Dardanci

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Mapa grčkih Ilira[1]

Dardanci, Dardani (gr. Δαρδάνιοι) su bili pripadnici ilirskog plemena koje je u antičko vrijeme naseljavalo područje Balkana (dijelove teritorija današnjih država Srbije, Makedonije i Kosova). Dio autora smatra da su Dardanci tračko pleme ili ilirsko – tračko (Karl Pač, Grga Novak, Dimitar Dečev,...).[2] Stari Grci, a potom i stari Rimljani su ih smatrali jednim od najmoćnijih ilirskih naroda.

U grčkoj mitologiji, Dardanus (Δάρδανος), je bio jedan od sinova Ilirijusa, rodonačelnika svih Ilira. Dardanus je dakle, rodonačelnik Dardanoia (Δάρδανοι) (ostali sinovi su bili Enchelus, Autarieus, Maedus, Taulas i Perrhaebus, također rodonačelnici plemena i to redom: Enhilejaca, Autarijata, Meda, Taulanata i Perhaeba). Prema historičaru Strabonu, Dardanci su bili podijeljeni u dvije pod-grupe; Galabri i Thunaki. Strabon inače nije pohvalno opisao Dardance kada je rekao da su divlji i prljavi, mada je dodao da vole muziku.

HIstoričar J.J. Wilkes navodi da su važniji gradovi Dardanaca bili Ulpiana (Priština), Naissus (Niš), Therranda (Prizren), Vicianum (Vučitrn), Skopi, (Stoc, Skopje) a da im je glavni grad bio Damastioni (kod Ohridskog jezera).[1][3]

Živeći na granici između uticaja Tračana i Ilira, Dardani su bili prototipski balkanizirano tračko-ilirsko pleme:

Nijedan od naroda ... ne zaslužuje epitet balkanski u tolikoj mjeri kao Dardanci ... jer su opstali kao najstabilniji i najkonzervativniji etnički element na području u kome je sve bilo izloženo stalnim promjenama i jer se njihovi korijeni nalaze u dalekoj historiji i prije Homerovog doba i jer im je život na granici između Ilira i Tračana omogućio da zadrže svoju posebnost i jer su čak i pod Rimljanima uspjeli sačuvati etničko jedinstvo ... a po isteku antičkog doba, kada je Balkan bio dio dalekosežnih etničkih perturbacija, Dardanci su odigrali najvažniju ulogu u genezi novih naroda... Fanula Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba[4]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Od 1854. godine i istraživanja Johann Georg von Hahna, lingvisti su zaključili da riječi Dardanoi i Dardania možda imaju veze sa proto-albanskom riječi koja znači drvo kruške (dardhë u savremenom albanskom jeziku). S druge strane, mišljenja su sukobljena oko izvornog značenja ove riječi iz proto-indoevropskog *g'hord- (što bi se onda moglo dovesti u vezu sa grčkim achrás - 'divlja kruška') ili *dheregh-.

Natpisi otkriveni u Dardaniji su jedan od glavnih dokaza koji potvrđuju ideju da su Dardanci bili miješana ilirsko-tračka grupa. Ilirska imena dominiraju u zapadnim dijelovima Dardanije i tu nisu pronađeni tračanski nazivi. Tipični tračanski nazivi (ali i primjeri ilirskih naziva) pronađeni su uglavnom u istočnom dijelu Dardanije, od mjesta Scupi (kod današnjeg Skoplja) do Naissusa (Niš) i Remesiane (Bela Palanka).

Historija[uredi | uredi izvor]

Iliri je etnogeografski zajednički starogrčki naziv za sve negrčke stanovnike i plemena u sjevernom susjedstvu Makedonije, Epira i grčkih kolonija (Illyrii proprie dicti). Dvije su osobine Ilira iste kao i kod Makedonaca i Epiraca: plemenska organizacija (etnos) i kraljevstvo. Bavljenje nomadskim stočarstvom nije omogućavalo stvaranje grad-države, kao kod Grka, koji su se bavili sjedilačkom poljoprivredom. Svako veće pleme - Dardanci, Taulanti, Dasareti, Labeati, Ardijejci - imali su jednog kralja, koji nije bio zajednički za sve.[5]

Ponekad se jedna ličnost nametala kao kralj svih Ilira, ali bez dinastičkog kontinuiteta. Tako se Glaukos, kralj Taulanata, nametnuo za ilirskog kralja poslije zajedničkog poraza od Aleksandra Makedonskog.[6]

Dardansko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]

Prvi pomenuti vladar bio je Sira, vladar saveza plemena (kraj V-početak IV vijeka p. n. e. ). Bio je savremenik makedonskog kralja Arhaleja iz dinastije Argeada protiv koga se borio zajedno sa plemenom Linkesti. Njegova kćer Euridika (to ime je dobila kao makedonska kraljica), se udala za makedonskog kralja Amintu III i rodila mu tri sina: Aleksandra II, Perdiku III i Filipa II.

