Paleozoik
| Era[1] | Period | Milioni godina | |
|---|---|---|---|
| Paleozoik | Perm | 298,9 ±0,2 | |
| Karbon | Pensilvanij | 323,2 ±0,4 | |
| Misisipij | 358,9 ±0,4 | ||
| Devon | 419,2 ±3,2 | ||
| Silur | 443,4 ±1,5 | ||
| Ordovicij | 485,4 ±1,9 | ||
| Kambrij | 541,0 ±1,0 | ||
Paleozoik (stgrč. παλαιός - palaiós = star + ζωή -zōḗ = život, u smislu drevni život[2][3]) je najranija od tri geološke ere fanerozojskoga eona. Fanerozoik je bio najduži i trajo je do mezozoika, a dijeli se na šest geoloških perioda (od najstarijeg do najmlađeg): kambrij , ordovicij, silur, devon, karbon i perm. Paleozoik dolazi nakon geološke ere neoproterozoik proterozojskog eona, a slijedi ga era mezozoik.
Pregled[uredi | uredi izvor]
Paleozojska započela je prije 541 milion godina, sa eksplozijom života u kambriju, izvanrednom diverzifikacijom morskih životinja, a završio prije oko 252 milijuna godina s krajnjim permskim izumiranjem, najvećim događajem izumiranja na Zemljinoj historiji. Glavni dijelovi paleozojske ere, od najstarijih do najmlađih, su kambrij (prije 541.000.000 – 485.400.000 godina), ordovicij (prije 485,400.000 – 443,800.000 godina), silur (prije 443,800.000 – 419200000 godina), devon (419,2 miliona do 358,9 miliona godina), karbon (prije 358,9 miliona do 298,9 miliona godina), i perm (prije 298,9 milijuna do 252,2 miliona godina).
Paleozoik je bio vrijeme dramatičnih geoloških, klimatskih i evolucijskih promjena. Kambrij je bio svjedokom najbrže i raširenije raznolikosti života u Zemljinoj historiji, poznatoj kao kambrijska eksplozija, u kojoj se prvi put pojavila najmodernija koljena. Pojavili su se Arthropoda, mehkušci, ribe, vodozemci, sinapsida i diapsida. Život je započeo u okeanu, ali je na kraju prešao na kopno, a u kasnom paleozoiku su dominirali su različiti oblici organizama. Velike šume primitivnih biljaka prekrivale su kontinente, od kojih su mnogi formirali ugaljska ležišta Evrope i istočne Sjeverne Amerike. Krajem ere dominirali su veliki, sofisticirani diapsidi i sinapsidi i pojavile su se prve moderne biljke ( četinari).
Paleozojska era završila je velikim izumiranjem u Zemljinoj historiji, tzv permsko-trijasko izumiranje. Efekti ove katastrofe bili su toliko pogubni da je za život na kopnu trebalo 30 miliona godina da se, u eri mezozoika oporavi.[4] Oporavak života u moru možda je bio puno brži.[5]
To jje duga geološka era u razvoju Zemlje koja je počela prije oko 542[6] a trajala je do oko 251 miliona godina računajući od sadašnjeg vremena. Dijeli se na kambrij, ordovicij, silur, devon, karbon i perm.
U kambriju, prije oko 540 miliona godina, na kopnu nije bilo nikakvog života, no zato su u moru živjele svakojake biljke te životinje mehkog tijela: mekušci, meduze, spužve. U to doba prva stvorenja s nogama sele se na morsko dno: trilobiti.
Tokom sljedećih 160 miliona godina pojavljuju se nove morske životinje: korali i morski ljiljani, kao i neobične ribe bez čeljusti zvane agnati ili "okrugloustaši". One su ujedno i prvi kičmenjaci. Ubrzo mora i okeane nastanjuju razne vrste riba koje potom kreću u slatku vodu: jezera i rijeke. Na kopnu, na obalama močvara, počinju rasti biljke. Sada na tlu ima hrane pa se pojavljuju insekti. Početkom karbona, prije 360 miliona godina, biljke malo-pomalo osvajaju obale. Insekti se mijenjaju. Prvi kičmenjaci izlaze iz vode: to su vodozemci koji su naučili udisati zrak i imaju 4 noge za hodanje. Postaju sve brojniji, a iz njih se razvijaju gmazovi koji su u stanju izvan vode izleći se iz ljuske.
Paleozojska geografija[uredi | uredi izvor]
Na globalnoj razini, paleozoik je bio vrijeme kontinentalnog okupljanja. Većina kambrijskog kopna je formirala Gonvanu, superkontinent sastavljen od današnjih kontinenata Afrika, Južna Amerika , Australija, te Antarktik i indijskog potkontinent. Prostirao se od sjevernih tropa do južnih polarnih područja. S izuzetkom tri glavna kratona (kopnene mase koje formiraju stabilne unutrašnjosti kontinenata) koji nisu dio početne konfiguracije Gondvane, ostatak Zemlje prekrivao je globalni kraton Laurentia, koga su uglavnom sačinjavali današnja Sjeverna Amerika i Grenland, okrenut za 90° u smjeru kazaljke na satu od svoje sadašnje orijentacije i našao se je uz paleoekvator tokom kambrijskih vremena. Laurentija je bila razdvojena od Gondvane Japatskim okeanom . Manji kraton Baltika bio je smješten u okeanu Iapetus, na jugu Laurentie i tik uz sjevernu marginu Gondwane. Baltiku su sačinjavali veći dio Skandinavije i zapadne Evrope. Istočno od Laurentie, nalazio se sibirski kraton, južno od paleoekvatora, između Laurentie i zapadne obale Gondwane. Sve do kasnog karbona, Sibir se rotirao za 180° od svoje sadašnje orijentacije.
