Trijas

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Idi na: navigacija, traži
Question book-new.svg Ovaj članak ili neka od njegovih sekcija nije dovoljno potkrijepljena izvorima (literatura, web-stranice ili drugi izvori).
Ako se pravilno ne potkrijepe validnim izvorima, sporne rečenice i navodi mogli bi biti obrisani. Pomozite Wikipediji tako što ćete navesti validne izvore putem referenci te nakon toga možete ukloniti ovaj šablon.

Trijas je geološki period koja obuhvata vrijeme od oko prije 245 do oko prije 202 Ma (u daljem tekstu: miliona godina). Kao prvi period Mezozoika, trijas se javlja nakon Perma, a prije Jure. I početak i kraj trijasa su obilježeni masovnim izumiranjem. Masovno izumiranje kojim je završen period trijasa je odnedavno jasnije determinisano, ali, slično kao i s mnogim drugim geološkim periodima, naslage stijena koje određuju početak i kraj su jasno identifikovane, dok početak i kraj svakog perioda varira za nekoliko miliona godina.

Karkateristične naslage trijasa su crveni pješčari i evaporati koji sugerišu postojanje tople i suhe klime. Nema nikakvih dokaza o glacijaciji; po onome što se može zaključiti, nije bilo ledenog pokrova nigdje na kopnu. Superkontinent Pangea se počeo razdvajati tokom trijasa, ali se još nije raspao; ipak su zabilježene prve pomorske naslage koje svjedoče o prvom rasjedu, kojim je razdvojen New Yersey od Maroka, te se datiraju u kasni trijas. Zbog ograničene obale superkontinentalne mase, morske naslage trijasa su relativno rijetke u svijetu, uprkos njihovom prisutstvu u Zapadnoj Evropi, gdje se trijas prvi put proučavao. U Sjevernoj Americi, na primjer, morske naslage su ograničene na nekoliko lokacija u zapadnom dijelu. Tako je stratigrafija trijasa uglavnom temeljena na organizmima koji su živeli u lagunama ili visoko-slanom okolišu, kao Estheria rakovi.

Tokom trijasa je i morski i kopneni život pokazao adaptivnu radijaciju koja je počela od naglo osiromašene biosfere koja je bila posljedica permsko-trijaskog izumiranja. Korali grupe hexacorallia su se prvi put pojavili. Za prve cvjetnjače (Angiosperme) se vjeruje da su evoluirale za vrijeme trijasa, isto kao i prvi leteći kičmenjaci, pterosaurusi.

Ime[uredi | uredi izvor]

Ime trijas je prvi put upotrijebljeno 1834. godine od strane Friedrich Von Albertija kako bi se opisala tri različita sloja (trias na latinskom znači tri): crvene naslage, iznad kojih se nalazi kreda, i crni škriljac šejlovi - te naslage, pronađene u Njemačkoj i Sjeverozapadnoj Evropi, su poznate kao 'trijas'.

Podjela[uredi | uredi izvor]

Trijas se obično dijeli na epohe: donji trijas, srednji trijas i gornji trijas. Faunalne faze od najmlađe do najstarije su:

Gornji trijas
  Retski (203,6 ± 1,5 – 199,6 ± 0,6 Ma)
  Norički (216,5 ± 2.0 – 203,6 ± 1,5 Ma)
  Karnijski (228,0 ± 2,0 – 216,5 ± 2,0 Ma)
Srednji trijas
  Ladinski (237,0 ± 2,0 – 228,0 ± 2,0 Ma)
  Anzijski (245,0 ± 1,5 – 237,0 ± 2,0 Ma)
Donji trijas (Skitski)
  Olenekij (249,7 ± 0,7 – 245,0 ± 1,5 Ma)
  Induan (251,0 ± 0,4 – 249,7 ± 0,7 Ma)

Tektonika[uredi | uredi izvor]

Tektonska rekonstrukcija ploča prije 230 Ma.

Na osnovu geološke interpretacije, vjeruje se da su u vrijeme trijasa postojala dva kontinentalna bloka - Laurazija i Gondvana, koji su bili razdvojeni Tihim okeanom i Tetisom. Kroz cijeli period odigravala se regresija, koja je započela u paleozoiku, pa zbog toga, trijaske naslage na ovim kontinentalnim blokovima ili odsustvuju, ili su predstavljeni kontinentalnim, terigenim tvorevinama sa evaporatima i ugljem. U određenim fazama more je zalazilo u ove oblasti i vršilo ingresiju, koja je najčešće obilježavana paketima sedimenata sa tipično morskom faunom.

