Kvartarno ledeno doba nastavlja se glacijacijama i interglacijacijama (praćeno porastom količine ugljik dioksida u zraku). Posljednji glacijalni maksimum (prije 30.000 godina), posljednji glacijalni period (prije 18.000–15.000 godina). Gašenje ljudskih kultura iz kamenog doba, povećanje tehničke složenosti u odnosu na prethodne kulture iz ledenog doba, pogotovo na Mediteranu i u Evropi. Supervulkan Toba eruptirao je prije 75.000 godina, što je izazvalo vulkansku zimu koja je dovela ljudski rod (Homo) na ivicu izumiranja. 0,126 ± 0,005*
Srednji Pleistocen 0,500?
Rani Pleistocen 1.806 ± 0.005*
Gelasian 2.588 ± 0.005*
Pliocen Piacenzian/Blancan Intenziviranje sadašnjih klimatskih uslova. Sadašnje ledeno doba počinje prije oko 2,58 miliona godina. Hladna i vlažna klima. Pojavljuju se australopitekusi i mnogi savremeni rodovi sisara i mekušaca. Pojavljuje se Homo habilis. 3.600 ± 0.005*
Zanclean 5.332 ± 0.005*
Miocen Messinian Umjereno hladna klima, uslovljena povremenim ledenim dobima. Orogeneza na sjevernoj hemisferi. Tokom ovog perioda razvijaju se savremene familije sisara i ptica. Razvijaju se konji i mastodonti. Trave su opšte prisutne. Pojavljuju se prvi čovjekoliki majmuni. Događa se Kaikourska orogeneza kojom nastaju Južni Novozelandski Alpi, a koja traje i danas. U Evropi se usporava alpska orogeneza, ali traje sve do danas. Karpatskom orogenezom nastaju Karpati u centralnoj i istočnoj Evropi. U Grčkoj i Egejskom moru usporava se helenska orogeneza, ali traje sve do danas. Tokom srednjeg miocena dogodilo se izumiranje živog svijeta. Usljed velike rasprostranjenosti šuma snižava se koncentracija ugljik dioksida u atmosferi sa 650 ppmv na 100 ppmv. 7.246 ± 0.05*
Tortonian 11.608 ± 0.05*
Serravallian 13.65 ± 0.05*
Langhian 15.97 ± 0.05*
Burdigalian 20.43 ± 0.05*
Aquitanian 23.03 ± 0.05*
Paleogen[3] Oligocen Chattian Topla klima koja se postepeno mijenja u hladnu. Brza evolucija i diverzifikacija faune, posebno sisara. Događa se adaptivna radijacija i rasprostiranje savremenih skrivenosjemenica. 28.4 ± 0.1*
Rupelian 33.9 ± 0.1*
Eocen Priabonian Promjena klime, prelaz ka hladnoj. Procvat primitivnih sisara (kao što su redovi Creodontia, Condylarthra, Uintatheria) koji nastavljaju da se razvijaju tokom cijele epohe. Pojavljivanje nekoliko "savremenih" familija sisara (npr. primitivni kitovi). Pojava prvih trava. Ponovna glacijacija Antarktika i formiranje njegove ledene kape. Događajem Azola[5] otpočinje ledeno doba, i hladna klima, koja se javlja do današnjih dana usljed rasprostiranja i raspadanja morskih algi koje su doprinijele velikom smanjenju ugljik-dioksida u atmosferi, i to sa 3800 ppmv na 650 ppmv. Kraj Laramijske i Sevirske orogeneze Stjenovitih planina u Sjevernoj Americi. U Evropi počinje alpska orogeneza. Počinje Helenska orogeneza u Grčkoj i Egejskom moru. 37.2 ± 0.1*
Bartonian 40.4 ± 0.2*
Lutetian 48.6 ± 0.2*
Ypresian 55.8 ± 0.2*
Paleocen Thanetian Tropska klima. Odigrava se adaptivna radijacija sisara, omogućena nestajanjem dinosaurusa. Prvi veliki sisari (veći od medvjeda). Počinje Alpska orogeneza u Evropi i Aziji. Indijski potkontinent se sudara za Azijom prije 55 miliona godina, a Himalajska orogeneza počinje prije 52–48 miliona godina. 58.7 ± 0.2*