Dok je dio Gondvane bio smješten na ili blizu Južnog pola, nema dokaza o pojavi ledenjaka tokom kambrijskog vremena. Dok se malo zna o sitnijim detaljima kambrijske klime, geološki dokazi pokazuju da su margine svih kontinenata preplavile plitka mora. Najveća eksplozija života ikad zabilježena je upravo unutar tih plitkih mora, o čemu svjeoče brojni fosili u formirani stijenama tog vremana. Do ordovicijskog perioda, dio Gondvane počeo se prelaziti preko Južnog pola. Raspodjela opsežnih ledenih naslaga, koje su se formirale kasnijeu paleozoiku, korištena je za praćenje kretanja dijelova Gondvane preko i oko Južnog pola.
Tokom paleozoika, Sibir, Baltika i Laurentia također su se preselili na nove lokacije. Sibir, u suštini veliki azijski dio današnje Rusije, tokom ranog i srednjeg paleozoika, bio je zaseban kontinent, kada je prelazio iz ekvatorskih u sjeverne umjerene širine. Za vrijeme paleozoika Baltika je prešla paleoekvatorsko područja iz južnih hladnih umjerenih širina u sjeverne tople geografske širine. Sudarila se s Laurentijom i pridružila joj se tokom ranog devonskog perioda. Počeci takvih planinskih područja, kao što su Apalači , Kaledonidi i Ural nastali kao rezultat paleozojskog sudara litosfernih ploča. Na kraju paleozoika, kontinuirani pokreti tektonskih ploča prisilili su ove kratone da zajedno formiraju superkontinent Pangea . Velike površine svih kontinenata epizodno su preplavile plitka mora, a najveća izdizanja događale su se tokom ordovicijskog i ranog karbonskog (misisipijskog) razdoblja.
Paleozojske stijene su široko rasprostranjene na svim kontinentima. Većina je sedimentnog porijekla, a postoje mnogi dokazi taloženja u plitkim okeanima ili u blizini njih. Među korisnijim vodečkim fosilima za korelaciju su trilobiti (karakteristični troglavi morski člankonošci), za kambrij preko ordovicijskih slojeva. Graptoliti (male kolonijalne planktonskih životinja), vodiči su za stijene datirane od ordovicija do silurskih vremena; koodonti (primitivni hordati sa fosilnim ostacima u obliku zuba), zakarakteristični su za ordovicijske do permske stijene; amonoidi (široko rasprostranjeni izumrli mehkušci slični modernom bisernom nautilusu), za devon i kredu. Za stijene koje potiču od karbona kroz permsko razdoblje obilježavajući su fusulinidi (jednoćelijskii organizmi slični amebi sa složenim školjkama).
Život[uredi | uredi izvor]
Prahistorija najranijih paleozojskih oblika počinje o život u moru. Jednostavne gljivice i srodni oblici postojali su vjerojatno u slatkovodnim okruženjima, a fosilni zapisi pružaju dokaze o tim načinima života. Kopnena sredina ranog paleozoika bila je nepogodna za najjednostavnije životne forme. Kambrijska eksplozija bila je nagli i skokovit porast promjena u brzini i divergenciji evolucije. Prije otprilike 541 milion godina, na početku kambrijskog perioda, intenzivna diverzifikacija rezultirala pojavom više od 35 novih životinjskih koljena; međutim, novija otkrića pokazuju da je „eksplozija“ započela otprilike prije 575 miliona godina, na kraju proterozojskog eona (prije 2,5 milijarde do 541 milion godina), s faunom ediakarana. Živi svijet se brzo diverzificirao tokom kambrija i ordovicijskog perioda, sa oblicima života, prilagođenim gotovo svim morskim sredinama. Među brojnim opisanim morskim vrstama, fosili trilobita dominiraju kambrijskim stijenama, dokbrahiopodi (školjke svjetiljki) prevladavaju u slojevima ordovicijskog razdoblja, a i tokom perma.
Nekoliko različitih vrsta organizama neovisno su prilagođene životu na kopnu, prvenstveno za vrijeme srednjeg paleozoika. Lišćarske vaskularne biljke (Psilophyta) i beskičmenjaci (stonoge poput člankonožaca) bili su se pojavili na kopnu barem u silurskom periodu. Vertebrata (kičmenjaci) su prešlu su na kopno nakon evolucije vodozemaca iz krosopterigijskih riba koje su prve udisale zrak tokom devonskih vremena.
