Austrijski šiling
Austrijski šiling Österreichischer Schilling | |
---|---|
Kovanica od 1 šilinga | |
ISO 4217 Kod | ATS |
Korisnik | Austrija |
Najmanja jedinica | groš Grosch |
Kovanice | 1, 2, 5, 10, 50 groša, 1, 5, 10, 20 i 50 šilinga |
Novčanice | 20, 50, 100, 500, 1000 i 5000 šilinga |
Nacionalna banka | Narodna banka Austrije |
Austrijski šiling (njemački: Österreichischer Schilling) je bio novčana jedinica u Austriji od 1925. do 1938. i od 1945. do 1. januara 2002, dana uvođenja gotovine eura u Evropskoj uniji. Jedna od stabilnijih valuta u Evropi, direktno (od 1976) vezana za njemačku marku (DEM), nazvana alpskim dolarom.[1]
Postojalo je nekoliko serija, a poslijednja serija sastojala se od novčića: 2, 5, 10, i 50 groša, 1, 5, 10, 20 i 50 šilinga. Banknote su bile u apoenima od 20, 50, 100, 500, 1000 i 5000 šilinga. Novčići od 2 i 5 groša nisu bili u upotrebi u nekoliko zadnjih godina postojanja šilinga zbog neznatne vrijednosti i izdavali su se u ograničenim količinama najčešće u godišnjem kompletu samo za numizmatičke serije, kao i posebna izdanja od 20 i 50 šilinga, koja su vrlo rijetko bili u opticaju, ali vrlo omiljena u numizmatičkim krugovima. Svake se godine pojavljivala kovanica od 20 šilinga sa drugačijom pozadinom povodom neke obljetnice. Kovanica od 50 šilinga je bila bimetalna i također se nije dugo zadržavala u opticaju. Zadnja se serija šilinga još uvijek može zamijeniti za euro u Centralnoj banci Austrije.[2]
Postojali su također srebrnjaci sa nominalnom vrijednošću od 25, 50, 100 i 500 šilinga, koji se također mogu zamijeniti za euro, ali zbog vrijednosti u srebru, ostali su u mnogim kolekcijama sačuvani.
1 Šiling sastojao se od 100 groša (Groschen) Šiling je zamjenjen eurom po tečaju 1€ = 13,7603 ATS
Historija
[uredi | uredi izvor]Prvi kovani novac pojavljuje se oko 1000. u Salzburgu. Za vrijeme vladavine Leopolda III (1095-1136) nastaju babengergski pfeninzi (njem.: "Pfennige der Babenberger") u Kremu, tadašnjem glavnom trgovačkom području. Kasnije se oko 1200-te pojavljuje bečki pfening (njem.: "Wiener Pfenning") potiskuje babengergski. Bečki pfening je doživio svoj vrhunac 1350. kada je bio u upotrebi cijelom području Podunavlja.[3]
Srednji vijek
[uredi | uredi izvor]U srednjem vijeku su bile u upoterbi srebrene kovanice raznih težina i čistoće. Čistoća srebra određivana je vaganjem tokom trgovine. Kao veća novčana jedinica koristila se funta (240 pfeninga) i šiling (30 pfeninga), koje kao kovanice nisu postojale. U Tirolu se koristio bernski pfening (njem.: "Berner Pfennning") koji, mada je predstaljao izuzetak, se pod nazivom kreuzer kasnije proširio na cijelu Austriju. Kreuzer je bio kovan od srebra do 1760. a od 1892. koristi se bakar. 3 kreuzera su vrijedili jedan groš, a 20 srebrenih groša su vrijedili 1 gulden (60 kreuzera) koji se koristio do 1857. Srebreni gulden je kasnije preračunat, tokom prelaska na decimalni sistem, u 100 kreuzera. Iz Joachimssthala (Böhmen) pojavljuje se taler (odakle potječe i naziv za dolar) koji postaje svjetska kovanica. Pored toga pod vladavinom Marije Theresie izdavan je konvencijski taler (njem.: "Marie-Theresien Taler", "Konventionstaler"). 1 taler se dijelio na 2 guldena, 1/3 guldena je bila važna jedinica u trgovini. Zlatne kovanice, po uzoru na Veneciju, pod nazivom dukat (ita. "Ducatus", bs. "hercegovina") bile su u upotrebi do 1892. kada se uvodi zlatna kruna (njem.: "Goldkrone").[3]