Selandian 61.7 ± 0.3*
Danian 65.5 ± 0.3*
Mezozoik Kreda (period) Gornja Kreda (period) Maastrichtian Razvijaju se biljke skrivenosjemenice, kao i nove grupe insekata. Pojavljuju se savremenije prave košljoribe. Prisutni su amoniti, belemniti, rudisti, školjke i morski ježevi. Mnogo novih tipova dinosaurusa (tiranosaurus, titanosaurus, hadrosaurusi i ceratopsidi) se razvija na kopnu, kao i savremeni krokodili; U moru su se pojavile Mosasauria i savremene ajkule. Primitivne ptice postepeno zamenjuju pterosaure. Pojavljuju se torbari, kljunari i placentalni sisari. Raspada se Gondvana. Početak laramijske i sevijerske orogeneze Stjenovitih planina. Količina ugljik-dioksida u zraku bliska današnjoj. 70.6 ± 0.6*
Campanian 83.5 ± 0.7*
Santonian 85.8 ± 0.7*
Coniacian 89.3 ± 1.0*
Turon 93.5 ± 0.8*
Cenoman 99.6 ± 0.9*
Donja Kreda (period) Alb 112.0 ± 1.0*
Apt 125.0 ± 1.0*
Barem 130.0 ± 1.5*
Hauterivian 136.4 ± 2.0*
Valanginian 140.2 ± 3.0*
Berriasian 145.5 ± 4.0*
Jura Gornja Jura Tithonian Od biljaka, česte su golosjemenice (naročito četinari, benetiti i cikasi) i papratnjače. Razvijen veliki broj tipova dinosaurusa, kao što su sauropodi, karnosaurusi i stegosaurusi. Česti su sisari, ali su malih dimenzija. Pojavljuju se prve ptice i gušteri. Dalje se razvijaju ihtiosaurusi i pleziosaurusi. U morima su najčešće školjke, amoniti i belemniti. Vrlo su česti i morski ježevi, zajedno sa morskim krinovima, morskim zvijezdama, spužvama, i terebratulidnim i rinhonelidnim brahiopodama. Pangea se dijeli na Gondvanu i Lauraziju. Količina ugljik-dioksida u zraku bila je 4-5 puta veća od današnje (1200-1500ppmv). 150.8 ± 4.0*
Kimmeridgian 155.7 ± 4.0*
Oxfordian 161.2 ± 4.0*
Srednja Jura Callovian 164.7 ± 4.0
Bathonian 167.7 ± 3.5*
Bajocian 171.6 ± 3.0*
Aalenian 175.6 ± 2.0*
Donja Jura Toarcian 183.0 ± 1.5*
Pliensbachian 189.6 ± 1.5*
Sinemurian 196.5 ± 1.0*
Hettangian 199.6 ± 0.6*
Trijas Gornji Trijas Rhaetian Od životinja na kopnu dominiraju arhosauri kao dinosaurusi, u okeanima ihtiosaurusi i notosaurusi, a u vazduhu pterosaurusi. Konodonti postaju manji i sve više liče na sisare. Pojavljuju se prvi sisari i krokodili. Na Zemlji vlada Dicrodium flora. Javljaju se veliki predstavnici vodozemaca (Temnospondyli). U morima su odlično zastupljeni amoniti. Pojavljuju se savremeni korali i prave košljoribe. U Južnoj Americi traje Andska orogeneza, a kimerijska u Aziji. Počinje rangitotska orogeneza na Novom Zelandu. Završava se hanter-bovenska orogeneza u Sjevernoj Australiji, Kraljičinim ostrvima i Novom Južnom Velsu (260-225Ma). 203.6 ± 1.5*
Norian 216.5 ± 2.0*
Carnian 228.0 ± 2.0*
Srednji Trijas Ladinian 237.0 ± 2.0*
Anisian 245.0 ± 1.5*
Donji Trijas ("Scythian") Olenekian 249.7 ± 1.5*
Induan 251.0 ± 0.7*
Paleozoik Perm Lopingian Changhsingian Kontinenti se spajaju u superkontinent Pangeu, formiraju se Apalači. Kraj perm-karbonske glacijacije. Povećava se brojnost sinapsida (pelikosaurus i terapside), dok parareptili i vodozemci ostaju prisutni. Tokom srednjeg perma su golosjemenice i mahovine zamijenile floru koja je formirala ugljonosne slojeve. Razvijaju se tvrdokrilci i dvokrilci. Marinski život buja na toplim plitkim grebenima; brojne su foraminifere, školjke, amonoidi, brahiopode. Događaj Permsko-trijaskog izumiranja desio se prije oko 251 milion godina, kada je izumrlo oko 95% živog svijeta na Zemlji uključujući sve trilobite, graptolite i blastoide. Završava se Uralska orogeneza na granici Evrope i Azije. Počinje hanter-bovenska orogeneza u Australiji čime nastaju MacDonnellove planine. 253.8 ± 0.7*