Daljnje osvajanje Zemlje postalo je moguće tokom karbonskog razdoblja, kada su biljke i životinje evoluirale u pravcu rješenja za prevladavanje ovisnosti o vlažnim okruženjima za razmnožavanje: spore, koje su odlagane u vodu, zamijenjene su sjemenkama kod biljaka sjemenjačko-papratiskog porijekla, a jaja bez jakog omotača zamijenjena su jajima amniota sa zaštitnim slojevima kod životinja reptilskog porijekla. Letenje se prvi puta pojavilo tokom karbonskog perioda kada su insekti razvijali krila. Permskim izumiranjem, na kraju paleozojske ere, eliminirane su takve velike grupe beskičmenjaka kao što su blastoidi (izumrla skupina echinodermata u vezi sa modernim morskim krastavcima i morskim ljiljanima), fusulinidi i trilobiti.
Ostale glavne grupe, koji su uključivale amonoide, brahiopoda, mahovnjake (mahovinaste životinje), korale i stare krinoide (čašoliki bodljokošci sa pet ili više paperjastim nožica), teško su desetkovane, ali su uspjele da prežive. Procjenjuje se da je tokom kasnog permskog razdoblja propalo čak 95 % morskih beskičmenjaka. Stope izumiranja bile su mnogo niže među kičmenjacima, kako vodenim, tako i kopnenim, i među biljkama. Uzroci ovog izumiranja ostaju nejasni, ali mogu biti povezani sa promjenjivom klimom i izuzetno niskim vodostajima tih vremena. Iako manjeg obima, druga važna paleozojska masovna izumiranja dogodila su se na kraju ordovicija i tokom kasnog devonskog perioda.
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Los colores corresponden a los códigos RGB aprobados por la Comisión Internacional de Estratigrafía. Disponible en el sitio de la International Commision on Stratigraphy, «Standard Color Codes for the Geological Time Scale».
- ^ "Paleozoic". Online Etymology Dictionary.
- ^ Termin "palaeozoik" skovao je britanski geolog Adam Sedgwick (1785–1873) u: Sedgwick, Adam (1838). "A synopsis of the English series of stratified rocks inferior to the Old Red Sandstone – with an attempt to determine the successive natural groups and formations". Proceedings of the Geological Society of London. 2 (58): 675–685. ; see p. 685.
- ^ Sahney, S. & Benton, M.J. (2008). "Recovery from the most profound mass extinction of all time" (PDF). Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 275 (1636): 759–65. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898. PMID 18198148.
- ^ http://www.economist.com/node/16524904 The Economist
- ^ "Paleozoic Era | geochronology". Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 2016-02-19.
| Supereon | Eon | Era | Period[1] | Epoha | Stadij | Najvažniji događaji | Početak (milioni godina)[2] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Fanerozoik | Kenozoik [3] | Neogen[3] | Holocen | Atlantik | Završava se posljednji period glacijacije i razvija se ljudska civilizacija. Završava se kvartarno ledeno doba i počinje sadašnji interglacijal. Nastaje pustinja Sahara na prostoru prijašnjih savana, razvija se poljoprivreda, nastaju prvi gradovi. Paleolitske / neolitske (Kameno doba) kulture počinju da se razvijaju od 10.000. p. n. e., koje se su zaslužne za kasniji nastanak bakarnom (3500. p. n. e.) i bronzanom dobu (2500. p. n. e.). Tokom željeznog doba (1200. p. n. e.) razvijaju se kulture u pogledu složenosti i tehničkih dostignuća. Razvijaju se mnoge prahistorijske kulture širom svijeta, što je konačno dovelo do razvoja klasične antičke kulture, kao što je Rimsko carstvo, pa kulture srednjeg vijeka, sve do današnjih. Malo ledeno doba prouzrokovalo je kratko zahlađenje na sjevernoj hemisferi od 1400. do 1850. Vulkan Tambora erumpirao je 1815, što je dovelo do "godine bez Sunca" (1816) u Evropi i Sjevernoj Americi. Količina ugljik-dioksida u atmosferi porasla je sa 100 ppmv, koliko je bilo na kraju posljednje glacijacije, na 385 ppmv, koliko je danas. To je, prema nekima, izazvalo globalno zagrijavanje i klimatske promjene. Porast količine ugljik-dioksida tumači se antropogenim faktorom, odnosno industrijskom revolucijom. | 0,011430 ± 0,00013[3][4] | |
| Boreal | |||||||
