Tvrđava Srebrenica

Tvrđava u Srebrenici je utvrđenje nastalo u srednjem vijeku na jednoj lokaciji i topničko utvrđenje nastalo u osmanlijskom dobu na susjednoj lokaciji, uz današnju Srebrenicu, Bosna i Hercegovina. Topničko utvrđenje proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine

Lokacija

Na istočnom rubu naselja je planinska kosa koja se stepenasto spušta prema Srebrenici. Na najvišoj terasi nalaze se ruševine srednjovjekovne tvrđave koja se u literaturi spominje kao Srebrenik u Srebrenici ili „Stari grad“. Na nešto nižem platou iste kose nalazi se utvrđenje podignuto u osmansko doba. U literaturi je poznat kao Donji grad, a tako ga nazivaju Srebreničani.

Historija

Srednji vijek

U srednjem vijeku, Srebrenica je bila jedan od najvećih rudnika na Balkanu i jedno od najrazvijenijih rudarskih i trgovačkih naselja u srednjovjekovnoj bosanskoj državi. Kao rudnik prvi put se spominje 1352. pred kraj vladavine bana Stjepana II.

Srebrenica je prvo bila u okviru kraljevske domene, kasnije u Zemlji Kovačevića. Godine 1411. ugarski kralj Sigismund zauzima Srebrenicu i daruje je srpskom despotu Stefanu Lazareviću. Pokušaji bosanskih kraljeva da ratovima i upadima ponovo dođu u posjed ovog važnog rudnika nisu imali trajnijeg uspjeha. Srebrenica ostaje uglavnom u sastavu srpske despotovine sve do pada pod osmansku upravu. Vrijednost carinarnice u Srebrenici je porasla za sedam i po puta u odnosu na vrijeme vladavine Tvrtka I. Pored rudarstva se intenzivno razvija trgovina, a oko Srebrenice niču nova naselja u srednjem Podrinju. Kroz regiju se pojačava i trgovački tranzit u pravcu Ugarske i Srbije. Članovi dubrovačke kolonije su bili naročito aktivni u to doba, a njihova naseobina postaje jedna od najvećih na Balkanu.

Prvo pominjanje grada Srebrenika iznad Srebrenice u dubrovačkim izvorima je 1425. godine, pri neuspješnom napadu bosanske vojske pod kraljem Tvrtkom II na Srebrenicu. Još nekoliko puta se javlja utvrđenje u Srebrenici u dubrovačkim aktima i to maju 1444. godine kada je bosanski kralj zauzeo tvrđavu, 1448. godine kada se dubrovački trgovci žale dubrovačkoj vladi na naredbu bosanskog kralja Tomaša, da moraju zidati kuće u tvrđavi, te 1451. povodom spora širih razmjera između kralja Tomaša i despota Đurđa Brankovića.

Doba osmanlijskog carstva

Stalno prisustvo Osmanlija u Zvorniku i Srebrenici počinje 1462. godine. Srebrenica je pripala teritoriji smederevskog sandžaka u koji su ušli i Zvornik, Kušlat i Šurbin na lijevoj obali Drine. To se vidi iz prvog popisa Smederevskog sandžaka sastavljenog u periodu 1476–1478. Po osnivanju Zvorničkog sandžaka, navedeni gradovi na lijevoj obali Drine činili su njegovo prvobitno jezgro. Zvornički sandžak osnovan je u periodu poslije 1478. i prije 1483. Godine, najprije u sastavu budimskog, a kasnije bosanskog pašaluka.

Donji grad sagrađen je dosta potkraj 17. vijeka. Godine 1776. godine na njemu su vršene popravke. Prema jednom popisu iz 1804. godine u utvrđenju je bilo oko 30 džebedžija (oklopnici, vode brigu o municiji i prebacuju je na potrebno mjesto) i isto toliko mustahfiza mustahviza-timarlija koji su se brinuli o održavanju grada i opkopa, i da brane grad sa puškom i sabljom u ruci. Za svoju službu uživali su mala lena.

Tek u popisu iz 1833. javljaju se dva grada u Srebrenici. U Gornjem gradu je bilo prema popisu iz 1833. godine: 5 topova i 2300 tovara hrane. U Donjem gradu je bilo 180 oka naboja 710 oka baruta, 170 oka običnog baruta, 5 pokvarenih i 7 dobrih topova.

Opis

Jedan anonimni opis tvrđave u Srebrenici, koji potiče iz osamdesetih godina 17. vijeka, opisuje je kao staru tvrđavu na jednom brežuljku, jaku i opasanu šancem.

Donji grad je topnička tvrđava nepravilnog četverougaonog oblika prilagođenog terenu. Planinska kosa na kojoj je Donji grad zadire u naselje. Širine su 80 i 60 m, dužina je165 m, tako da tvrđava zauzima površinu od oko 12400 m2.

Prilaz je uz poligonalnu petougaonu kulu, zapravo bastion. Tvrđava ima tri kule. Izgrađena je od sitnijih komada grubo oklesanog kamena slaganog u redove. Bedemi su na pojedinim dijelovima bili dosta debeli, a naročito južni „udarni zid“ u kojem je smješten i „kazamat“. Topovi na kulama su bili upereni prema ulazu u Srebrenicu. Bedemi grada, pošto su podignuti na kosom terenu visoki su sa vanjske strane do 5 metara, a sa unutrašnje jedva da se, na nekim mjestima naziru. Sa unutrašnje strane tvrđava je zasuta i prekrivena raslinjem, a sa vanjske strane je djelomično očuvana oplata zida. Unutar bedema vidljiva je jedna solidno građena komora. Tvrđava je u vrlo ruševnom i zapuštenom stanju.

Literatura

• Hamdija Kreševljaković, Naše starine 1953 -Stari bosanski gradovi
• Husref Redžić, 2009 -Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini
• Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, postanak i upravna podjela (II. Izdanje), Svjetlost, Sarajevo, 1982.