U trijasu se aktiviraju stari i javljaju novi duboki riftovi duž kojih je dolazilo do rastezanja Zemljine kore. Gondvana se pod uticajem ovih razloma i aktiviranjem naknadnih riftnih procesa razdvaja na Afričko - Brazilijansko i Australo - Indo - Madagaskarsko kopno. Istovremeno, po ovim razlomima javljala se vrlo jaka vulkanska aktivnost sa produktima bazične i kisele magme. U Tetisu, krajem trijasa, odigrala se starokimrijska faza alpske orogeneze, koja je bila praćena utiskivanjem i izlijevanjem magmatskih stijena.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima u trijasu je bila suha, što je bio trend koji je počeo u kasnom karbonu. Bila su, sasvim jasno, izražena godišnja doba, pogotovo u unutrašnjosti kontinenta. Nizak nivo mora je također pogodovao ekstremnim temperaturama. Voda je djelovala kao stabilizator, zbog svoje velike specifične toplote, pa je kopno u blizini velikih vodenih masa, pogotovo okeanskih, imalo manje temperaturnih varijacija. S obzirom na to da je veći deo kopna bio udaljen od okeana, temperature su se često drastično mijenjale, pa se unutrašnjost kontinenata vjerovatno sastojala od velikih pustinja. Dokazi u obliku crvenih sedimenata i evaporata, podržavaju ovakav zaključak.

Naslage u oblasti Tetisa odlikuju se širokom rasprostranjenošću karbonatnih naslaga sa mnogobrojnim koralima, algama i evaporatima. Prema nekim istraživanjima, paleotemperatura morske vode u regiji Alpa bila je oko 21.5 °C, dok je u Sjevernom moru bila znatno manja, i kretala se oko 14 °C.

Razvoj organskog svijeta[uredi | uredi izvor]

Proterosuchus koji je postojao u ranom Trijasu

Izumiranje većine poznatih paleozoitskih životinjskih vrsta na kraju paleozoika stvorilo je uslove za razvoj novih. Najbrojniji beskičmenjaci u morima trijasa svakako su bili amoniti. Oni su doživjeli procvat (razvijali se sve brže i zadobijali sve složeniju strukturu) tako da je tokom trijasa postojalo dosta novih vrsta, pored preživjelih permskih. U trijasu je bilo poznato oko 450 rodova, sa više od 2900 vrsta amonita. Fosili amonita predstavljaju karakteristične fosile za cijelu mezozoitsku eru, jer imaju malo vertikalno, a veliko horizontalno rasprostranjenje (živeli su, u geološkom smislu, relativno kratko, ali su naseljavali velike morske površine). Također, mnogo veći značaj nego ranije imaju i druge grupe mekušaca, jer se broj njihovih rodova povećao u odnosu na paleozoik. Školjke u trijasu imaju veoma veliki značaj i doživljavaju pravi procvat, o čemu govori pojava preko 2000 rodova i vrsta.

Od morskih kičmenjaka zastupljeni su plakodonti. Njih karakterišu pločasti zubi raspoređeni po nepčanim kostima. Hranili su se moluskama sa tvrdom ljušturom. Dostizali su veličine i do 2,5 metara. Parni ekstremiteti su im bili preobraženi u vesla. Trijaski plakodonti su bili bez oklopa, sa visokom lobanjom i širokom njuškom.

Među kopnenim kičmenjacima počinju da dominiraju gmizavci. Oni se prilagođavaju različitim načinima života u procesu adaptivne radijacije. Među najuspješnijim gmizavcima ikada, svoj razvoj u trijasu započinju i dinosaurusi, najveće životinje koje su ikada hodale Zemljom. Grupa dinosaurusa je postojala u rasponu 150 Ma, i za to vrijeme je evoluiralo mnogo vrsta. Definitivno su izumrli krajem krede.

Od velikog značaja je i početak razvoja prvih sisara, koji su se na Zemlji pojavili pre oko 200 Ma. Oni su bili mali kao današnji miševi ili pacovi. Ovi prvi sisari hranili su se insektima, različitim larvama, pa i malim gmizavcima. Lovili su noću. Od ranih sinapsida je prvo evoluirala grupa sa građom koja je otprilike na sredini između reptilske i sisarske — terapsidi. Zatim su od terapsida nastali prve monotremate (sisari sa kloakom), pa torbari i sisari.

