Treća krajiška proleterska udarna brigada
Treća krajiška proleterska udarna brigada je jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata.[1]
Osnivanje i sastav
[uredi | uredi izvor]Formirana je 22. 8.1942. godine u selu Kamenici kod Drvara. Na dan osnivanja imala je dva bataljona, koji su u predhodnom periodu činili Peti krajiški partizanski odred:
Tačno dva mjeseca kasnije, 22 oktobra, u sastav brigade ušao je i:
- Bataljon "Zdravko Ćelar", sa tri čete: Krnjeuška, Vođenička i Bravska. Naziv je nosio po narodnom heroju Zdravku Čelaru, prvom komandiru vođeničke čete i prvom komandantu Krajiškog proleterskog bataljona. Zbog vojno-političke situacije na području Ključ — Sanica, bataljon je izašao iz sastava 5. i pripao 6. krajiškom odredu. Imali su zadatak da brane slobodnu teritoriju i štite omladinske radne brigade koje su sabirale ljetinu u Saničkoj dolini, od svakodnevnih napada ustaša sa pravca Vrlhpolja.[2]
Od ova tri bataljona formiran je i:
- Četvrti bataljon
Od postojeća četiri bataljona, 11 novembra osnovan je :
- Peti bataljon. Početkom 1943. godine 3. krajiška brigada je imala ukupno 1.141 borca.
- Šesti bataljon "Meteoti" osnovan je 5. decembra 1943. godine od Italijana dobrovoljaca koji su po kapitulaciji Italijanske fašističke vojske prešli na stranu NOV;[3]
Štab
[uredi | uredi izvor]- Nikola Karanović, prvi komandant brigade. Zmijenio ga je Vlado Bajić, obojica narodni heroji Jugoslavije.
- Simo Tadić, politički komesar.
Od 1. novembra je u sastavu Prve proleterske divizije.[4]
Dejstva
[uredi | uredi izvor]Oslobođenje Bihaća
[uredi | uredi izvor]Početkom novembra učestvovala je u Bihaćkoj operaciji. Formacijom od četiri bataljona, brigada je sa prostora Ključa, Sanice i Ramića, izvršila pokret prema Bihaću, dug 140 km, koji je bez prekida trajao 36 časova. Kod Ripča je prešla rijeku Unu, te nastavili sjevernim i teško prohodnim padinama planine Plješivice. Iz pokreta, bez predaha i vojničkih priprema, bataljoni su prešli u napad na Bihać. Starješinama, borcima i jedinicama, koje su učestvovale u oslobođenju Bihaća 1942. godine, jednog od najjačih neprijateljskih garnizona u Bosanskoj krajini, odato je priznanje Josipa Broza Tita.
Boravak u Bihaću je iskorišten priliku da se borci snabdiju oružjem, potrebnom količinom municije, ručnim bombama, kojih je bilo u dovoljnoj količini. Oko 80% boraca, obuklo se u nove voljničke uniforme, a vojničkim cipelama bili su svi podmireni.[5]
Nakon toga ou Bihaću je održano Prvo zasjedanje AVNOJ-a.
Do kraja novembra brigada je djelovala je na planini Manjači, oko Ključa i Sanskog Mosta. Do kraja 1942. godine učestvovala je u uništenju četničkog uporišta Čađavica i u oslobođenju Jajca, pa u borbama oko Kotor Varoši i Teslića. Od tada do početka bitke na Neretvi djelovala je u gornjem toku rijeke Vrbasa.
Bitka na Neretvi
[uredi | uredi izvor]Od sredine februara 1943. godine, brigada je vodila višednevne žestoke obrambene borbe na pravcu Bugojno-Gornji Vakuf i Bugojno – Prozor u bitki na Vilića Guvnu. Bila je jedna od glavnih zaštitnica povlačenja ranjenika na pravcu Glavatičevo, Bjelinići i Kalinovik, spriječavajući prodor Nijemaca iz Konjica
Narednih tridesetak dana učestvovala je u razbijanju četničkih i italijanskih snaga u Sandžaku, Bijelom Polju i Mojkovcu.
Bitka na Sutjesci
[uredi | uredi izvor]U početku Bitke na Sutjesci, do 20. 5.1943. godine vodila je borbe protiv Prve brdske njemačke divizijom na širem sektoru Bijelog Polja i Mojkovca. Nakon toga, u saradnji s Prvom i Drugom proleterskom udarnom brigadom potisnule su neprijateljske snage prema Foči, ali proboj obruča jugoistočno od Foče nije uspio. Iz tih borbi ostalo je zapisano:
Treća Krajiška je opkolila pet grupa Nemaca i potpuno uništila četiri. Ubijeno je preko dvije stotine Nijemaca. Krajišnici su mrtve Nijemce umetrili sve po osam na gomilu i tako ih ostavila. Neka se zna da ih je pobila slavna brigada iz Drvara.
– Vladimir Dedijer - DNEVNIK [6]
Učestvovala je u Beogradskoj operaciji, pa u borbama na Sremskom frontu, oslobođenju dijela Slavonije, a 8. 5. u oslobođenju Zagreba.
Odlikovanja
[uredi | uredi izvor]Za svoje zasluge tokom borbi brigada je 13. 9.1943. godine proglašena "proleterskom", a pet puta od Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita je pohvaljena. Odlikovana je:
- Ordenom narodnog oslobođenja,
- Ordenom partizanske zvijezde i
- Ordenom bratstva i jedinstva,
- Ordenom narodnog heroja povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine.
Narodni heroji Treće krajiške brigade
[uredi | uredi izvor]- Nikola Karanović, komandant brigade
- Vlado Bajić, komandant brigade
- Miladin Zorić Garača, komandir čete
- Marko Jokić, komandir Prve čete
- Đuran Kovačević, komandant Drugog bataljona
- Nikola Vojvodić, zamjenik komandanta Drugog bataljona
- Milan Ćup, politički komesar Četvrtog bataljona
- Mile Latinović, komadant petog bataljona, narodni heroj
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
- Narodni heroji Jugoslavije , „Mladost“, Beograd 1975. godina
- Treća krajiška brigada - zbornik sjećanja Arhivirano 15. 12. 2017. na Wayback Machine (knjiga prva, knjiga druga), Beograd 1969. godina
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "Savo Trikić: TREĆA KRAJIŠKA PROLETERSKA BRIGADA". Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1989. Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Ljubiša Ćurguz: BATALJON "ZDRAVKO CELAR"" (PDF). Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 5. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ^ "Nikola Karanović: TREĆA KRAJIŠKA BRIGADA" (PDF). Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 5. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ^ "Petar M. Radošević: TREĆA KRAJIŠKA UDARNA BRIGADA U BORBI ZA OSLOBOĐENJE BIHAĆA" (PDF). Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 5. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ^ "Milenko Stupar: ČELAROV BATALJON U NAPADU NA BIHAĆ" (PDF). Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 5. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ^ "Bitka na Neretvi". Vladimir Dedijer: DNEVNIK 1941-1944, knjiga I. Pristupljeno 9. 2. 2016.