Kraljevi iz plemena Dardanaca[uredi | uredi izvor]

  • Bardil, prvi dardanski kralj (393-359. p. n. e.).[7]
  • Grab, kralj (356-344. pne). Zajedno sa tračanskim kraljem Ketriporom i peonskim Likpejom, udružili su se već 356. god. pne i sklopili ugovor sa Atenom o zajedničkoj borbi protiv Filipa II Makedonskog.
  • Pleurat I, kralj. Godine 344. pne vodio je rat sa Makedoncima koji su upali u Iliriju i opustošili je. Diodor navodi kao uzrok pohoda naslijeđenu mržnju prema ilirskim susjedima. Tada je ranjen i Filip II.
  • Klit, (335-325. pne),
  • Bardil II, kralj (302-280. pne),
  • Monun, kralj (280-270. pne), pobijedio Taulante i kovao novac[2]
  • (nepoznato ime ili Monun), kralj (279. p. n. e.). Grčki izvori za tu godinu govore o ilirskom kralju i o dardanskom kralju. Savremeni istoričari nisu sigurni da je to isto Monun koji je kovao novac.[1] Fanula Papazoglu smatra da su to dvije ličnosti, i da je ilirski kralj bio Monunios, a da je dardanski kralj neki drugi nepoznati vladar. Po njenom mišljenju Dardanci su tada odvojeni od Ilira kao drugi narod, i već su predstavljali respektabilnu vojnu silu.[4]
  • Mitil, kralj (270-260. pne),
  • Longarus, prvi izričito naveden kao dardanski kralj (3. vek p. n. e, ne zna se tačno). Predpostavlja se da je Peoniju osvojio u periodu 239 - 229. god. pne.[1]
  • Baton, drugi spomenuti dardanski kralj (3-2. vek p. n. e.) u vrijeme makedonskih ratova sa Rimljanima.

Dardanci i Makedonci[uredi | uredi izvor]

Dardanska moć u vremenu nakon osnivanja kraljevstva, ogleda se u činjenici da su makedonski kraljevi Aminta III i Aleksandar II plaćali danak Ilirima, a Perdika III je 360. god. pne u jednoj borbi sa njima izgubio život, zajedno sa 4 000 Makedonaca.[8]

Između dva rata sa Makedoncima, Dardanci su, u savezu sa Dionysius I od Syracuse (grčka kolonija na Siciliji), ratovali u Epiru 384/5 god. pne. protiv plemena Molosiana. Dionizije je Ilirima poslao svojih 2000 vojnika i poklonio 500 kompleta grčke hoplitske vojne opreme, kojom su opremili najbolje vojnike (atistoe). Zbog stalnih ilirskih pritisaka, nakon 25 godina Molosijani su se povukli prema jugu Grčke. Spartanci su uspjeli potisnuti Dardance, prepuštajući im sjeverne epirske obale oko grčke kolonije Apolonije.

Kad je Filip II došao na makedonski presto, sva je zemlja bila preplavljena ilirskim osvajačima. U bitki 359. god. pne. Filip II je pobijedio, a Makedonija se proširila na račun Ilira do zemlje Penesta.[2]

Kralj Kleitus, (335-325. pne), zajedno sa taulantskim kraljem Glaukom, doživio je poraz od Aleksandra Makedonskog u bitki kod Peliona, 333. god pne. Njegova kraljevina ili bar njen najveći dio bio je priključen Makedoniji, a zarobljeni vojnici uključeni su u makedonsku vojsku koja se spremala za rat sa Perzijom.[7] Od ovog poraza Dardanci se dugo nisu oporavili, pa su vodeću ulogu među Ilirima najprije preuzeli Taulanti, a zatim i Ardijejci.

Za vrijeme Mitila, koji je takođe kovao novac, Dardanci opet jačaju i okreću se na sjever prema Tribalima, i na jug protiv Peonije koju osvaja Longar oko 240. god. pne. To je bila ozbiljna prijetnja Makedoncima, koji se ponovo okreću protiv Dardanaca, napuštajući svoje ambicije prema jugu Grčke.