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Emiliani, Cesare, 1992, Planet Earth : Cosmology, Geology and the Evolution of Life and Environment
  • van Andel, Tjeerd, (1985) 1994, New Views on an Old Planet : A History of Global Change, Cambridge University Press


p • r • u
Geološka vremenska skala
Supereon Eon Era Period[1] Epoha Stadij Najznačajniji događaji Početak, milioni godina[2]
Fanerozoik Kenozoik [3] Neogen[3] Holocen Atlantik Završava se posljednji period glacijacije i razvija se ljudska civilizacija. Završava se kvartarno ledeno doba i počinje sadašnji interglacijal. Nastaje pustinja Sahara na prostoru prijašnjih savana, razvija se poljoprivreda, nastaju prvi gradovi. Paleolitske/neolitske (Kameno doba) kulture počinju da se razvijaju od 10.000te godine p. n. e., koje se su zaslužne za kasniji nastanak Bakarnom (3.500 godine p. n. e.) i Bronzanom dobu (2.500 godine p. n. e.). Tokom Željeznog doba (1200 godine p. n. e.) razvijaju se kulture u pogledu složenosti i tehničkih dostignuća. Razvijaju se mnoge prahistorijske kulture širom sveta, što je konačno dovelo do razvoja klasične antičke kulture, kao što je Rimsko carstvo, pa kulture srednjeg vijeka, sve do današnjih. Malo ledeno doba prouzrokovalo je kratko zahlađenje na sjevernoj hemisferi od 1400—1850. godine. Vulkan na planini Tambora je imao erupciju 1815. godine, što je dovelo do „godine bez Sunca“ (1816. godine) u Evropi i Sjevernoj Americi. Količina ugljik dioksida u atmosferi porasla je sa 100 ppmv, koliko je bilo na kraju posljednje glacijacije, na 385 ppmv, koliko je danas. To je, prema nekima, izazvalo globalno zagrijavanje i klimatske promjene. Porast količine ugljik dioksida tumači se antropogenim faktorom, odnosno industrijskom revolucijom.[4] 0.011430 ± 0.00013[3][5]
Boreal
Pleistocen Kasni Pleistocen Procvat, a zatim, i izumiranje velikog broja velikih sisara (pleistocenska megafauna). Odvija se evolucija i nastanak savremenog čovjeka. Kvartarno ledeno doba nastavlja se glacijacijama i interglacijacijama (praćeno porastom količine ugljik dioksida u zraku). Posljednji glacijalni maksimum (prije 30.000 godina), posljednji glacijalni period (prije 18.000—15.000 godina). Gašenje ljudskih kultura iz kamenog doba, povećanje tehničke složenosti u odnosu na prethodne kulture iz ledenog doba, pogotovo na Mediteranu i u Evropi. Supervulkan Toba eruptirao je prije 75.000 godina, što je izazvalo vulkansku zimu koja je dovela ljudski rod (Homo) na ivicu izumiranja. 0.126 ± 0.005*
Srednji Pleistocen 0.500?
Rani Pleistocen 1.806 ± 0.005*
Gelasian 2.588 ± 0.005*
Pliocen Piacenzian/Blancan Intenziviranje sadašnjih klimatskih uslova. Sadašnje ledeno doba počinje prije oko 2,58 miliona godina. Hladna i vlažna klima. Pojavljuju se australopitekusi i mnogi savremeni rodovi sisara i mekušaca. Pojavljuje se Homo habilis. 3.600 ± 0.005*
Zanclean 5.332 ± 0.005*
Miocen Messinian Umjereno hladna klima, uslovljena povremenim ledenim dobima. Orogeneza na sjevernoj hemisferi. Tokom ovog perioda razvijaju se savremene familije sisara i ptica. Razvijaju se konji i mastodonti. Trave su opšte prisutne. Pojavljuju se prvi čovjekoliki majmuni. Događa se Kaikourska orogeneza kojom nastaju Južni Novozelandski Alpi, a koja traje i danas. U Evropi se usporava alpska orogeneza, ali traje sve do danas. Karpatskom orogenezom nastaju Karpati u centralnoj i istočnoj Evropi. U Grčkoj i Egejskom moru usporava se helenska orogeneza, ali traje sve do danas. Tokom srednjeg miocena dogodilo se izumiranje živog svijeta. Usljed velike rasprostranjenosti šuma snižava se koncentracija ugljik dioksida u atmosferi sa 650 ppmv na 100 ppmv. 7.246 ± 0.05*
