Mehmed Čelebijina džamija u Kozluku

Mehmed Čelebijina džamija
Osnovne informacije
Lokacija	Kozluk
Općina	Zvornik
Država	Bosna i Hercegovina
Arhitektonski opis
Osnivač	Mehmed Čelebija
Dovršeno	sredina 17. vijeka
Specifikacije
Dužina	21,22 m
Širina	14,95 m
Visina (maks)	13,75 m
Kupole	4
Munare	2
Visina munare	41,70 m

Mehmed Čelebijina džamija nalazi se u Kozluku, općina Zvornik. Sagrađena je sredinom 17. vijeka i nosi ime po svom osnivaču. Srušena je 1992. od strane srpskih paravojnih formacija. Poslije rata je obnovljena, a svečano je otvorena 24. jula 2010. Uz povremene sanacije i obnove te prinudni prekid rada od 1992, svojoj namjeni služi od osnivanja do danas. Nalazi se u centru naselja. Spada među najstarije džamije na prostoru nekadašnjeg Zvorničkog sandžaka. Jedina je džamija sa dvije munare u donjem Podrinju.

Historija

Džamija u Kozluku sagrađena je polovinom 17. vijeka i imala je drvenu munaru i krov. Prvi putopisac koji ju je spomenuo bio je Francuz Kikle, koji je 1658. zapisao da se džamija zove po svom utemeljitelju Mehmedu Čelebiji. Istoimena džamija postojala je i u Zvorniku, gdje se spominje 1600. Pretpostavlja se da je to današnja Riječanska džamija i da ju je sagradio isti čovjek koji je sagradio i kozlučku. Ne zna se kako je džamija tada izgledala, kako je izdržavana niti gdje se nalazila. Evlija Čelebija je 1664. zapisao da se u Kozluku nalaze džamija, dva hana i nekoliko dućana. S obzirom da je naveo da su kuće u Kozluku imale krovove od šindre (daske), vjerovatno je takav imala i džamija. Pretpostavlja se da je bila skromnog prostornog kapaciteta i građevinskog materijala.

Dokaz za postojanje džamije tokom 18. vijeka predstavlja sudski spor iz 1755. oko vršenja dužnosti mutevelije kozlučkih vakufa. Pretpostavlja se da je autentični izgled zadržala do doseljenja muhadžira iz Sokola, porušenog grada između Krupnja i Ljubovije u Srbiji, u Kozluk 1862, kada se ukazala potreba za popravkom i proširenjem. Osim džamije, sokolski doseljenici u Kozluku su zatekli mekteb, kulu i dvije-tri kuće.

Početkom 20. vijeka iznad ulaznih vrata nalazio se tarih na arapskom jeziku, na kojem je ispisan tekst: "Ovu džamiju obnovio je iz svojih sredstava hadži Salih Suljagić, a munaru je gradio Redžep Čajić iz kasabe Odžaka, godine 1321." (1903). Građena je od tvrdog materijala i postavljena na sokl. Vanjska fasada bila je bijele boje s dvije etaže uskih pravougaonih prozora. Na donjim prozorima bile su postavljene zaštitne rešetke (demiri). Bila je natkrivena četverovodnim drvenim krovom s pokrovom od sitnog crijepa. S desne strane nalazila se zidana munara, čiji je ćup dosezao do podnožja prozora u gornjoj etaži. Na munaru se uspinjalo sa mahfila. Kao takva ostala je do 1967. Ne postoje podaci ko je bio Salih Suljagić, mada se pretpostavlja da je bio sokolski muhadžir.

Teško je oštećena tokom Drugog svjetskog rata. Stara džamije je 1967. porušena kako bi se izgradila nova, dok je munara ostala ista. Imala je pravougaonu tlocrtnu koncepciju 18,32x11,02 m. Na kameni postament visine 80 cm postavljeni su zidovi debljine 38 cm s dvije etaže prozora, donji pravougaonog oblika s polukružnim završetkom i gornji okrugli. Bilo je 12 prozora, šest na lijevoj fasadi, četiri na desnoj i dva s prednje strane. Prozorski otvori bili su širine 1,20 m. Visina unutrašnjeg svijetlog prozora od plafona do podne površine bila je 6 m. Mihrab je bio širok 184 cm, a polukružna niša 114 cm. Rubne strane mihraba bile su isturene 57 cm prema unutrašnjosti džamije. Mihrab je izgrađen po uzoru na džamiju u Namazđahu u Zvorniku, kao i druge građevne karakteristike. Nastrešnica iznad ulaznih vrata bila je 3,80x3 m. Bila je natkrivena četverovodnim drvenim krovom s pokrovom od crvenog crijepa. Munara je bila zidana s jednom otvorenom šerefom.