Napoleonski ratovi
[uredi | uredi izvor]Sedmogodišnji rat, koji je trajao od 1756-1763., je već ranije ubrzao proces prelaska na novčanice. Prve novčanice je izdavala banka Stadtbanco u Beču . Radilo se u stvari o ceduljama koje su bile izložene visokoj inflaciji da je, zbog ratova s Francuskom (Napoleonski ratovi), 1811. došlo do državnog bankrota. Gubitak od 90% vrijednosti novca je za stanovništvo značio rub siromaštva. Nakon okončanja Napoleonskih ratova osniva se 1816. Nacionalna banka (Nationalbank). Nacionalna banka oživljava konvencijsku valutu (gulden) koja je s novom bečkom valutom (također gulden) imala odnos 1:2,5.[3]
Drugi svjetski rat
[uredi | uredi izvor]Gulde se ukida 1892, kojeg zamjenjuje kruna po tečaju 1:2. Kruna se dijelila na manju jedinicu heller. Velika inflacija dovodi 1922. do konačnog ukidanja krune kao papirnog novca. Nakon stabilizacije tzv. zlatne krune (kovanice), uvodi se srebreni šiling. Marka njemačkog rajha zamjenuje 1938. šiling koji se ponovo uvodi nakon kraja Drugog svjetskog rata. Prve novčanice šilinga su uvedene 13. decembra 1945. Šiling je ostao do uvođenja eura, 1. januara 1999 samo u obračunu a 1. januara 2002 i u praksi, stabilna i jaka valuta.[3]
Kovanice
[uredi | uredi izvor]Revers | Avers | Vrijednost | Prečnik | Masa | Sastav | Prvo izdanje | Nevažeće | Motiv |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 groš | 17 mm | 1,8 g | Zn | 5. april 1948 | ||||
2 groša | 18 mm | 0,9 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 15. juli 1950 | ||||
5 groša | 19 mm | 2,5 g | Zn | 17. juni 1948 | ||||
10 groša | 21 mm | 3,5 g | Zn | 1. juli 1947 | 31. maj 1959 | |||
20 mm | 1,1 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 27. novembar 1951 | |||||
20 groša | 22 mm | 4,5 g | 91,5 % Cu, 8,5 % Al | 23. decembar 1950 | 30. april 1959 | |||
50 groša | 22 mm | 1,4 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 11. decembar 1947 | 2. juni 1961 | |||
19,5 mm | 3,0 g | 91,5 % Cu, 8,5 % Al | 1. oktobar 1959 | |||||
1 šiling | 25 mm | 2,0 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 11. decembar 1947 | 2. maj 1961 | |||
22,5 mm | 4,2 g | 91,5 % Cu, 8,5 % Al | 1. septembar 1959 | Crtež runolista (lat. "Leontopodium nivale") koji je uradio Ferdinand Welz | ||||
2 šilinga | 28 mm | 2,8 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 11. decembar 1947 | 29. juni 1957 | |||
5 šilinga | 31 mm | 4,0 g | 98,5 % Al, 1,5 % Mg | 25. oktobar 1952 | 15. februar 1961 | |||
23,5 mm | 5,2 g | 64 % Ag, 36 % Cu | 2. januar 1961 | 30. septembar 1969 | Izrezbaren | |||
23,5 mm | 4,8 g | 75 % Cu, 25 % Ni | 15. januar 1969 | Gladak | ||||
10 šilinga | 27 mm | 7,5 g | 64 % Ag, 36 % Cu | 1. juli 1957 | 31. mart 1975 | Lice: ženska odjeća koju je dizajnirao Ferdinand Welz - Naličje: Grb | ||
26 mm | 6,2 g | 75 % Cu, 25 % Ni | 17. april 1974 | Lice isto, na naličju Savezni orao (Bundesadler) | ||||
20 šilinga | 27,7 mm | 8,0 g | 92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni | 10. decembar 1980 | Kovanice od 20 šilinga koje su trebale zamijeniti novčanice iste vrijednosti 18 raznih motiva | |||