Tortonian 11.608 ± 0.05*
Serravallian 13.65 ± 0.05*
Langhian 15.97 ± 0.05*
Burdigalian 20.43 ± 0.05*
Aquitanian 23.03 ± 0.05*
Paleogen[3] Oligocen Chattian Topla klima koja se postepeno mijenja u hladnu. Brza evolucija i diverzifikacija faune, posebno sisara. Događa se adaptivna radijacija i rasprostiranje savremenih skrivenosjemenica. 28.4 ± 0.1*
Rupelian 33.9 ± 0.1*
Eocen Priabonian Promjena klime, prelaz ka hladnoj. Procvat primitivnih sisara (kao što su redovi Creodontia, Condylarthra, Uintatheria) koji nastavljaju da se razvijaju tokom cijele epohe. Pojavljivanje nekoliko „savremenih“ familija sisara (npr. primitivni kitovi). Pojava prvih trava. Ponovna glacijacija Antarktika i formiranje njegove ledene kape. Događajem Azola[6] otpočinje ledeno doba, i hladna klima, koja se javlja do današnjih dana usljed rasprostiranja i raspadanja morskih algi koje su doprinijele velikom smanjenju ugljik dioksida u atmosferi, i to sa 3800 ppmv na 650 ppmv. Kraj Laramijske i Sevirske orogeneze Stjenovitih planina u Sjevernoj Americi. U Evropi počinje alpska orogeneza. Počinje Helenska orogeneza u Grčkoj i Egejskom moru. 37.2 ± 0.1*
Bartonian 40.4 ± 0.2*
Lutetian 48.6 ± 0.2*
Ypresian 55.8 ± 0.2*
Paleocen Thanetian Tropska klima. Odigrava se adaptivna radijacija sisara, omogućena nestajanjem dinosaurusa. Prvi veliki sisari (veći od medvjeda). Počinje Alpska orogeneza u Evropi i Aziji. Indijski potkontinent se sudara za Azijom prije 55 miliona godina, a Himalajska orogeneza počinje prije 52—48 miliona godina. 58.7 ± 0.2*
Selandian 61.7 ± 0.3*
Danian 65.5 ± 0.3*
Mezozoik Kreda (period) Gornja Kreda (period) Maastrichtian Razvijaju se biljke skrivenosjemenice, kao i nove grupe insekata. Pojavljuju se savremenije prave košljoribe. Prisutni su amoniti, belemniti, rudisti, školjke i morski ježevi. Mnogo novih tipova dinosaurusa (tiranosaurus, titanosaurus, hadrosaurusi i ceratopsidi) se razvija na kopnu, kao i savremeni krokodili; U moru su se pojavile Mosasauria i savremene ajkule. Primitivne ptice postepeno zamenjuju pterosaure. Pojavljuju se torbari, kljunari i placentalni sisari. Raspada se Gondvana. Početak laramijske i sevijerske orogeneze Stjenovitih planina. Količina ugljik dioksida u zraku bliska današnjoj. 70.6 ± 0.6*
Campanian 83.5 ± 0.7*
Santonian 85.8 ± 0.7*
Coniacian 89.3 ± 1.0*
Turonian 93.5 ± 0.8*
Cenomanian 99.6 ± 0.9*
Donja Kreda (period) Albian 112.0 ± 1.0*
Aptian 125.0 ± 1.0*
Barremian 130.0 ± 1.5*
Hauterivian 136.4 ± 2.0*
Valanginian 140.2 ± 3.0*
Berriasian 145.5 ± 4.0*
Jura Gornja Jura Tithonian Od biljaka, česte su golosjemenice (naročito četinari, benetiti i cikasi) i papratnjače. Razvijen veliki broj tipova dinosaurusa, kao što su sauropodi, karnosaurusi i stegosaurusi. Česti su sisari, ali su malih dimenzija. Pojavljuju se prve ptice i gušteri. Dalje se razvijaju ihtiosaurusi i pleziosaurusi. U morima su najčešće školjke, amoniti i belemniti. Vrlo su česti i morski ježevi, zajedno sa morskim krinovima, morskim zvijezdama, [[Spužva|spužvama, i terebratulidnim i rinhonelidnim brahiopodama. Pangea se dijeli na Gondvanu i Lauraziju. Količina ugljik dioksida u zraku bila je 4-5 puta veća od današnje (1200-1500ppmv). 150.8 ± 4.0*
Kimmeridgian 155.7 ± 4.0*
Oxfordian 161.2 ± 4.0*
Srednja Jura Callovian 164.7 ± 4.0
Bathonian 167.7 ± 3.5*
Bajocian 171.6 ± 3.0*
Aalenian 175.6 ± 2.0*
Donja Jura Toarcian 183.0 ± 1.5*
Pliensbachian 189.6 ± 1.5*
Sinemurian 196.5 ± 1.0*
Hettangian 199.6 ± 0.6*