Nova džamija izgrađena je za godinu dana od čvrstog građevnog materijala. Svečanom otvaranju džamije 8. septembra 1968. prisustovao je i tadašnji reisul-ulema Sulejman ef. Kemura. Uz džamiju se nalazilo i nekoliko nišana s natpisom iz novijeg vremena, od 1897. do 1917.

Bošnjačko stanovništvo Kozluka i Skočića protjerano je 26. juna 1992. u Mađarsku, a džamija i harem su razoreni. Harem i poravnato mezarje služili su skoro deset godina kao parking i pijaca mješovite robe. Taj period predstavlja jedini poznati prekid rada džamije.

S povratkom Kozlučana poslije rata, započele su i pripreme za ponovnu izgradnju džamije. Prvi ramazanski bajram-namaz u Kozluku je obavljen 16. decembra 2001. u kući Abdulaha Jakubovića, a predvodio ga je Mehmed ef. Huremović iz Kraljevića. Rješenjem Medžlisa IZ Zvornik od 19. februara 2002. potvrđen je sastav sedmeročlanog Džematskog odbora. Prvi dobrovoljni prilozi za izgradnju džamije evidentirani su 15. augusta 2002. Kamen temeljac postavljen je 21. maja 2004, a džamija je svečano otvorena 24. jula 2010. Dan prije otvorenja džamije, džuma-namaz je predvodio reisul-ulema Mustafa ef. Cerić koji je sutradan prisustovao otvaranju džamije u Sanici kod Ključa, dok je njegov izaslanik u Kozluku bio vojni muftija Ismail ef. Smajlović. Svečanosti je prisustovao i tadašnji muftija tuzlanski Husein ef. Kavazović.

Novoizgrađena džamija je pravougaone tlocrtne koncepcije 21,22x14,95 m, a natkrivena je jednom velikom i trima malim betonskim kupolama opšivenim bakrenim limom. Uz džamiju su sagrađene i dvije munare od betonskih elemenata sa po dvjema šerefama. Visoke su po 41,70 m i imaju 109 metalnih stepenika. Visina svijetlog prostora od čela kupole do podne površine je 13,75 m. Mihrab je izgrađen od mermera matirano zlatne boje s ugraviranim arabesknim ornamentom. Mihrab i svi prozorski otvori završavaju se oštrim slomljenim lukom. Minber i ćurs su izgrađeni od drveta, ukrašeni perforacijama i presvučeni bojom u skladu s bojom mihraba. Zaštitna ograda na mahfilu i stepeništima za mahfil i suteren urađena je od rostfrajnog materijala. Džamija je klimatizirana i ima podno grijanje, a podna površina u glavnom prostoru za klanjanje prekrivena je tepih serdžadama u kombinaciji crvene i zlatne boje. Osnova prizemlja s prostorom za namaz, lijevim i desnim predprostorom i stubištem zauzima površinu od 259,70 m², a osnova suterena s bibliotekom, salom, učionicom, dvije abdesthane, hodnikom, ostavom, muškim i ženskim toaletom i stubištem 261,30 m². Dvorište je ograđeno betonskim soklom i stubovima s kovanom metalnom ogradom. U dvorištu se nalaze i šadrvan sa spomen obilježjem ubijenim civilima i poginulim borcima Armije RBiH, uređena staza, klupa za sjedenje i tri metalna jarbola za zastave (Bosne i Hercegovine, RBiH i IZ). Obnovljeno je i 11 mezara s nišanima od bijelog mermera koji su porušeni tokom rata.

Vakuf

Nema podataka o tome kako se kozlučka džamija izdržavala u vrijeme osnivanja, mada se pretpostavlja da je osnivač Mehmed Čelebija zavještao potrebna sredstva. Prvi spomen vakufa Mehmed-age u Kozluku potiče iz 1755. u vezi spora oko vršenja dužnosti mutevelije. Prema Proračunima vakufa u Bosni i Hercegovini za 1899, "Kozluk džamije vakuf. (Zvornik)" ostvario je godišnji prihod u iznosu od 45 forinti, od dohotka za dvije njive. Sredstva su potrošena za plaće imama i mujezina. Mutevelija je bio hadži Mustafa-aga.

Vremenom se broj vakufa ili povećavao ili ranije nisu evidentirani svi vakufi. Vakuf je 1980-ih raspolagao sljedećim sredstvima: Ćeramidluci - 9 dunuma oranice, Buban - 4 dunuma, Vrbak - 2 dunuma, Bare - 9 dunuma, Nožinovića polje - 4 dunuma, Vakuf - 3 dunuma, Harem - 18 dunuma, nekoliko parcela u Skočićkom polju i mezaristan oko džamije 1,5 dunuma. Vakuf danas posjeduje 23 parcele koje se prostiru na površini od 49.073 m².