Wuchiapingian 260.4 ± 0.7*
Guadalupian Capitanian 265.8 ± 0.7*
Wordian 268.4 ± 0.7*
Roadian 270.6 ± 0.7*
Cisuralian Kungurian 275.6 ± 0.7*
Artinskian 284.4 ± 0.7*
Sakmarian 294.6 ± 0.8*
Asselian 299.0 ± 0.8*
Karbon-
iferous]][6]/
Pennsyl-
vanian 		Gornji Pennsylvanian Gzhelian Dešava se nagla adaptivna radijacija krilatih insekata, od kojih su pojedini (Protodonata, Palaeodictyoptera) veoma krupni. Pojavljuju se prvi kopneni vodozemci, kao i šume krupnih papratnjača. U morima su od životinja česti gonijatiti, brahiopode, briozoe, školjke i korali. Razvijaju se i foraminifere sa ljušturicom. Najveći nivo kiseonika i atmosferi. Uralska orogeneza u Evropi i Aziji. Variscijska orogeneza se odigrava tokom srednjeg i kasnog donjeg karbona. 303.9 ± 0.9*
Kasimovian 306.5 ± 1.0*
Srednji Pennsylvanian Moscovian 311.7 ± 1.1*
Donji Pennsylvanian Bashkirian 318.1 ± 1.3*
Karbon-
iferous[6]/
Missis-
sippian 		Gornji Mississippian Serpukhovian Veliko primitivno drveće, prvi kopneni četvoronožci, i morske škorpije žive ugljonosne priobalne močvare. Lobe-finned rhizodonts are dominant big fresh-water predators. U okeanima, rane ajkule su rasprostranjene i raznolike; echinoderms (naročito krinoide i blastoide) obilne. Korali, briozoe, gonijatide i brahiopode (Productida, Spiriferida, itd.) veoma česte, ali trilobiti i nautiloidi opadaju. Glacijacija u istočnoj Gondvani. Tuhua orogeneza na Novom Zelandu opada. 326.4 ± 1.6*
Srednji Mississippian Viséan 345.3 ± 2.1*
Donji Mississippian Tournaisian 359.2 ± 2.5*
Devon Gornji Devon Famennian Pojavljuju se papratnjače (prečice, rastavići i prave paprati), kao i sjemene paprati. Paralelno, nastaju insekti. Svjetskim okeanom dominiraju strofomenidne i atripidne brahiopode, rugozni i tabulatni korali i morski ljiljani. Gonijatitni amonoidi su veoma brojni, a pojavljuju se i glavonošci nalik na sipe. Opada brojnost trilobita i riba sa oklopom, dok se povećava brojnost kičmenjaka (riba) sa vilicom. Pojavljuju se rani vodeni predstavnici vodozemaca. "Stari crveni kontinent" Euramerike. Započela Acadian orogeneza Anti-Atlas planina Sjeverne Afrike, i Apalači planina Sjeverne Amerike, također i Antler, Variscan, i Tuhua orogeneze na Novom Zelandu. 374.5 ± 2.6*
Frasnian 385.3 ± 2.6*
Srednji Devon Givetian 391.8 ± 2.7*
Eifelian 397.5 ± 2.7*
Donji Devon Emsian 407.0 ± 2.8*
Pragian 411.2 ± 2.8*
Lochkovian 416.0 ± 2.8*
Silur Pridoli no faunal stages defined Na kopnu se pojavljuju prve vaskularne biljke (rinije), stonoge i artropleuride. Mora naseljavaju ostrakode i prvi kičmenjaci sa vilicom. Euripteride dostižu gigantske razmere. Tabulatni i rugozni korali, brahiopode i morski ljiljani su česti u morima. Fauna trilobita i mekušaca je raznovrsna, za razliku od siromašne faune graptolita. Početak Kaledonske orogeneze, u toku koje nastaju planine u Engleskoj, Irskoj, Velsu i Škotskoj (Kaledonidi) i Skandinavskih planina. . Ova orogeneza se također nastavila i u Devonu kao Acadian orogeneza. 418.7 ± 2.7*