Trijas Gornji Trijas Rhaetian Od životinja na kopnu dominiraju arhosauri kao dinosaurusi, u okeanima ihtiosaurusi i notosaurusi, a u vazduhu pterosaurusi. Konodonti postaju manji i sve više liče na sisare. Pojavljuju se prvi sisari i krokodili. Na Zemlji vlada Dicrodium flora. Javljaju se veliki predstavnici vodozemaca (Temnospondyli). U morima su odlično zastupljeni amoniti. Pojavljuju se savremeni korali i prave košljoribe. U Južnoj Americi traje Andska orogeneza, a kimerijska u Aziji. Počinje rangitotska orogeneza na Novom Zelandu. Završava se hanter-bovenska orogeneza u Sjevernoj Australiji, Kraljičinim ostrvima i Novom Južnom Velsu (260-225Ma). 203.6 ± 1.5*
Norian 216.5 ± 2.0*
Carnian 228.0 ± 2.0*
Srednji Trijas Ladinian 237.0 ± 2.0*
Anisian 245.0 ± 1.5*
Donji Trijas ("Scythian") Olenekian 249.7 ± 1.5*
Induan 251.0 ± 0.7*
Paleozoik Perm Lopingian Changhsingian Kontinenti se spajaju u superkontinent Pangeu, formiraju se Apalači. Kraj perm-karbonske glacijacije. Povećava se brojnost sinapsida (pelikosaurus i terapside), dok parareptili i vodozemci ostaju prisutni. Tokom srednjeg perma su golosjemenice i mahovine zamijenile floru koja je formirala ugljonosne slojeve. Razvijaju se tvrdokrilci i dvokrilci. Marinski život buja na toplim plitkim grebenima; brojne su foraminifere, školjke, amonoidi, brahiopode. Događaj Permsko-trijaskog izumiranja desio se prije oko 251 milion godina, kada je izumrlo oko 95% živog svijeta na Zemlji uključujući sve trilobite, graptolite i blastoide. Završava se Uralska orogeneza na granici Evrope i Azije. Počinje hanter-bovenska orogeneza u Australiji čime nastaju MacDonnellove planine. 253.8 ± 0.7*
Wuchiapingian 260.4 ± 0.7*
Guadalupian Capitanian 265.8 ± 0.7*
Wordian 268.4 ± 0.7*
Roadian 270.6 ± 0.7*
Cisuralian Kungurian 275.6 ± 0.7*
Artinskian 284.4 ± 0.7*
Sakmarian 294.6 ± 0.8*
Asselian 299.0 ± 0.8*
Karbon-
iferous]][7]/
Pennsyl-
vanian		 Gornji Pennsylvanian Gzhelian Dešava se nagla adaptivna radijacija krilatih insekata, od kojih su pojedini (Protodonata, Palaeodictyoptera) veoma krupni. Pojavljuju se prvi kopneni vodozemci, kao i šume krupnih papratnjača. U morima su od životinja česti gonijatiti, brahiopode, briozoe, školjke i korali. Razvijaju se i foraminifere sa ljušturicom. Najveći nivo kiseonika i atmosferi. Uralska orogeneza u Evropi i Aziji. Variscijska orogeneza se odigrava tokom srednjeg i kasnog donjeg karbona. 303.9 ± 0.9*
Kasimovian 306.5 ± 1.0*
Srednji Pennsylvanian Moscovian 311.7 ± 1.1*
Donji Pennsylvanian Bashkirian 318.1 ± 1.3*
Karbon-
iferous[7]/
Missis-
sippian		 Gornji Mississippian Serpukhovian Veliko primitivno drveće, prvi kopneni četvoronožci, i morske škorpije žive ugljonosne priobalne močvare. Lobe-finned rhizodonts are dominant big fresh-water predators. U okeanima, rane ajkule su rasprostranjene i raznolike; echinoderms (naročito krinoide i blastoide) obilne. Korali, briozoe, gonijatide i brahiopode (Productida, Spiriferida, itd.) veoma česte, ali trilobiti i nautiloidi opadaju. Glacijacija u istočnoj Gondvani. Tuhua orogeneza na Novom Zelandu opada. 326.4 ± 1.6*
Srednji Mississippian Viséan 345.3 ± 2.1*
Donji Mississippian Tournaisian 359.2 ± 2.5*
Devon Gornji Devon Famennian Pojavljuju se papratnjače (prečice, rastavići i prave paprati), kao i sjemene paprati. Paralelno, nastaju insekti. Svjetskim okeanom dominiraju strofomenidne i atripidne brahiopode, rugozni i tabulatni korali i morski ljiljani. Gonijatitni amonoidi su veoma brojni, a pojavljuju se i glavonošci nalik na sipe. Opada brojnost trilobita i riba sa oklopom, dok se povećava brojnost kičmenjaka (riba) sa vilicom. Pojavljuju se rani vodeni predstavnici vodozemaca. "Stari crveni kontinent" Euramerike. Započela Acadian orogeneza Anti-Atlas planina Sjeverne Afrike, i Apalači planina Sjeverne Amerike, također i Antler, Variscan, i Tuhua orogeneze na Novom Zelandu. 374.5 ± 2.6*