| Pleistocen | Kasni pleistocen | Procvat, a zatim, i izumiranje velikog broja velikih sisara (pleistocenska megafauna). Odvija se evolucija i nastanak savremenog čovjeka. Kvartarno ledeno doba nastavlja se glacijacijama i interglacijacijama (praćeno porastom količine ugljik-dioksida u zraku). Posljednji glacijalni maksimum bio je prije 30.000 godina, a posljednja glacijacija – prije 18.000–15.000 godina. Gašenje ljudskih kultura iz kamenog doba, povećanje tehničke složenosti u odnosu na prethodne kulture iz ledenog doba, pogotovo na Mediteranu i u Evropi. Supervulkan Toba erupirao je prije 75.000 godina, što je izazvalo vulkansku zimu, koja je dovela ljudski rod (Homo) na ivicu izumiranja. | 0,126 ± 0,005* | ||||
| Srednji pleistocen | 0,500? | ||||||
| Rani pleistocen | 1.806 ± 0.005* | ||||||
| Gelazij | 2.588 ± 0.005* | ||||||
| Pliocen | Pjaćentij | Intenziviranje sadašnjih klimatskih uvjeta. Sadašnje ledeno doba počinje prije približno 2,58 miliona godina. Hladna i vlažna klima. Pojavljuju se australopitek i mnogi savremeni rodovi sisara i mehkušaca. Pojavljuje se Homo habilis. | 3.600 ± 0.005* | ||||
| Zanklij | 5.332 ± 0.005* | ||||||
| Miocen | Mesinij | Umjereno hladna klima, uslovljena povremenim ledenim dobima. Orogeneza na Sjevernoj hemisferi. Tokom ovog perioda razvijaju se savremene familije sisara i ptica. Razvijaju se konji i mastodonti. Trave su općeprisutne. Pojavljuju se prvi čovjekoliki majmuni. Događa se Kaikourska orogeneza kojom nastaju Južne novozelandske alpe, a koja traje i danas. U Evropi se usporava alpska orogeneza, ali traje sve do danas. Karpatskom orogenezom nastaju Karpati u centralnoj i istočnoj Evropi. U Grčkoj i Egejskom moru usporava se helenska orogeneza, koja traje sve do danas. Tokom srednjeg miocena dogodilo se veliko izumiranje živog svijeta. Usljed velike rasprostranjenosti šuma snižava se koncentracija ugljik-dioksida u atmosferi sa 650 ppmv na 100 ppmv. | 7.246 ± 0.05* | ||||
| Tortonij | 11.608 ± 0.05* | ||||||
| Seravalij | 13.65 ± 0.05* | ||||||
| Langij | 15.97 ± 0.05* | ||||||
| Burdigalij | 20.43 ± 0.05* | ||||||
| Akvitanij | 23.03 ± 0.05* | ||||||
| Paleogen[3] | Oligocen | Hatij | Topla klima koja se postepeno mijenja u hladnu. Brza evolucija i diverzifikacija faune, posebno sisara. Događaju se adaptivna radijacija i rasprostiranje savremenih skrivenosjemenica. | 28.4 ± 0.1* | |||
| Rupelij | 33.9 ± 0.1* | ||||||
| Eocen | Prijabonij | Promjena klime, prelaz ka hladnoj. Procvat primitivnih sisara (kao što su redovi Creodontia, Condylarthra, Uintatheria) koji nastavljaju da se razvijaju tokom cijele epohe. Pojavljivanje nekoliko "savremenih" familija sisara (npr. primitivni kitovi). Pojava prvih trava. Ponovna glacijacija Antarktika i formiranje njegove ledene kape. Događajem azola[5] počinje ledeno doba, i hladna klima, koja se javlja do današnjih dana usljed rasprostiranja i raspadanja morskih algi koje su doprinijele velikom smanjenju ugljik-dioksida u atmosferi, i to s 3.800 ppmv na 650 ppmv. Kraj laramijske i sevirske orogeneze Stjenovitih planina u Sjevernoj Americi. U Evropi počinje alpska orogeneza. Počinje helenska orogeneza u Grčkoj i Egejskom moru. | 37.2 ± 0.1* | ||||
| Bartonij | 40.4 ± 0.2* | ||||||
| Lutecij | 48.6 ± 0.2* | ||||||
| Iprij | 55.8 ± 0.2* | ||||||
| Paleocen | Tanetij | Tropska klima. Intezivira se adaptivna radijacija sisara, omogućena nestajanjem dinosaura. Prvi veliki sisari (veći od medvjeda). Počinje alpska orogeneza u Evropi i Aziji. Indijski potkontinent sudara se s Azijom prije 55 miliona godina, a himalajska orogeneza počinje prije 52–48 miliona godina. | 58.7 ± 0.2* | ||||
| Selandij | 61.7 ± 0.3* | ||||||
| Danij | 65.5 ± 0.3* | ||||||
| Mezozoik | Kreda | Gornja Kreda | Mastrihtij | Razvijaju se biljke skrivenosjemenjače, kao i nove grupe insekata. Pojavljuju se savremenije prave košljoribe. Prisutni su amoniti, belemniti, rudisti, školjke i morski ježevi. Mnogo novih tipova dinosaura (tiranosauri, titanosaur, hadrosauri i ceratopsidi) razvija se na kopnu, kao i savremeni krokodili; U moru su se pojavile Mosasauria i savremene ajkule. Primitivne ptice postepeno zamenjuju pterosaure. Pojavljuju se torbari, kljunari i placentalni sisari. Raspada se Gondvana. Početak laramijske i sevijerske orogeneze Stjenovitih planina. Količina ugljik-dioksida u zraku bliska današnjoj. | 70.6 ± 0.6* | ||