Ludlow Ludfordian 421.3 ± 2.6*
Gorstian 422.9 ± 2.5*
Wenlock Homerian 426.2 ± 2.4*
Sheinwoodian 428.2 ± 2.3*
Llandovery Telychian 436.0 ± 1.9*
Aeronian 439.0 ± 1.8*
Rhuddanian 443.7 ± 1.5*
Ordovicij Gornji Ordovicij Hirnantian Dalja diverzifikacija beskičmenjaka. Brojni su predstavnici korala, brahiopoda, školjki, trilobita, ostrakoda, briozoa, bodljokožaca i graptolita. Pojavljuju se prve kopnene biljke i gljive. Početkom perioda postojalo je ledeno doba. 445.6 ± 1.5*
other faunal stages 460.9 ± 1.6*
Srednji Ordovicij Darriwilian 468.1 ± 1.6*
other faunal stages 471.8 ± 1.6*
Rani Ordovicij Arenig 478.6 ± 1.7*
Tremadocian 488.3 ± 1.7*
Kambrij Furongian other faunal stages U morima se dešava intenzivna adaptivna radijacija i diverzifikacija organizama ("kambrijska eksplozija"). Nastaje većina savremenih tipova beskičmenjaka i tip hordata (grupa Conodonta). Koralne Archaeocyatha su česte pa izumiru. Anomalokaride žive kao džinovski predatori, većina edijakarske faune izumire. Nastaje Gondvana. Slabi Petermann orogeneza na Australijskom kontinentu (prije 550-535 miliona godina). Ross orogeneza na Antarktiku. Adelaide Geosyncline (Delamerian orogeneza), većina orogenskih aktivnosti od 514-500 MYA. Lachlan orogeneza na Australijskom kontinentu, c. 540-440 MYA. Sadržaj atmosferskog ugljik-dioksida bio veći za oko 20-35 puta u odnosu na današnji (Holocen) nivo (6000 ppmv poredeći sa današnjih 385 ppmv). 496.0 ± 2.0*
Paibian/Ibexian/
Ayusokkanian/Sakian/
Aksayan 		501.0 ± 2.0*
Srednji Kambrij other faunal stages 513.0 ± 2.0
Donji Kambrij other faunal stages 542.0 ± 1.0*
Prekam-
brij[7] 		Proter-
ozoik[8] 		Neo-
proterozoik[8] 		Ediacaran Iz ovog perioda potiču dobri i relativno brojni fosili prvih višećelijskih životinja. Edijakarska fauna se razvija u morima. Postoje fosili tragova vjerovatno crvoklike vrste Trichophycus pedum i slični. Prvi predstavnici sunđera. Brojni su enigmatični predstavnici edijakarske faune (poput Dickinsonia) bez uočene veze sa savremenim predstavnicima. Taconic orogeneza u Sjevernoj Americi. Orogeneza Aravalli lanca na Indijskom potkontinentu. Početak Petermann orogeneze na Australijskom kontinentu. Beardmore orogeneza na Antarktiku, 633-620 Ma. 630 +5/-30*
Cryogenian Possible "Snowball Earth" period. Fossils still rare. Rodinia landmass begins to break up. Late Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica tapers off. 850[9]
Tonian Rodinia superkontinent ustrajava. Fosilni tragovi jednostavnih multi-celled eukariotes. First radiation of dinoflagellate-like acritarchs. Grenville Orogeny tapers off in North America. Pan-African orogeny in Africa. Lake Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica, 1000 ± 150 Ma. Edmundian Orogeny (c. 920 - 850 Ma), Gascoyne Complex, Western Australia. Adelaide Geosyncline laid down on Australijski Kontinent, beginning of Adelaide Geosyncline (Delamerian Orogeny) in that continent. 1000[9]
Meso-
proterozoik[8] 		Stenian Narrow highly metamorphic belts due to orogeny as Rodinia formed. Late Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica possibly begins. Musgrave Orogeny (c. 1080 Ma), Musgrave Block, Central Australia. 1200[9]