Frasnian 385.3 ± 2.6*
Srednji Devon Givetian 391.8 ± 2.7*
Eifelian 397.5 ± 2.7*
Donji Devon Emsian 407.0 ± 2.8*
Pragian 411.2 ± 2.8*
Lochkovian 416.0 ± 2.8*
Silur Pridoli no faunal stages defined Na kopnu se pojavljuju prve vaskularne biljke (rinije), stonoge i artropleuride. Mora naseljavaju ostrakode i prvi kičmenjaci sa vilicom. Euripteride dostižu gigantske razmere. Tabulatni i rugozni korali, brahiopode i morski ljiljani su česti u morima. Fauna trilobita i mekušaca je raznovrsna, za razliku od siromašne faune graptolita. Početak Kaledonske orogeneze, u toku koje nastaju planine u Engleskoj, Irskoj, Velsu i Škotskoj (Kaledonidi) i Skandinavskih planina. . Ova orogeneza se također nastavila i u Devonu kao Acadian orogeneza. 418.7 ± 2.7*
Ludlow Ludfordian 421.3 ± 2.6*
Gorstian 422.9 ± 2.5*
Wenlock Homerian 426.2 ± 2.4*
Sheinwoodian 428.2 ± 2.3*
Llandovery Telychian 436.0 ± 1.9*
Aeronian 439.0 ± 1.8*
Rhuddanian 443.7 ± 1.5*
Ordovicijum Gornji Ordovicijum Hirnantian Dalja diverzifikacija beskičmenjaka. Brojni su predstavnici korala, brahiopoda, školjki, trilobita, ostrakoda, briozoa, bodljokožaca i graptolita. Pojavljuju se prve kopnene biljke i gljive. Početkom perioda postojalo je ledeno doba. 445.6 ± 1.5*
other faunal stages 460.9 ± 1.6*
Srednji Ordovicijum Darriwilian 468.1 ± 1.6*
other faunal stages 471.8 ± 1.6*
Rani Ordovicijum Arenig 478.6 ± 1.7*
Tremadocian 488.3 ± 1.7*
Kambrij Furongian other faunal stages U morima se dešava intenzivna adaptivna radijacija i diverzifikacija organizama („kambrijumska eksplozija"). Nastaje većina savremenih tipova beskičmenjaka i tip hordata (grupa Conodonta). Koralne Archaeocyatha su česte pa izumiru. Anomalokaride žive kao džinovski predatori, većina edijakarske faune izumire. Nastaje Gondvana. Slabi Petermann orogeneza na Australijskom kontinentu (prije 550-535 miliona godina). Ross orogeneza na Antarktiku. Adelaide Geosyncline (Delamerian orogeneza), većina orogenskih aktivnosti od 514-500 MYA. Lachlan orogeneza na Australijskom kontinentu, c. 540-440 MYA. Sadržaj atmosferskog ugljik dioksida bio veći za oko 20-35 puta u odnosu na današnji (Holocen) nivo (6000 ppmv poredeći sa današnjih 385 ppmv).[4] 496.0 ± 2.0*
Paibian/Ibexian/
Ayusokkanian/Sakian/
Aksayan		 501.0 ± 2.0*
Srednji Kambrij other faunal stages 513.0 ± 2.0
Donji Kambrij other faunal stages 542.0 ± 1.0*
Prekam-
brij[8]		 Proter-
ozoik[9]		 Neo-
proterozoik[9]		 Ediacaran Iz ovog perioda potiču dobri i relativno brojni fosili prvih višećelijskih životinja. Edijakarska fauna se razvija u morima. Postoje fosili tragova vjerovatno crvoklike vrste Trichophycus pedum i slični. Prvi predstavnici sunđera. Brojni su enigmatični predstavnici edijakarske faune (poput Dickinsonia) bez uočene veze sa savremenim predstavnicima. Taconic orogeneza u Sjevernoj Americi. Orogeneza Aravalli lanca na Indijskom potkontinentu. Početak Petermann orogeneze na Australijskom kontinentu. Beardmore orogeneza na Antarktiku, 633-620 Ma. 630 +5/-30*
Cryogenian Possible "Snowball Earth" period. Fossils still rare. Rodinia landmass begins to break up. Late Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica tapers off. 850[10]
