Henrik III, kralj Francuske
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Henrik III | |
|---|---|
 | |
| Kralj Francuske | |
| Vladavina | 30. maj 1574 - 2. august 1589 |
| Prethodnik | Karlo IX |
| Nasljednik | Henrik IV |
| Kralj Poljske | |
| Vladavina | 16. maj 1573 - 12. maj 1575 |
| Prethodnik | Sigismund II Avgust |
| Nasljednik | Ana |
| Supružnik | Ludovika Lotarinška |
| Dinastija | Valois |
| Otac | Henrik II, kralj Francuske |
| Majka | Katarina Medici |
| Rođenje | 19. septembar 1551. |
| Smrt | 2. august 1589. |
Henrik III (19. septembar 1551 – 2. august 1589), rođen kao Alexandre Edouard de France (poljski: Henryk Walezy; litvanski: Henrikas Valua), bio je monarh iz dinastije Valois koji je izabran za vladara Poljsko-litvanske unije od 1573. do 1575. godine i vladao je kao kralj Francuske od 1574. do svoje smrti. On je bio posljednji francuski monarh iz dinastije Valois.
Kao četvrti sin kralja Francuske Henrika II i Katarine Medici, Henrik nije očekivao da preuzme tron Francuske. Bio je tako dobar kandidat za upražnjeni poljski tron i izabran je za dvostruku titulu kralja Poljske i velikog vojvode Litvanije. Henrikova vladavina nad Poljskom je bila kratka ali značajna. On je potpisao zakon u kojem Poljska monarhija daje slobodu izbora poljskom plemstvu. Od trojice njegove braće, dvojica su živjela dovoljno dugo da se uzdignu na francuski tron, ali su umrli mladi i bez legitimnog muškog nasljednika. Poljsku je napustio nakon što je naslijedio francuski tron u 22. godini.
Francusko carstvo je u to vrijeme bilo zahvaćeno Hugenotskim ratovima, a Henrikov autoritet je podrivao nasilničke političke stranke koje su finansirali strane sile: Katolička liga (uz podršku Španije), Protestantski hugenoti (podržani od strane Engleske) i Nezadovoljni na čelu sa Henrikovim bratom Francisom, vojvodom Anjoua, koja je bila stranka katoličkih i protestantskih aristokrata koji su se protivili apsolutističkoj ambiciji kralja. Henrik je bio političar koji je tvrdio da će samo jaka i vjerski tolerantna monarhija spasiti Francusku od kolapsa.
Nakon smrti Henrikovog mlađeg brata Francisa, vojvode Anjoua, postalo je jasno da Henrik neće dobiti nasljednika i religijski rat je prerastao u krizu naslijeđa koji je rezultirao ratom poznatim kao Rat trojice Henrika. Legitimni nasljednik Henrika III je bio njegov daleki rođak Henrik, kralj Navare, koji je bio protestant. Katolička liga, predvođena Henrikom I, vojvodom Guisa, tražila je isključenje protestanata iz naslijeđa i zastupali su katoličkog kardinala Charlesa de Bourbonakao nasljednika Henrika III.
Jacques Clement, katolički fanatik, je 1589. godine ubio Henrika III, kojeg je naslijedio kralj Navare kao Henrik IV. On je preuzeo francusko prijestolje nakon prelaska na katoličanstvo i postao je prvi francuski kralj iz dinastije Bourbon.
Poljski kralj
[uredi | uredi izvor]Kraljica Katarina, koja je nakon muževe smrti služila kao regent svojim sinovima, Franji II i Karlu IX, se potrudila da Aleksandra Eduarda poljski plemići izaberu kralja nakon smrti posljednjeg muškog Jagelovca, Sigismunda II Avgusta. Birajući između Habsburgovaca i Valojevaca, Poljaci su se odlučili za francuskog princa 1573. godine nadajući se zadržavanju svoje nezavisnosti.