| Kampanij | 83.5 ± 0.7* | ||||||
| Santonij | 85.8 ± 0.7* | ||||||
| Konijacij | 89.3 ± 1.0* | ||||||
| Turonij | 93.5 ± 0.8* | ||||||
| Cenomanij | 99.6 ± 0.9* | ||||||
| Donja kreda (period) | Albij | 112.0 ± 1.0* | |||||
| Aptij | 125.0 ± 1.0* | ||||||
| Baremij | 130.0 ± 1.5* | ||||||
| Otrivij | 136.4 ± 2.0* | ||||||
| Valanžinij | 140.2 ± 3.0* | ||||||
| Berijasij | 145.5 ± 4.0* | ||||||
| Jura | Gornja jura | Titonij | Od biljaka, česte su golosjemenjače (naročito četinari, benetiti i cikasi) i papratnjače. Razvijen veliki broj tipova dinosaura, kao što su sauropodi, karnosauri i stegosauri. Česti su sisari, ali su malih dimenzija. Pojavljuju se prve ptice i gušteri. Dalje se razvijaju ihtiosauri i pleziosauri. U morima su najčešće školjke, amoniti i belemniti. Vrlo su česti i morski ježevi, zajedno sa morskim krinovima, morskim zvijezdama, spužvama, i terebratulidnim i rinhonelidnim Brachiopodama. Pangea se dijeli na Gondvanu i Lauraziju. Količina ugljik-dioksida u zraku bila je 4-5 puta veća od današnje (1200-1500ppmv). | 150.8 ± 4.0* | |||
| Kimeridžij | 155.7 ± 4.0* | ||||||
| Oksfordij | 161.2 ± 4.0* | ||||||
| Srednja jura | Kalovij | 164.7 ± 4.0 | |||||
| Batonij | 167.7 ± 3.5* | ||||||
| Bajocij | 171.6 ± 3.0* | ||||||
| Alenij | 175.6 ± 2.0* | ||||||
| Donja jura | Toarcij | 183.0 ± 1.5* | |||||
| Plinzbahij | 189.6 ± 1.5* | ||||||
| Sinemurij | 196.5 ± 1.0* | ||||||
| Etangij | 199.6 ± 0.6* | ||||||
| Trijas | Gornji trijas | Recij | Od životinja, na kopnu dominiraju arhosauri kao i dinosauri, u okeanima ihtiosauri i notosauri, a u zraku pterosauri. Konodonti postaju manji i sve više liče na sisare. Pojavljuju se prvi sisari i krokodili. Na Zemlji vlada Dicrodium flora. Javljaju se veliki predstavnici vodozemaca (Temnospondyli). U morima su odlično zastupljeni amoniti. Pojavljuju se savremeni korali i prave košljoribe. U Južnoj Americi traje Andska orogeneza, a kimerijska u Aziji. Počinje rangitotska orogeneza na Novom Zelandu. Završava se hanter-bovenska orogeneza u Sjevernoj Australiji, Kraljicinim ostrvima i Novom Južnom Velsu (260-225Ma). | 203.6 ± 1.5* | |||
| Norij | 216.5 ± 2.0* | ||||||
| Karnij | 228.0 ± 2.0* | ||||||
| Srednji Trijas | Ladinij | 237.0 ± 2.0* | |||||
| Anizij | 245.0 ± 1.5* | ||||||
| Donji Trijas ("Skitij") | Olenekij | 249.7 ± 1.5* | |||||
| Induanij | 251.0 ± 0.7* | ||||||
| Paleozoik | Perm | Lopingij | Čangsingij | Kontinenti se spajaju u superkontinent Pangeu; krajem perm-karbonske glacijacije formiraju se Apalači planine . Povećava se brojnost sinapsida (pelikosauri i terapside), dok parareptili i vodozemci ostaju prisutni. Tokom srednjeg perma su golosjemenjače i mahovine zamijenile floru koja je formirala ugljonosne slojeve. Razvijaju se tvrdokrilci i dvokrilci. Morski život buja na toplim plitkim grebenima; brojne su foraminifere, školjke, amonoidi, brahiopode. Događaj Permsko-trijaskog izumiranja desio se prije približno 251 milion godina, kada je izumrlo otprilike 95% živog svijeta na Zemlji, uključujući sve trilobite, graptolite i blastoide. Završava se uralska orogeneza na granici Evrope i Azije. Počinje hanter-bovenska orogeneza u Australiji, čime nastaju MacDonnellove planine. | 253.8 ± 0.7* | ||
| Vuhiapingij | 260.4 ± 0.7* | ||||||
| Gvadalupij | Kapitanij | 265.8 ± 0.7* | |||||
| Vordij | 268.4 ± 0.7* | ||||||
| Roadij | 270.6 ± 0.7* | ||||||
| Cisuralij | Kungurij | 275.6 ± 0.7* | |||||
| Artinskij | 284.4 ± 0.7* | ||||||
| Sakmarij | 294.6 ± 0.8* | ||||||
| Aselij | 299.0 ± 0.8* | ||||||
| Karbon[6]/ Pensil- vanij |
Gornji pensilvanij | Gzhelij | Dešava se nagla adaptivna radijacija krilatih insekata, od kojih su pojedini (Protodonata, Palaeodictyoptera) veoma krupni. Pojavljuju se prvi kopneni vodozemci, kao i šume krupnih papratnjača. U morima su od životinja česti gonijatiti, brahiopoda, briozoa, školjke i korali. Razvijaju se i foraminifere sa ljušturicom. Najveći nivo kisika i u atmosferi. Uralska orogeneza u Evropi i Aziji. Variscijska orogeneza se odigrava tokom srednjeg i kasnog donjeg karbona. | 303.9 ± 0.9* | |||