Makedonski kralj Filip V (221 - 179) pobijedio je 217. god pne Dardance (kod Bilazore, današnji Veles) , zatim 211. i 208. u stalnim pokušajima da trajno eliminiše njihovu opasnost. U prvom makedonskom ratu sa Rimljanima Dardanci se ne spominju u mirovnom ugovoru iz Foinike 2005. god.[4]

Dardanci i Kelti[uredi | uredi izvor]

Velika masa Kelta, na svom pohodu u Grčku došla je 279. godine p. n. e. u Dardaniju i napravila pustoš. Tu su se Kelti podijelili u dvije grupe. Jadna je predvođena Brenom nastavila prema Delfima, a druga grupa od 20 000 vojnika prema Trakiji i dalje u Anadoliju.[4]

Dardanski kralj Monunije, ponudio je makedonskom kralju Ptolemeju Keraunu pomoć od 20.000 vojnika za borbu protiv Kelta. Ptolomej je odbio pomoć i to platio glavom, a Kelti su nastavili za Delfe.[7] Već tada su Dardanci formirana politička zajednica sa kraljem na čelu.

Poslije poraza kod Delfa, razbijeni Kelti ponovo prolaze kroz Dardaniju, kada su mnogi pobijeni. Preživjeli su se vratili na Dunav i osnovali svoju državu (Skordiska).

Dardanci su se nakon toga postepeno proširili sjeverno do Niša, a na jugu su osvojili Peoniju (peonska dinastija je nestala zauvijek) i izbili na makedonske granice. Tada se na čelu Dardanaca nalazio Longar, prvi poznati njihov vladar. Nakon toga Makedonija je neprestano bila izložena napadima i pustošenjima.

Dardanska i Ardijejska kraljevina oko 230. pne u vrijeme Longara i Agrona
Balkansko Poluostrvo i donje Podunavlje nakon uspostave rimske vlasti. Dardanija je dio provincije Moesia Superior

Dardanci i Ardijejci[uredi | uredi izvor]

Na zapadu je Dardanija imala moćnog susjeda u Agronovoj kraljevini koja se u međugrčkim sukobima priklonila Makedoniji i njihovom vladaru Demetriju II. Dok su Makedonci ratovali sa Dardancima Agronove lađe su pustošile zapadnogrčko primorje i pobijedili ahajske snage kod Medeona u Akarnaniji 231. god. Slijedeće godine Teuta je osvojila epirski glavni grad Foiniku, ali se morala povući jer je dio Ilira prešao Dardancima.

U Prvom (215. - 205. god pne.) i Drugom makedonskom ratu Makedonaca i Rimljana, Ardijejci i Dardanci su bili na strani Rima, pa se po tome zaključuje da su njihovi odnosi bili dobri, što je 169. pne god. dovelo do dinastičkog braka ilirskog kralja Gencija i Dardanske princeze Etute, kćerke ilirskog plemenskog prvaka Monuna II (vladara – princeps).[9].

Dardanci i Rimljani[uredi | uredi izvor]

Kada su se rimske snage 200. god iskrcale u Iliriju i doprle do Dasaretije, Dardanci se stavljaju na rimsku stranu.

Rat protiv Makedonaca je započeo na najbolji način tokom ove uspješne ekspedicije; nekoliko manjih kraljeva i prinčeva (reguli ac principes), makedonskih susjeda, posjetilo je rimski logor: Pleuratus III, Scerdilaidasov sin, zatim Amijander, kralj Atamanija, a od Dardanaca tu je bio Baton, Longarusov sin. Ovaj Longarus je, u svoje vrijeme podržao rat protiv Demetrijusa, Filipovog oca. Na njihove ponude da pomognu, konzul je odgovorio da može iskoristiti pomoć Dardanaca i Pleuratusa ako on bude vodio svoje trupe u Makedoniju.[7]...(Livije, knjiga XXXI, 28.)

Padom Makedonije i Ardijejskog kraljevstva 168. god. pne i pretvaranjem Makedonije 148. god u rimsku provinciju, Dardanija je dobila novog susjeda, Rimljane. To je iz osnova promijenilo njen položaj i njenu spoljnu politiku. Pomažući Rimljanima da sruše Makedoniju, Dardanci su sami sebi zatvorili izvore plijena kojim su se vijekovima koristili.

U narednih 50 godina Dardanci su mirovali. Pravi razlog su Skordisci koji su sredinom II stoljeća bili na vrhuncu vojne moći. Izbili su na sjeverne granice Dardanije i godinama su, u saradnji sa Medima, nanosili poraze Rimljanima, ne dozvoljavajući im da prodru dalje na sjever. Ovakvo stanje trajalo je do 110. god. kada je slomljena moć Skordiska. Dardanci su 97. god. poraženi od Rimljana. Do 84. god, kad god je rimska vojska bila zauzeta, trajali su stalni upadi sa sjevera u Makedoniju i Epir (Skordisci, Medi, Dardanci).