Ectasian Platform covers continue to expand. Green algae colonies in the seas. Grenville Orogeny in North America. 1400[9]
Calymmian Platform covers expand. Barramundi Orogeny, MacArthur Basin, Northern Australia, and Isan Orogeny, c. 1600 Ma, Mount Isa Block, Queensland 1600[9]
Paleo-
proterozoik[8] 		Statherian First complex single-celled life: protists with nuclei. Columbia is the primordial supercontinent. Kimban Orogeny in Australian Continent ends. Yapungku Orogeny on North Yilgarn craton, in Western Australia. Mangaroon Orogeny, 1680-1620 Ma, on the Gascoyne Complex in Western Australia. Kararan Orogeny (1650- Ma), Gawler Craton, South Australia. 1800[9]
Orosirian Atmosfera postaje kiseonička. Vredefort i Sudbury Basin asteroid impacts. Much orogeny. Penokean and Trans-Hudsonian Orogenies in North America. Early Ruker Orogeny in Antarctica, 2000 - 1700 Ma. Glenburgh Orogeny, Glenburgh Terrane, Australian Continent c. 2005 - 1920 Ma. Kimban Orogeny, Gawler craton in Australian Continent begins. 2050[9]
Rhyacian Bushveld Formation formed. Huronian glaciation. 2300[9]
Siderian Oxygen catastrophe: banded iron formations formed. Sleaford Orogeny on Australian Continent, Gawler Craton 2440-2420 Ma. 2500[9]
Arhaik[8] Neoarhaik[8] Stabilizacija većine modernih kratona; moguć događaj prevrtanja omotača. Insell Orogenija, 2650 ± 150 Ma. Abitibi greenstone pojas današnji Ontario i Quebec počinju da se formiraju, stablizuju se do 2600 Ma. 2800[9]
Mezoarhaik[8] Prvi stromatoliti (vjerovatno kolonije cyanobacteria). Najstariji makrofosili. Humboldt orogeneza na Antarktiku. Blake River Megakaldera kompleks počeo sa formiranjem današnjih Ontaria i Quebeca, proces završen 2696 Ma. 3200[9]
Paleoarhaik[8] Prve poznate bakterije proizvođači oksigena. Najstariji definitivno potvrđeni mikrofosili. Najstariji Kratoni na Zemlji (kao što je Kanadski štit i Pilbara Kraton) mogli su biti formirani tokom ovog perioda[10]. Rayner orogeneza na Antarktiku. 3600[9]
Eoarhaik[8] Prokarioti (vjerovatno bakterije i možda archaea). Vjerovatno najstariji mikrofosili. 3800
Hadajk
[8][11] 		Donji Imbrijum[8][12] Ova era se preklapa sa poznim teškim bombardovanjem unutršnjeg Sunčevog sistema. c.3850
Nektarijum[8][12] Ova era je dobila naziv prema lunarnoj geološkoj vremenskoj skali kada su nastali Nektarijski basen i ostali najveći mjesečevi baseni usljed događaja velikih udara.. c.3920
Basenska grupa[8][12] Nastala najstarija poznata stijena (4030 Ma)[13]. Prvi oblici života i samo-razmnožavajućih RNK molekula su mogli nastati na Zemlji oko 4000 Ma tokom ove ere. Napijer orogeneza na Antarktiku, prije oko 4000 ± 200 miliona godina. c.4150
Kriptik[8][12] Najstariji poznati mineral je Cirkon, 4406±8 Ma[14]). Formiranje Mjeseca (4533 Ma), pretpostavlja se usljed velikog udara. Formiranje Zemlje (4567.17 do 4570 Ma) c.4570
  1. ^ Paleontolozi se koriste terminom faunalni stadiji radije nego geološki periodi. Nomenklatura stadija je dosta kompleksna. Pogledaj "The Paleobiology Database". Pristupljeno 19.3.2006.  za odličan primjer redne liste faunalnih stadija.