| Kasimovij | 306.5 ± 1.0* | ||||||
| Srednji pensilvanij | Moskovij | 311.7 ± 1.1* | |||||
| Donji pensilvanij | Baškirij | 318.1 ± 1.3* | |||||
| Karbon[6]/ Misisipij |
Gornji misisipij | Serpukovij | Veliko primitivno drveće, prvi kopneni četvoronošci, i morske škorpije žive ugljonosne priobalne močvare. Rizozonti s perajama su dominantni veliki slatkovodni grabežljivci. U okeanima, rane ajkule su rasprostranjene i raznolike; Echinodermata (naročito krinoide i blastoide) obilne. Korali, Briozoa, gonijatide i brahiopode (Productida, Spiriferida, itd.) veoma česte, ali trilobiti i nautiloidi opadaju. Glacijacija u istočnoj Gondvani. Tuhua orogeneza na Novom Zelandu opada. | 326.4 ± 1.6* | |||
| Srednji misisipij | Vizij | 345.3 ± 2.1* | |||||
| Donji misisipij | Turnaizij | 359.2 ± 2.5* | |||||
| Devon | Gornji devon | Famenij | Pojavljuju se papratnjače (prečice, rastavići i prave paprati), kao i sjemene paprati. Paralelno, nastaju insekti. Svjetskim okeanom dominiraju strofomenidne i atripidne brahiopode, rugozni i tabulatni korali i morski ljiljani. Gonijatitni amonoidi su veoma brojni, a pojavljuju se i glavonošci nalik na sipe. Opada brojnost trilobita i riba sa oklopom, dok se povećava brojnost kičmenjaka (riba) sa vilicams. Pojavljuju se rani vodeni predstavnici vodozemaca. "Stari crveni kontinent" Euramerike. Započela Akadijska orogeneza Anti-Atlas planina Sjeverne Afrike, i Apalači planina Sjeverne Amerike, također i Antler, Variscan, i Tuhua orogeneze na Novom Zelandu. | 374.5 ± 2.6* | |||
| Fraznij | 385.3 ± 2.6* | ||||||
| Srednji Devon | Givetij | 391.8 ± 2.7* | |||||
| Ajfelij | 397.5 ± 2.7* | ||||||
| Donji devon | Emsij | 407.0 ± 2.8* | |||||
| Pragij | 411.2 ± 2.8* | ||||||
| Lohkovij | 416.0 ± 2.8* | ||||||
| Silur | Pridolij | Bez definiranih faza faune | Na kopnu se pojavljuju prve vaskularne biljke (rinije), stonoge i artropleuride. Mora naseljavaju ostrakode i prvi kičmenjaci sa vilicom. Euripteride dostižu gigantske razmjere. U morima su česti tabulatni i rugozni korali, brahiopoda i morski ljiljani. Fauna trilobita i mehkušaca je raznovrsna, za razliku od siromašne faune graptolita. Početak Kaledonske orogeneze, u toku koje nastaju planine u današnjoj Engleskoj, Irskoj, Velsu i Škotskoj (Kaledonidi) i Skandinavske planine. Ova orogeneza se također nastavila i u Devonu kao Akadijska orogeneza. | 418.7 ± 2.7* | |||
| Ludlovij | Ludfordij | 421.3 ± 2.6* | |||||
| Gorstij | 422.9 ± 2.5* | ||||||
| Venlokij | Homerij | 426.2 ± 2.4* | |||||
| Šajnvudij | 428.2 ± 2.3* | ||||||
| Landoverij | Teličij | 436.0 ± 1.9* | |||||
| Aeronij | 439.0 ± 1.8* | ||||||
| Rudanij | 443.7 ± 1.5* | ||||||
| Ordovicij | Gornji ordovicij | Hirnancij | Dalja diverzifikacija beskičmenjaka. Brojni su predstavnici korala, brahiopoda, školjki, trilobita, ostrakoda, briozoa, bodljokožaca i graptolita. Pojavljuju se prve kopnene biljke i gljive. Početkom perioda postojalo je ledeno doba. | 445.6 ± 1.5* | |||
| Ostale faze faune | 460.9 ± 1.6* | ||||||
| Srednji ordovicij | Darivilij | 468.1 ± 1.6* | |||||
| Ostale faze faune | 471.8 ± 1.6* | ||||||
| Rani Ordovicij | Arenigij | 478.6 ± 1.7* | |||||
| Tremadokij | 488.3 ± 1.7* | ||||||
| Kambrij | Furongij | Ostale faze faune | U morima se dešava intenzivna adaptivna radijacija i diverzifikacija organizama ("kambrijska eksplozija"). Nastaje većina savremenih tipova beskičmenjaka i tip hordata (grupa Conodonta). Koralne Archaeocyatha su česte pa izumiru. Anomalokaride žive kao džinovski predatori, većina ediakaranske faune izumire. Nastaje Gondvana. Slabi Petermannovs orogeneza na Australijskom kontinentu (prije 550-535 miliona godina). Rossova orogeneza je na Antarktiku. Adelaide Geosyncline (Delamerian orogeneza), većina orogenskih aktivnosti od 514-500 miliona godina. Lachlan orogeneza na Australijskom kontinentu, c. 540-440 MYA. Sadržaj atmosferskog ugljik-dioksida bio veći za oko 20-35 puta u odnosu na današnji (Holocen) nivo (6000 ppmv poredeći sa današnjih 385 ppmv). | 496.0 ± 2.0* | |||