U trećem makedonskom ratu Dardanci nisu uzeli veliko učešće jer ih porazio makedonski kralj Persej.

Sredinom 70 – ih godina na Dardance je krenula rimska vojska od 30 000 vojnika pod vodstvom Gaja Skribonija Kuriona, i nanijela sudbonosni poraz, pri čemu su na krvavi način postupali sa zarobljenim Dardancima, želeći se na isti način osvetiti. Formalno su Dardanci i dalje ostali nezavisni, potčinjeni rimskom oružju. Poslije pobjede, Kurion je nastavio prema sjeveru i kao prvi Rimljanin izbio na obale Dunava.

U poluzavisnom položaju Dardanija će ostati do završetka mezijskog rata 28. god. pne, kada će izgubiti bilo kakvu samostalnost i ući u sastav rimske provincije Gornja Mezija (Moesia Superior - dio teritorije današnje Srbije južno od rijeke Dunav, Kosovo i sjeverna Bugarska).[4]

Napomena[uredi | uredi izvor]

Pleme o kome je riječ u ovom članku nije povezano sa imenom Dardanus, mitskim osnivačem grada Dardania u istočnoj Turskoj ni moreuzom Dardaneli.

  • Kraljevina Dardanija, 3-1. vijek prije nove ere

    Kraljevina Dardanija, 3-1. vijek prije nove ere

  • Kraljevina Dardanija, 3-1. vijek prije nove ere

    Kraljevina Dardanija, 3-1. vijek prije nove ere

  • Rimska provincija Dardanija u 4. vijeku

    Rimska provincija Dardanija u 4. vijeku

  • Rimska provincija Dardanija u kasnom Rimskom carstvu

    Rimska provincija Dardanija u kasnom Rimskom carstvu

  • Bizantijska provincija Dardanija u 6. vijeku

    Bizantijska provincija Dardanija u 6. vijeku

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Grace Harriet Macurdy. The Wanderings of Dardanus and the Dardani, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 46 (1915), pp. 119–128
  • András Mócsy, Sheppard Frere, Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire, Routledge (1974), ISBN 0-7100-7714-9.
  • Strabon: knjige 1‑7, 15‑17, prevod na engleski, ed. H. L. Jones (1924), na LacusCurtius
  • Georg Autenrieth, "A Homeric Dictionary", at Perseus
  • Ralph F. Hoddinott, The Thracians, 1981, ISBN 0-500-02099-X
  • Illyria and Illyrians Yahoo grupa
  • Fanula Papazoglu, Central Balkan Tribes, Amsterdam, Hakkert, 1978, ISBN 90-256-0793-4
  • Cabanes, Pierre (1988). Les illyriens de Bardylis à Genthios 1 csillagozás IVe-IIe siècles avant J.-C. Amazon (French) Paperback.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b c d "John Wilkes - the Illiyans". Elektronska verzija. Pristupljeno 9. 2. 2018.
  2. ^ a b c "Zef Mirdita - Dardanci i Dardanija u antici". Hrvatski institut za povijest, Zagreb, 2015. Pristupljeno 9. 2. 2018.
  3. ^ "Zippel G. 1877. Die Römische Herrschaft in Illyrien". Pristupljeno 9. 2. 2018.
  4. ^ a b c d e "Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi" (PDF). ANUBiH - DJELA KNJIGA XXX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l. SARAJEVO, 1969. Arhivirano s originala (PDF), 23. 9. 2018. Pristupljeno 9. 2. 2018.
  5. ^ "Enver Imamovic - On elements of political organization of illyrian communities". 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41. Pristupljeno 9. 2. 2018.
  6. ^ "Pierre Cabanes - Les Illyriens, aux limites du monde grec". Arhivirano s originala, 14. 2. 2018. Pristupljeno 5. 2. 2020.
  7. ^ a b c d "N.G.L. Hammond, F.W Wallbank - A HISTORY OF MACEDONIA". Oxford university press, 2001. Pristupljeno 9. 2. 2016.
  8. ^ John Wilkes - Iliri; Laus, Split 2001
  9. ^ "Duje Rendić – Miočević – O tipologiji novca kralja Monunija i pitanje njegovog identiteta" (PDF). ANUBiH - KNJIGA XIX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l7. SARAJEVO, 1981. Pristupljeno 9. 2. 2018.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Dardanci&oldid=3499545"