Zmajevac (tvrđava)
Zmajevac je bio kasnoantičko utvrđenje na današnjem području općine Čelinac. Njegove zidine još uvijek opstaju i proglašene su historijskim nacionalnim spomenikom kulture.[a][2]
Opis
[uredi | uredi izvor]Tri kilometra nizvodno od Čelinca, na lokalitetu Zmajevac evidentirani su ostaci prahistorijske gradine, kasnoantičkog utvrđenja i srednjovjekovnog grada. I danas postoje ostaci zidina, debljine 40-80, dužine oko 100 m (gledano sa istoka), odnosno 20 m (sjever) ili 45 m (zapad). Tu je i polukružni zid sa južne strane, dug oko 50 m. Od svog nastanka u kasnom srednjem vijeku , Grad je više puta rušen i obnavljan. Zbog sveprisutne nebrige nadležnih organa za zaštitu kulturnih dobara u prethodnim državama ovog područja, vremenom se kamenje porušenog grada raznosilo, osobito prilikom gradnje uskotračne pruge Banja Luka – Čelinac – Kotor-Varoš – Maslovare, sa odvojkom za Šiprage (u Obodniku), početkom 20. stoljeća.[3]
Historija
[uredi | uredi izvor]U predrimsko doba, sjeverozapadnu Bosnu, tj. Donje Kraje (u kojima je bio i Zmajevac) naseljavalo je ilirsko pleme Mezeji, odnosno plemenski savez, sastavljen od više manjih zajednica. Pokrivali su područje od Vrbasa i njegovih pritoka, od Grmeča do Kozare na sjeveru i Vlašića na jugoistoku. Kroz teritorij tih zajednica tekle su rijeke Sana i Vrbas, djelomično i Una, s njihovim pritokama, a na istoku Vrbanja. Administrativni i kultni centri nalazili su se na gradinskim naseljima (castella, oppidda), u kojima se odvijao sav društveni i privredni život. Dosadašnja istraživanja pokazuju da su se nalazili na dominantnim uzvisinama iznad rijeka i po obodima polja. Iako su poznati položaji brojnih gradinskih naselja, teško se može spoznati struktura plemenske podjele Mezeja, jer o tome pisani podaci još uvijek nisu pronađeni. Iz antičkih izvora su poznate samo dvije plemenske zajednice: Sapuata (Sapuates) i Ematina (Ae?]matini), ali je i njih vrlo teško lokalizovati. I identifikacija pojedinih naselja koja spominju rimski putnici (Itin- Ant, Tab. Peut., Ravenat) samo su manje ili više uspjeli pokušaji pojedinih istraživača. Mezeji se prvi put spominju 6. do 9. g. n. e., u vrijeme velikog panonsko-dalmatinskog, tj. Batonskog ustanka.
Na rimski način građena naselja su rijetka; dosad su poznata samo u Šipragama i u Podbrđu, između Kotor-Varoši i Čelinca, neposredno uz Zabrđe.
Pretpostavlja se da su antička naselja u dolini Vrbanje nastala u vezi s eksploatacijom bogatih šumskih dobara, ali i iz upravnih potreba. Tada, pa sve do neposredne prošlosti, osnovna privredna grana je bila i ostala stočarstvo, osobito nomadsko ovčarstvo, koje je i danas aktuelno. Upravni status doline Vrbanje u rimsko doba je potpuno nepoznat, jer o tome nema pisanih tragova. Na osnovu onovremenog stanja u susjednim područjima, može se pretpostaviti da su se predrimske plemenske civitas (župe) održale i pod rimskom upravom, ili je možda, i ovo područje bilo pretvoreno u poseban teritorij pod upravom carskog fiska za uzgoj stoke i eksploataciju šuma (conpascua et silvae).[4][5][6]
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ "Zmajevac, historijsko područje
- Status spomenika -> Nacionalni spomenik
- Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 69/12.
- O D L U K U
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ http://www.kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=3389.
- ^ http://www.kons.gov.ba Arhivirano 7. 3. 2012. na Wayback Machine.
- ^ http://www.kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=3389 Arhivirano 3. 3. 2016. na Wayback Machine.
- ^ Bojanovski I. (1988): Bosna i Hercegovina u antičko doba. Djela ANUBiH LXVI, CBI knj. 6: 266 – 269, Sarajevo.
- ^ Kuzmanović R. (973): Čelinac kroz vjekove. Skupština opštine Čelinac, Čelinac.
- ^ Zemaljski muzej BiH, Izd. (1988): Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, tom 2, Sarajevo, Zemaljski muzej BiH.