| Paibij/Ibeksij/ Ajusokanij/Sakij/ Aksaij |
501.0 ± 2.0* | ||||||
| Srednji Kambrij | Ostale faze faune | 513.0 ± 2.0 | |||||
| Donji Kambrij | Ostale faze faune | 542.0 ± 1.0* | |||||
| Prekam- brij[7] |
Proter- ozoik[8] |
Neo- proterozoik[8] |
Ediakaran/Ediakarij | Iz ovog perioda potiču dobri i relativno brojni fosili prvih višećelijskih životinja. Edijakarska fauna se razvija u morima. Postoje fosili tragova vjerovatno crvoklike vrste Trichophycus pedum i slični. Prvi predstavnici sunđera. Brojni su enigmatični predstavnici edijakarske faune (poput Dickinsonia) bez uočene veze sa savremenim predstavnicima. Takonska orogeneza u Sjevernoj Americi. Orogeneza lanca Aravalli na Indijskom potkontinentu. Početak Petermannove orogeneze na australijskom kontinentu. Beardmore orogeneza na Antarktiku, 633-620 Ma. | 630 +5/-30* | ||
| Kriogenij | Moguċi period "Snježne grudve Zemlje". Fosili još uvijek rijetki. Rodinia kopnena masa počinje da se razdvaja. Kasni Ruker/Nimrod Orogeneza na Antarktici se sužava. | 850[9] | |||||
| Tonij | Rodinija superkontinent ustrajava. Fosilni tragovi jednostavnih višeċelijskih organizama eukariota. Prvo zračenje akritarha nalik dinoflagelatima. Grenville-Orogeneza se sužava u Sjevernoj Americi. Pan-Afrička orogeneza u Africi. Jezero Ruker/Nimrod Orogeneza na Antarktiku, 1000 ± 150 Ma. Edmundova Orogeneza (c. 920 - 850 Ma), Gascoyne Complex, Zapadna Australija. Adelaide Rift Complex nastaje na australijskom kontinentu, čime nastaje Adelaide Rift Complex (Delamerian Orogeneza) na tom kontinentu. | 1000[9] | |||||
| Mezo- proterozoik[8] |
Stenij | Nastanak uskih visoko metamorfnih pojaseva zbog orogeneze tokom nastanka Rodinije. Kasna Ruker/Nimrod Orogeneza na Antarktiku možda započinje. Musgrave orogeneza (oko 1080 Ma), Musgrave Block, Srednja Australija. | 1200[9] | ||||
| Ektazij | Platforma nastavlja da se i dalje širi. Kolonije zelenih algi u morima. Grenvill rogeneza u Sjevernoj Americi. | 1400[9] | |||||
| Kalimij | Platforma se širi. Orogeneza Barramundi, MacArthur bazen, Sjeverna Australija, i Isanska orogeneza, oko 1.600 milona godina, pojava Mount Isa Blocka na Queenslandu. | 1600[9] | |||||
| Paleo- proterozoik[8] |
Staterij | Prve složeni jednoċelijski život: protisti sa jedrom. Kolumbija je prvobitni superkontinent. Kimbanska orogeneza na australijskom kontinentu završava. Yapungku Orogeneza on Jilgarnski kraton u Zapadnoj Australiji.Orogeneza Mangaroon, 1680-1620 miliona godina, na Gascoyne Complex u Zapadnoj Australiji.Orogeneza Kararan (1650- Ma), Gawler kraton, Južna Australija. | 1800[9] | ||||
| Orosirij | Atmosfera ostaje kisička. Vredefort i Sudbury bazen tragovi udara [[asteroid]a. Mnoštvo orogeneze. Penokean i trans-hadsonska orogeneza u Sjevernoj Americi. Rana Ruker Orogeneza na Antarktiku, 2000 - 1700 Ma. Glenburgh Orogeneza, Glenburgh Terrane, uustralijski kontinent oko 2005 - 1920 milions godins. Kimbanska orogeneza, Gawler kraton započinje na australijskom kontinentu. | 2050[9] | |||||
| Rijacij | Nastaje Bushveld formacija. Hjuronsko zaleđenje. | 2300[9] | |||||
| Siderij | Velika kiseonička katastrofa: Naslage vezanog željeza nastale. Sleaford Orogeneza na australijskom kontinentu, Gawler kraton 2440-2420 miliona godina. | 2500[9] | |||||
| Arhaik[8] | Neoarhaik[8] | Stabilizacija većine modernih kratona; moguć događaj prevrtanja omotača. Ostrvska orogeneza, prije 2650 ± 150 milions godina. Abitibi greenstone pojas današnji Ontario i Quebec počinju da se formiraju, stablizuju se do 2600 Ma. | 2800[9] | ||||
| Mezoarhaik[8] | Prvi stromatoliti (vjerovatno kolonije cyanobacteria). Najstariji makrofosili. Humboldt orogeneza na Antarktiku. Blake River Megakaldera kompleks počeo sa formiranjem današnjih Ontaria i Quebeca, proces završen 2696 Ma. | 3200[9] | |||||