Tonian Rodinia supercontinent persists. Trace fossils of simple multi-celled eukaryotes. First radiation of dinoflagellate-like acritarchs. Grenville Orogeny tapers off in North America. Pan-African orogeny in Africa. Lake Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica, 1000 ± 150 Ma. Edmundian Orogeny (c. 920 - 850 Ma), Gascoyne Complex, Western Australia. Adelaide Geosyncline laid down on Australian Continent, beginning of Adelaide Geosyncline (Delamerian Orogeny) in that continent. 1000[10]
Meso-
proterozoik[9]		 Stenian Narrow highly metamorphic belts due to orogeny as Rodinia formed. Late Ruker / Nimrod Orogeny in Antarctica possibly begins. Musgrave Orogeny (c. 1080 Ma), Musgrave Block, Central Australia. 1200[10]
Ectasian Platform covers continue to expand. Green algae colonies in the seas. Grenville Orogeny in North America. 1400[10]
Calymmian Platform covers expand. Barramundi Orogeny, MacArthur Basin, Northern Australia, and Isan Orogeny, c. 1600 Ma, Mount Isa Block, Queensland 1600[10]
Paleo-
proterozoik[9]		 Statherian First complex single-celled life: protists with nuclei. Columbia is the primordial supercontinent. Kimban Orogeny in Australian Continent ends. Yapungku Orogeny on North Yilgarn craton, in Western Australia. Mangaroon Orogeny, 1680-1620 Ma, on the Gascoyne Complex in Western Australia. Kararan Orogeny (1650- Ma), Gawler Craton, South Australia. 1800[10]
Orosirian The atmosphere became oxygenic. Vredefort and Sudbury Basin asteroid impacts. Much orogeny. Penokean and Trans-Hudsonian Orogenies in North America. Early Ruker Orogeny in Antarctica, 2000 - 1700 Ma. Glenburgh Orogeny, Glenburgh Terrane, Australian Continent c. 2005 - 1920 Ma. Kimban Orogeny, Gawler craton in Australian Continent begins. 2050[10]
Rhyacian Bushveld Formation formed. Huronian glaciation. 2300[10]
Siderian Oxygen catastrophe: banded iron formations formed. Sleaford Orogeny on Australian Continent, Gawler Craton 2440-2420 Ma. 2500[10]
Arhaik[9] Neoarhaik[9] Stabilization of most modern cratons; possible mantle overturn event. Insell Orogeny, 2650 ± 150 Ma. Abitibi greenstone belt in present-day Ontario and Quebec begins to form, stablizes by 2600 Ma. 2800[10]
Mezoarhaik[9] Prvi stromatoliti (vjerovatno kolonije cyanobacteria). Najstariji makrofosili. Humboldt orogeneza na Antarktiku. Blake River Megakaldera kompleks počeo sa formiranjem današnjih Ontaria i Quebeca, proces završen 2696 Ma. 3200[10]
Paleoarhaik[9] Prve poznate bakterije proizvođači oksigena. Najstariji definitivno potvrđeni mikrofosili. Najstariji Kratoni na Zemlji (kao što je Kanadski štit i Pilbara Kraton) mogli su biti formirani tokom ovog perioda[11]. Rayner orogeneza na Antarktiku. 3600[10]
Eoarhaik[9] Prokarioti (vjerovatno bakterije i možda archaea). Vjerovatno najstariji mikrofosili. 3800
Hadajk
[9][12]		 Donji Imbrijum[9][13] Ova era se preklapa sa poznim teškim bombardovanjem unutršnjeg Sunčevog sistema. c.3850
Nektarijum[9][13] Ova era je dobila naziv prema lunarnoj geološkoj vremenskoj skali kada su nastali Nektarijski basen i ostali najveći mjesečevi baseni usljed događaja velikih udara.. c.3920
Basenska grupa[9][13] Nastala najstarija poznata stijena (4030 Ma)[14]. Prvi oblici života i samo-razmnožavajućih RNK molekula su mogli nastati na Zemlji oko 4000 Ma tokom ove ere. Napijer orogeneza na Antarktiku, prije oko 4000 ± 200 miliona godina. c.4150
Kriptik[9][13] Najstariji poznati mineral je Cirkon, 4406±8 Ma[15]). Formiranje Mjeseca (4533 Ma), pretpostavlja se usljed velikog udara. Formiranje Zemlje (4567.17 do 4570 Ma) c.4570