  2. ^ Datumi su donekle nejasni s razlikama od nekoliko postotaka između različitih izvora. To je uglavnom zbog netačnosti u datiranju i problem da se depoziti pogodni za radiometrijsko datiranje rijetko javljaju upravo na mjestima u geološkoj koloni gdje bi bili najkorisniji. Datumi i greške citirane gore su u skladu sa vremenskom skalom Međunarodne komisije za stratigrafiju iz 2004. godine. Datumi označeni sa * označavaju granice, gdje su međunarodno dogovorene globalne granice stratotipskih sekcija i tački.
  3. ^ a b c d Historijski, kenozoik se dijeli na sub-ere kvartar i tercijar, kao i na neogen i paleogen. Ipak, Međunarodna komisija za stratigrafiju je odlučila da prestane koristiti pojmove kvartar i tercijar kao dio formalne nomenklature.
  4. ^ Početno vrijeme za holocensku epohu ovdje je navedeno kao prije 11.430 godina od danas ± 130 godina (tj. između 9610. p.n.e.-9560. p.n.e. i 9350. p.n.e.-9300. p.n.e.).
  5. ^ Prema studiji vezanoj za Arktičku klimu, Biološkog instituta, Univerziteta u Utrehtu (eng. Institute of Environmental Biology , Utrecht University) azola paprat je imala značajnu ulogu u promjeni klime prije oko 55 miliona godina koja se promijenila iz tropske u hladnu. Ta paprat je imala veliko rasprostranjenje čime je doprinijela obaranju koncentracije ugljik-dioksida u vazduhu.
  6. ^ a b U Sjevernoj Americi, Carboniferous je podijeljen na Mississippian i Pennsylvanian Periode.
  7. ^ Prekambrij je također poznat i kao Cryptozoic.
  8. ^ a b c d e f g h i j k l m n The Proterozoik, Arhaik and Hadajk se često zajednički imenuju kao Prekambrijsko vrijeme, ili nekada također kao Cryptozoic.
  9. ^ a b c d e f g h i j k l Definisano uapsolutnim godinama (Global Standard Stratigraphic Age).
  10. ^ Najstarija mjerljiva starost kratona, ili kontinentalne kore, je oko 3600-3800 Ma
  11. ^ Iako često korišten, Hadajk nije formalan eon a donje granice za Arhaik i Eoarhaik nisu utvrđene. Hadajk nekada također nazivaju Priscoan ili Azoic. Nekada, Hadajk se može naći izdijeljen na poddijelove u skladu sa mjesečevom geološkom vremenskom skalom. Ove ere uključuju Kriptik i Basensku grupu (koje su poddijelovi pre-Nektarijum ere), Nektarijum, i Donji Imbrijum.
  12. ^ a b c d Imena ovih era su uzeta iz Lunarne geološke vremenske skale. Njihova upotreba u zemaljskoj geologiji je neslužbena.
  13. ^ Bowring, Samuel A. (1999). "Priscoan (4.00-4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology 134: 3. doi:10.1007/s004100050465.  Najstarija stijena na Zemlji je Acasta Gneiss, i datirana je u period od prije oko 4.03 Ga, locirana je u Sjeverozapadnoj teritoriji Kanade.
  14. ^ http://www.geology.wisc.edu/%7Evalley/zircons/Wilde2001Nature.pdf
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Kenozoik&oldid=2727427"