| Paleoarhaik[8] | Prve poznate bakterije proizvođači kisika. Najstariji definitivno potvrđeni mikrofosili. Najstariji kratoni na Zemlji (kao što je Kanadski štit i Kraton Pilbara) mogli su biti formirani tokom ovog perioda[10]. Orogeneza Rayner na Antarktiku. | 3600[9] | |||||
| Eoarhaik[8] | Prokarioti (vjerovatno bakterije i možda archaea). Vjerovatno najstariji mikrofosili. | 3800 | |||||
| Hadaik [8][11] |
Donji imbrij[8][12] | Ova era se preklapa sa poznim teškim bombardovanjem unutršnjeg Sunčevog sistema. | c.3850 | ||||
| Nektarij[8][12] | Ova era je dobila naziv prema lunarnoj geološkoj vremenskoj skali, kada su nastali Nektarijski bazen i ostali najveći mjesečevi bazeni usljed događanja velikih udara.. | c.3920 | |||||
| Bazenska grupa[8][12] | Nastala najstarija poznata stijena (4030 miliona godina)[13]. Prvi oblici života i samo-razmnožavajućih RNK molekula su mogli nastati na Zemlji oko 4000 miliona godina tokom ove ere. Napijer orogeneza na Antarktiku, prije oko 4000 ± 200 miliona godina. | c.4150 | |||||
| Kriptik[8][12] | Najstariji poznati mineral je cirkon, 4406±8 Ma[14]). Formiranje Mjeseca (4533 Ma), pretpostavlja se usljed velikog udara. Formiranje Zemlje (4567.17 do 4570 miliona godina) | c.4570 | |||||
 |
Commons ima datoteke na temu: Paleozoik |
- ^ Paleontolozi se koriste terminom faunalni stadiji radije nego geološki periodi. Nomenklatura stadija dosta je kompleksna. Pogledaj "The Paleobiology Database". Pristupljeno 19. 3. 2006. za odličan primjer redne liste faunalnih stadija.
- ^ Datumi su donekle nejasni s razlikama od nekoliko postotaka između različitih izvora. To je uglavnom zbog netačnosti u datiranju i problem da se depoziti pogodni za radiometrijsko datiranje rijetko javljaju upravo na mjestima u geološkoj koloni gdje bi bili najkorisniji. Datumi i greške citirane gore u skladu su s vremenskom skalom Međunarodne komisije za stratigrafiju iz 2004. Datumi označeni sa * označavaju granice, gdje su međunarodno dogovorene globalne granice stratotipskih sekcija i tački.
- ^ a b c d Historijski, kenozoik se dijeli na subere kvartar i tercijar, kao i na neogen i paleogen. Ipak, Međunarodna komisija za stratigrafiju odlučila je prestati koristiti pojmove kvartar i tercijar kao dio formalne nomenklature.
- ^ Početno vrijeme za holocensku epohu ovdje je navedeno kao prije 11.430 godina od danas ± 130 godina (tj. između 9610. p.n.e.-9560. p.n.e. i 9.350. p.n.e.-9.300. p.n.e.).
- ^ Prema studiji vezanoj za arktičku klimu Biološkog instituta Univerziteta u Utrechtu, u promjeni klime, važnu ulogu imala je azola paprat, prije približno 55 miliona godina, koja se promijenila iz tropske u hladnu. Ta paprat bila je veoma rasprostranjena, čime je doprinijela smsnjenju koncentracije ugljik-dioksida u zraku.
- ^ a b U Sjevernoj Americi, karbon je podijeljen na periode misisipij i pensilvanij.
- ^ Prekambrij je također poznat i kao kriptozoik.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n The Proterozoik, Arhaik and Hadeik se često zajednički imenuju kao prekambrijsko vrijeme, ili nekada također kao kriptozoik.
- ^ a b c d e f g h i j k l Definisano uapsolutnim godinama (Global Standard Stratigraphic Age).
- ^ Najstarija mjerljiva starost kratona, ili kontinentalne kore, je oko 3600-3800 Ma
- ^ Iako često korišten, hadaik nije formalan eon a donje granice za arhaik i eoarhaik nisu utvrđene. Hadaik nekada također nazivaju priskij ili azoik. Nekada, hadeik (hadean) se može naći izdijeljen na poddijelove u skladu sa mjesečevom geološkom vremenskom skalom. Ove ere uključuju Kriptik i Basensku grupu (koje su poddijelovi prenektarijske ere), Nektarij, i Donji Imbrij.
- ^ a b c d Imena ovih era su uzeta iz Lunarne geološke vremenske skale. Njihova upotreba u zemaljskoj geologiji je neslužbena.
- ^ Bowring, Samuel A. (1999). "Priscoan (4.00-4.2milijardi fodina) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology. 134: 3. doi:10.1007/s004100050465. Najstarija stijena na Zemlji je Acasta Gneiss, i datirana je u period od prije oko 4.03 Ga, locirana je u Sjeverozapadnoj teritoriji Kanade.
- ^ http://www.geology.wisc.edu/%7Evalley/zircons/Wilde2001Nature.pdf