  1. ^ Paleontolozi se koriste terminom faunalni stadiji radije nego geološki periodi. Nomenklatura stadija je dosta kompleksna. Pogledaj "The Paleobiology Database". Pristupljeno 2006-03-19.  za odličan primjer redne liste faunalnih stadija.
  2. ^ Dates are slightly uncertain with differences of a few percent between various sources being common. This is largely due to uncertainties in radiometric dating and the problem that deposits suitable for radiometric dating seldom occur exactly at the places in the geologic column where they would be most useful. The dates and errors quoted above are according to the International Commission on Stratigraphy 2004 time scale. Dates labeled with a * indicate boundaries where a Global Boundary Stratotype Section and Point has been internationally agreed upon: see List of Global Boundary Stratotype Sections and Points for a complete list.
  3. ^ a b c d Historically, the Cenozoic has been divided up into the Quaternary and Tertiary sub-eras, as well as the Neogene and Paleogene periods. However, the International Commission on Stratigraphy has recently decided to stop endorsing the terms Quaternary and Tertiary as part of the formal nomenclature.
  4. ^ a b Za više informacija pogledati sljedeći članak: Earth's atmosphere, carbon dioxide, Carbon dioxide in the Earth's atmosphere, Image:Phanerozoic_Carbon_Dioxide.png, Image:65 Myr Climate Change.png, Image:Five Myr Climate Change.png, and Template:DF temperature
  5. ^ The start time for the Holocene epoch is here given as 11,430 years ago ± 130 years (that is, between 9610 BC-9560 BC and 9350 BC-9300 BC). For further discussion of the dating of this epoch, see Holocene.
  6. ^ Prema studiji vezanoj za Arktičku klimu, Biološkog instituta, Univerziteta u Utrehtu (eng. Institute of Environmental Biology , Utrecht University) azola paprat je imala značajnu ulogu u promjeni klime prije oko 55 miliona godina koja se promijenila iz tropske u hladnu. Ta paprat je imala veliko rasprostranjenje čime je doprinijela obaranju koncentracije ugljik ndioksida u vazduhu.
  7. ^ a b U Sjevernoj Americi, Carboniferous je podijeljen na Mississippian i Pennsylvanian Periode.
  8. ^ Prekambrij je također poznat i kao Cryptozoic.
  9. ^ a b c d e f g h i j k l m n The Proterozoik, Arhaik and Hadajk se često zajednički imenuju kao Prekambrijsko vrijeme, ili nekada također kao Cryptozoic.
  10. ^ a b c d e f g h i j k l Definisano uapsolutnim godinama (Global Standard Stratigraphic Age).
  11. ^ Najstarija mjerljiva starost kratona, ili kontinentalne kore, je oko 3600-3800 Ma
  12. ^ Iako često korišten, Hadajk nije formalan eon a donje granice za Arhaik i Eoarhaik nisu utvrđene. Hadajk nekada također nazivaju Priscoan ili Azoic. Nekada, Hadajk se može naći izdijeljen na poddijelove u skladu sa mjesečevom geološkom vremenskom skalom. Ove ere uključuju Kriptik i Basensku grupu (koje su poddijelovi pre-Nektarijum ere), Nektarijum, i Donji Imbrijum.
  13. ^ a b c d Imena ovih era su uzeta iz Lunarne geološke vremenske skale. Njihova upotreba u zemaljskoj geologiji je neslužbena.
  14. ^ Bowring, Samuel A. (1999). "Priscoan (4.00-4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology 134: 3. doi:10.1007/s004100050465.  Najstarija stijena na Zemlji je Acasta Gneiss, i datirana je u period od prije oko 4.03 Ga, locirana je u Sjeverozapadnoj teritoriji Kanade.
  15. ^ http://www.geology.wisc.edu/%7Evalley/zircons/Wilde2001Nature.pdf
Commons logo
 U Wikimedijinom spremniku se nalazi još materijala vezanih uz:
Trijas
Preuzeto sa: "http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Trijas&oldid=2552048"