25 šilinga (srebrene kovanice) | 30 mm | 13 g | 80 % Ag, 20 % Cu | 1. Oktober 1955 | 3 verzije vrijednosne strane; 19 izdanja raznih motiva na licu | |||
50 šilinga (srebrene kovanice) | 34 mm | 20 g | 1959–1973: 90 % Ag, 10 % Cu 1974–1978: 64 % Ag, 36 % Cu |
20. februar 1959 | 3 verzije vrijednosne strane; 24 izdanja raznih motiva na licu | |||
50 šilinga (bimetalne kovanice) | 26,5 mm | 8,15 g | Bimetal: Prsten: 92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni; Unutrašnj dio: Magnimat 7 |
1996 | Jedinstvena vrijednosna strana, 9 raznih motiva na licu | |||
100 šilinga (srebrene kovanice) | 1974-79: 36 mm ab 1991: 34 mm |
1974-79: 24 g ab 1991: 20 g |
1974–1979: 64 % Ag, 36 % Cu ab 1991: 90 % Ag, 10 % Cu |
23. decembar 1974 | Razne verzije vrijednosne strane; 24 izdanja u periodu 1974-1979; 18 izdanja u sklopu raznih serija od 1991-te | |||
200 šilinga (srebrene kovanice) | 40 mm | 33,63 g | 92,5 % Ag, 7,5 % Cu | 12. januar 1995 | jedinstvena vrijednosna strana, 2 različita motiva na licu | |||
500 šilinga (srebrene kovanice) | 38 mm | 24 g | 1980–1982: 64 % Ag, 36 % Cu ab 1983: 92,5 % Ag, 7,5 % Cu |
10. april 1980 | 34 izdanja (s jedinstvenom vrijednosnom stranom) u periodu 1980-1988; od 1989. 26 dodatnih izdanja s tim da je kupac mogao odrediti motiv. |
Novčanice
[uredi | uredi izvor]Vrijednost | Lice | Naličje | Motiv lica | Motiv naličja | Veličina[5] | Prvo izdanje[6] |
---|---|---|---|---|---|---|
Interimsnoten 1945 | ||||||
10 šilinga | Ruine Aggstein | Großglockner | 68 x 122 mm | 13. decembar 1945 | ||
20 šilinga | Prednje Alpe, sijač pod brdima Salzkammerguta | 137 x 73 mm | 13. decembar 1945 | |||
100 šilinga | Akademija nauka | 164 x 85 mm | 13. decembar 1945 | |||
1000 šilinga | Salzburg | 185 x 92 mm | 13. decembar 1945 | |||
Interimsnoten 1947 | ||||||
5 šilinga | Erzberg | 110 x 67 mm | 11. decembar 1947 | |||
10 šilinga | Ruine Aggstein, drugo izdanje | Großglockner | 68 x 132 mm | 11. decembar 1947 | ||
50 šilinga | Zgrada crkve Maria Wörth | 154 x 78 mm | 11. decembar 1947 | |||
100 šilinga | Drugo izdanje | Akademija nauka | 177 x 85 mm | 11. decembar 1947 | ||
1000 šilinga | Drugo izdanje | Salzburg | 185 x 92 mm | 11. decembar 1947 | ||
Serija iz 1950-te | ||||||
10 šilinga | Tvrđava kovanica u Hall (Tirol) | 125 x 70 mm | 25. august 1949 | |||
20 šilinga | Beč | 140 x 75 mm | 12. april 1948 | |||
100 šilinga | Jezero Gosau ispred Dachsteina (Oberösterreich) | 165 x 83 mm | 28. januar 1948 | |||
100 šilinga | Prvo izdanje | Beč i Dunav | 176 x 85 mm | 3. novembar 1949 | ||
100 šilinga | Drugo izdanje | Beč i Dunav | 176 x 85 mm | 7. juli 1952 | ||
Serija 1950 | ||||||
10 šilinga | Španska škola jahanha | Dvorac Belvedere | 132 x 65 mm | 26. Mai 1951 | ||
20 šilinga | Joseph Haydn | Brdo Kalvarien Brdska crkva u Eisenstadtu | 148 x 70 mm | 25. September 1950 | ||
50 šilinga | Jakob Prandtauer | Stift Melk | 164 x 75 mm | 25. oktobar 1952 | ||
100 šilinga | Franz Grillparzer | Dürnstein | 176 x 85 mm | 14. oktobar 1955 | ||
500 šilinga | Julius Wagner-Jauregg | Univerzitet u Beču | 186 x 88 mm | 5. decembar 1953 | ||
1000 šilinga | Anton Bruckner | Brucknerske orgulje u bazilika Sv. Floriana | 192 x 89 mm | 23. januar 1956 | ||
Serija 1956 | ||||||
20 šilinga | Carl Auer von Welsbach | Maria Rain (Kärnten) | 132 x 65 mm | 3. decembar 1956 | ||
50 šilinga | Richard Wettstein | Burg Mauterndorf | 140 x 70 mm | 11. März 1963 | ||
100 šilinga | Johann Strauss | Dvorac Schönbrunn | 150 x 75 mm | 25. September 1961 | ||
1000 šilinga | Viktor Kaplan | Elektrana Ybbs-Persenbeug | 150 x 75 mm (bijela varijanta), 160 x 84 mm (plava varijanta) | 5. Februar 1962 (bijela varijanta), 26. novembar 1962(plava varijanta) | ||
Serija 1966 | ||||||
20 šilinga | Carl von Ghega | Željeznica u Semmeringu | 132 × 65 mm | 4. novembar 1968 | ||
50 šilinga | Ferdinand Raimund | Dvorsko pozorište | 140 x 70 mm | 15. februar 1972 | ||
100 šilinga | Angelika Kauffmann | Bregenzerwälderhaus | 150 × 75 mm | 19. oktobar 1970 | ||
500 šilinga | Joseph Ressel | Parni brod Civetta (brod) | 155 x 80 mm | 24. oktobar 1966 | ||
1000 šilinga | Bertha von Suttner | Leopoldskron, Hohensalzburg | 159 x 84 mm | 21. septembar 1970 | ||
Serija 1983 | ||||||
20 šilinga | Moritz Daffinger | Albertina | 123 × 62 mm | 19. oktobar 1988 | ||
50 šilinga | Sigmund Freud | Collegium-Medico-Chirurgicum-Josephinum | 130 × 65 mm | 19. oktobar 1987 | ||
100 šilinga | Eugen Böhm von Bawerk | Aula der starog univerziteta u Beču, kojeg je izgradio Jean Nicolas Jadot de Ville-Issey tokom 1735-1755, od 1857. sjedišteAkademije nauka. | 138 × 68 mm | 14. oktobar 1985 | ||
500 šilinga | Otto Wagner | Postsparkasse u Beču | 144 × 72 mm | 20. oktobar 1986 | ||
1000 šilinga | Erwin Schrödinger | Univerzitet u Beču | 152 × 76 mm | 14. novembar 1983 | ||
5000 šilinga | Wolfgang Amadeus Mozart i pogled na Salzburg. | Bečka državna opera | 160 × 80 mm | 17. oktobar 1989 | ||
Serija 1997 | ||||||
500 šilinga | Rosa Mayreder | Rosa i Karl Mayreder, slika učesnica ženskih klubova na Bundestagu u Beču 1911. | 148 × 72 mm | 20. oktobar 1997 | ||
1000 šilinga | Karl Landsteiner | Karl Landsteiner u laboratoriji na Institutu patologije u Beču. Prikaz poliovirusa i opis postupka određivanja krvne grupe. | 154 × 72 mm | 20. oktobar 1997 |
Da je šiling ostao u opticaju. novčanice apoena 20, 50, 100 i 5000 šilinga bi odgovarale dizajnu apoena od 500 i 1000 šilinga iz 1997. Motivi bi bili Gustav Klimt, Ida Pfeiffer, Franz Schubert i Marie von Ebner-Eschenbach.[7]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Hermann Neumüller (27. 12. 2011). "Erfolgsgeschichte Schilling: Vom Notnagel zum Alpendollar" (jezik: njemački). Nachichten.at. Pristupljeno 27. 1. 2016.
- ^ "Schilling, Währung" (jezik: njemački). AEIOU, Österreich Lexikon. Pristupljeno 27. 1. 2016.
- ^ a b c d "Geldwesen" (jezik: njemački). AEIOU Österreich Lexikon. Pristupljeno 27. 1. 2016.
- ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 3. 2. 2011. Pristupljeno 1. 2. 2016.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
- ^ Katalog der österreichischen Banknoten ab 1759 (jezik: njemački) (2 izd.). Eigenverlag. 2010. str. 239-280. ISBN 978-3-200-01957-7.
- ^ "Chronologische Auflistung aller Banknoten" (jezik: njemački). Centralna banka Austrije. Arhivirano s originala, 26. 2. 2013. Pristupljeno 18. 7. 2011.
- ^ "Ron Wise,s Banknoteworld: Austria 1995" (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 6. 8. 2013. Pristupljeno 1. 6. 2013.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]