Henrik je bio prvi od niza izabranih poljskih kraljeva. Njegova ostavština Poljskoj bili su, između ostalog, i Henrikovi članci koji su Poljsku učinili izbornom monarhijom. Okrunjen je 21. februara 1574. godine.
Poljska avantura ovog kralja završavila je kada ga je majka 1574. godine obavijestila da njegov brat, kralj Karlo IX, umire. Čuvši da će uskoro naslijediti francusku krunu, Henrik, koji nikada nije volio "barbarsko" Poljsko kraljevstvo, potajno je napustio svoju Poljsku i tako ponizio Poljake. Za novog monarha oni biraju Anu Jagelonku, sestru usidjelicu Henrikovog prethodnika, za koju se vjerovalo da će se udati za Henrika dok je on bio kralj.
Henrikova vladavina u Poljskoj imala je dobar utjecaj na njegovu vladavinu u Francuskoj; u Poljskoj su se kralj i njegovi savjetnici susreli s novim načinima odlaganja fekalija, kadom u kojoj se mogla regulisati topla i hladna voda, te viljuškom - što su prenijeli u Francusku.
Francuski kralj
[uredi | uredi izvor]Tokom maja 1576. Henrik III je pokušao zaustaviti vjerske borbe unutar Francuske mirovnim ugovorom, ali suočen s pobunom katolika on nastavlja borbe s hugenotima. Na kraju je sklopljen sedmogodišnji vjerski mir 1577. godine. Njime se određuju politička prava jednih i drugih vjernika. Cijela vladavina Henrika III je slična njegovom pokušaju mirenja iz 1576. godine. Donosio bi veoma često korisne mjere koje bi opozivao čim bi im se pojavio politički otpor. S financijskog gledišta njegova vladavina je bila nacionalna katastrofa. Bez obzira na stalne nemire u državi, Henrik III je bezbrižno trošio novac na svoje ekstravagantne ukuse. To pretjerano trošenje je bilo takvog obima da su mu katolici odbili pružit novčanu pomoć za rat protiv hugenota. Na kraju njegove vladavine Francuska je bila bankrotirana država zahvaćena vjerskim nemirima.
Mir sklopljen 1577 . godine se raskinuo samo zbog prirodne smrti princa Franje 1584. godine kada hugenot, Henrik III, kralj Navare, postaje prestolonasljednik Francuske.
Brak
[uredi | uredi izvor]Godine 1570. bilo je govora o njegovom vjenčanju s engleskom kraljicom Elizabetom I, kojoj je tada bilo 37 godina. Danas se vjeruje da ona nikada nije ozbiljno razmišljala o braku s Henrikom, nego da je samo željela uplašiti Špance. Sam Henrik ju je nazivao "javnom kurvom" i "šepavom staricom".
Godine 1575. oženio je Ludovika Lotarinšku. Uprkos velikom broju hodočašća, par nikada nije dobio dijete.
Henrika neki historičari smatraju homoseksualcem ili barem biseksualcem, dok drugi vjeruju da su te glasine djelo njegovih protivnika.
Smrt
[uredi | uredi izvor]Henrik III je umro od posljedica atentata tokom opsade Pariza koji se pobunio zbog vjerskih stajališta kralja koji stalno mijenja svoja političko-vjerska stajališta. Prethodno je sklopio savez s navarskim kraljem protiv svog pobunjenog glavnog grada. Protiv tog saveznika Henrik III je ratovao samo nekoliko godina ranije u Ratu tri Henrika zbog vjerskih pitanja.
Na samrtnoj postelji ranjeni Henrik III proglašava i formalno svojim nasljednikom dalekog rođaka i sestrinog muža, hugenota Henrika IV.
| Prethodi: | Kralj Francuske | Slijedi: |
| Karlo IX | Henrik IV |
| Prethodi: | Kralj Poljske | Slijedi: |
| Sigismund II Avgust | Ana |
