Londonski sporazum (1913)
 Granice balkanskih država nakon Londonskog i Bukureštanskog sporazuma | |
| Potpisan | 30. maj 1913. |
|---|---|
| Lokacija | London, Britansko Carstvo |
| Potpisnici | Kneževina Bugarska Kraljevina Srbija Kraljevina Grčka Kraljevina Crna Gora Kraljevina Italija Njemačko Carstvo Ruska Imperija Austro-Ugarska |
Londonski sporazum (1913) potpisan je 30. maja 1913. godine nakon Londonske konferencije 1912–1913. Sporazum se bavio teritorijalnim prilagođavanjima koja su nastala nakon završetka Prvog balkanskog rata.[1] Londonska konferencija je završena 23. januara 1913. godine, kada se dogodio osmanlijski državni udar 1913. i kada je osmanlijski veliki vezir Kamil-paša bio primoran da podnese ostavku.[2] Vođa državnog udara Enver-paša povukao je Osmanlijsko carstvo sa Konferencije, a Londonski sporazum je potpisan bez prisustva osmanlijske delegacije.[2]
Zaraćene strane[uredi | uredi izvor]
Balkanski savez (Kraljevina Srbija, Kraljevina Grčka, Kraljevina Bugarska i Kraljevina Crna Gora) je bio pobjednička strana a Osmanlijsko carstvo poraženo. Velike sile su predstavljale Britansko Carstvo, Njemačko Carstvo, Ruska Imperija, Austro-Ugarska i Kraljevina Italija.[3]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Neprijateljstva su zvanično prestala 2. decembra 1912, osim za Grčku koja nije učestvovala u prvom primirju. Tri glavne tačke su bile sporne:
- status teritorije današnje Albanije, čiju je ogromnu većinu osvojila pretežno Srbija, ali i male krajeve Crna Gora i Grčka
- status Novopazarskog sandžaka formalno pod zaštitom Austro-Ugarske od Berlinskog sporazuma
- status ostalih teritorija koje su zauzeli saveznici: Kosovo i Metohija; Makedonija; i Trakija
Sporazum[4] je pregovaran u Londonu na međunarodnoj konferenciji koja je tamo otvorena u decembru 1912., nakon što je Albanija proglasila nezavisnost 28. novembra 1912. godine.
Austro-Ugarska i Italija snažno su podržavale stvaranje nezavisne Albanije. Djelomično je to bilo u skladu s prethodnom politikom Austro-Ugarske koja je pružala otpor srpskoj ekspanziji na Jadran; Italija je svoje planove za teritoriju, manifestovane 1939. godine, Rusija je podržavala Srbiju i Crnu Goru a Njemačka i Britanija su ostale neutralne. Odnos snaga između članica Balkanskog saveza bio je pod pretpostavkom da neće biti formirana albanska država i da će kasnija albanska teritorija biti podijeljena između njih.
Uslovi sporazuma[uredi | uredi izvor]
Uslovi koje su nametnule velike sile su:[4]
- Sva evropska teritorija Osmanlijskog Carstva zapadno od linije između Enosa na Egejskom moru i Midije na Crnom moru pripala je Balkanskom savezu, osim Albanije.
- Njegovo Veličanstvo car Osmanlija izjavljuje da ustupa njihovim veličanstvima savezničkim suverenima ostrvo Kretu i da se u njihovu korist odriče svih prava suvereniteta i svih drugih prava koja je imao na tom ostrvu.
- Granice Albanije i sva druga pitanja u vezi sa Albanijom trebalo je da riješe velike sile.
Međutim, podjela teritorija predatih Balkanskom savezu nije obrađena u Sporazumu, a Srbija je odbila da izvrši podjelu dogovorenu sa Bugarskom u njihovom sporazumu iz marta 1912. Kao rezultat bugarskog nezadovoljstva de facto vojnom podjelom Makedonije, Drugi balkanski rat je izbio između zaraćenih strana 16. juna 1913. godine.[5] Bugari su bili poraženi, a Osmanlije su ostvarile neke pobjede zapadno od linije Enos-Midija. Konačni mir je dogovoren Bukureštanskim sporazumom 12. augusta 1913. godine. Između Bugara i Turaka zaključen je poseban sporazum, Carigradskim mirom, kojim su u velikoj mjeri definisane današnje granice između dvije zemlje.
Percepcija[uredi | uredi izvor]
Iscrtavanje tačnih granica albanske države prema Firentinskom protokolu (17. decembra 1913.) bilo je krajnje nepopularno među grčkim stanovništvom južne Albanije, koje je nakon svoje pobune uspjelo proglasiti Autonomnu Republiku Sjeverni Epir, međunarodno priznato kao autonomna oblast unutar Albanije pod uslovima Krfskog protokola.[6]
Albanci su imali tendenciju da smatraju Sporazum nepravdom koju su nametnule velike sile, jer je otprilike polovina pretežno albanskih teritorija i 40% stanovništva ostavljeno van granica nove zemlje.[7][8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Anderson, Frank Maloy; Hershey, Amos Shartle (1918). "The Treaty of London, 1913". Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870–1914. Washington, DC: National Board for Historical Service, Government Printing Office.
- ^ a b "The Treaty of London, 1913". Arhivirano s originala, 1. 5. 1997. Pristupljeno 12. 4. 2023.
- ^ Richard C. Hall, ed., War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia (2014) str. 172–173.
- ^ a b "(HIS,P) Treaty of Peace between Greece, Bulgaria, Montenegro, Serbia on the one part and Turkey on the other part. (London) 17/30 Maj 1913". Zum.de. Pristupljeno 30. 5. 2013.
- ^ Richard C. Hall,The Balkan Wars, 1912–1913
- ^ Stickney, Edith Pierpont (1926). Southern Albania or Northern Epirus in European International Affairs, 1912–1923. Stanford University Press. str. 49. ISBN 978-0-8047-6171-0.
By the terms of the agreement of Corfu the Epirotes obtained the autonomy for which they had struggled
- ^ Janusz Bugajski (2002). Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-Communist Era. M.E. Sharpe. str. 675. ISBN 978-1-56324-676-0. Pristupljeno 29. 5. 2012. "Roughly half of the predominantly Albanian territories and 40% of the population were left outside the new country's borders"
- ^ Elsie, Robert (2010), "Independent Albania (1912—1944)", Historical dictionary of Albania, Lanham: Scarecrow Press, str. lix, ISBN 978-0-8108-7380-3, OCLC 454375231, pristupljeno 4. 2. 2012,
...about 30 percent of the Albanian population were excluded from the new state/about 40%... found themselves excluded from this new country, str. 243