Mekteb

S izgradnjom prve džamije, najvjerovatnije je sagrađen i mekteb. O nastanku i radu mekteba u osmanlijskom periodu nema podataka. Kozlučka kula je porušena poslije 1878, a od njenog materijala sagrađena je zgrada mekteba. Sibjan mekteb reformisan je u mektebi ibtidaiju 1896. Učenici su dobijali svjedodžbu na osmanlijskom turskom jeziku koje su nazivane "mektebi-ibtidaijje šehadetnamesi". U periodu od 1910. do 1913. izučavani su sljedeći predmeti: tedžvid, akaid-islam, šurutil-salat (islamski obredi) i hati-arebi (arapsko pismo). Mekteb je izdržavan sredstvima vakufa. Od Vakufsko-mearifskog povjerenstva u Zvorniku, kozlučki muallim primao je plaću od 600 kruna godišnje. Dužnost muallima obavljali su:

• Abdulgafar ef. Jukić iz Kozluka (1878. – 1907).
• Muhamed ef. Hodžić iz Nove Kasabe (1908. – 1911).
• Hasan ef. Hublić iz Srebrenice (1912. – 1954).

Mektebska nastava održavala se u pojedinim periodima u džamiji, a postojao je i prizemni objekat kojeg je narod nazivao "mektebom". Izgradnjom nove džamije 1967, mektebska nastava održavala se u namjenski urađenoj prostoriji u džamiji.

Imami, mujezini i muallime

Kao imam se 1785. spominje Sulejman Bošnjak. Od 1879. dužnost imama obavljali su:

• hadži Sulejman ef. Banjanović iz Kozluka (1879. – 1914), sin sokolskog muhadžira Abdije.
• Abdulah (zvani Mulavdija) ef. Banjanović (1914. – 1958), sin Sulejmana ef. Rođen je 1881, a umro 10. juna 1960. Završio je Podrinjsku medresu u Zvorniku.
• Muradif ef. Omeragić iz Srebrenika (1958. – 1959).
• Sulejman ef. Osmanagić iz Goražda (1959. – 1966).
• Rašid ef. Ahmetović iz Nove Kasabe (1966. – 1991).
• Vahid ef. Hadžić iz Trnove (tokom 1991, oko šest mjeseci).
• Ahmed ef. Purković (od 1991. do 1992. i od 1. septembra 2003. do 31. marta 2011). Rođen je 15. januara 1946. u Kozluku, gdje je završio osnovnu školu. Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu završio je 1977. Od 1979. do 1983. radio je kao imam Zamlaz džamije u Zvorniku, a od 1983. do 1991. u Bijeljini. Nakon prisilne deportacije iz Kozluka, radio je kao imam u Mariboru do 1996. Povratkom u Bosnu, postavljen je za imama u Kraševu kod Tešnja, gdje je ostao do 2003. U mirovinu je otišao 2011.
• Ahmet ef. Memić iz Sapne (od 1. juna 2012). Rođen je 26. oktobra 1981. u Sapni, gdje je završio osnovnu školu. Behram-begovu medresu u Tuzli završio je 2001, a od 2002. do 2012. radio je kao imam u Kovačevićima.

U prvim danima povratka imamsku dužnost obavljali su imami iz Kraljevića, Nehrudin ef. Čikarić i Mirzet ef. Sinanović.

Mujezinsku dužnost obavljali su:

• Mustafa Terzić (za vrijeme Austro-Ugarske).
• Hasan Purković (1890. – 1922).
• Mehmed Alajbegović (1922. – 1941).
• Jusuf Hublić (1947. – 1958).
• Nurija Jakubović (od 13. aprila 1966), posljednji mujezin koji je zvanično obavljao ovu dužnost.

Dužnost muallime obavljale su:

• Mirsa-hanuma Dudaković (za vrijeme Austro-Ugarske).
• Aiša Alajbegović (za vrijeme Austro-Ugarske).
• Selima Banjanović (između svjetskih ratova).
• Hafiza Omerović (poslije Drugog svjetskog rata).
• hadži Hadžera Velagić (umrla 1982).

Literatura

• Sulejmanović, Šefko (2018). Džamija u Kozluku kod Zvornika. Monumenta Srebrenica – Istraživanja, dokumenti, svjedočanstva (Knjiga 7): Srebrenica kroz minula stoljeća. Tuzla: JU Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona.