Budimpešta

Budimpešta

Panorama grada
Broj stanovnika	1.700.019 (2006)
Površina	525 km²
Geografski položaj	-
Vremenska zona	UTC +1
Pozivni broj	1
internetska stranica	www.budapest.hu

Budimpešta je glavni grad Mađarske i glavni politički, industrijski, trgovački i saobraćajni centar zemlje sa preko 1,8 miliona stanovnika, što je manje od vrha, dostignutog sredinom 1980-ih, kada je imala 2,07 miliona. Postala je jedan grad koji zauzima obje obale Dunava spajanjem Budima i Obude na desnoj obali, sa Peštom na lijevoj (istočnoj) obali Dunava.

Historija

Poznata historija Budimpešte počinje sa rimskim gradom pod imenom Aquincum, osnovanim oko 89. godine nove ere, na mjestu starije keltske naseobine blizu mjesta gdje je nastala Obuda. Aquincum je od 106. do kraja 4. stoljeća bio glavni grad pokrajine, donje Panonije. Na mjestu današnje Pešte je bio izgrađen grad Contra Aquincum (ili Trans Aquincum).

Oblast su oko 900. godine osvojili Mađari, koji su oko jednog stoljeća kasnije osnovali kraljevinu Mađarsku. Kada su je uništili Mongoli, 1241, Pešta je već bila značajno mjesto, i brzo je ponovo izgrađena, ali je Budim bio sjedište kraljevskog dvora od 1247. i 1361. je postao glavni grad Mađarske. Osmanlije su osvojili veći dio Mađarske u 16. stoljeću, te time prekinuli rast grada: Peštu su sa juga zauzeli 1526. godine, a Budim 15 godina kasnije. Dok je Budim ostao sjedište osmanskog upravnika, Pešta je bila vrlo zapuštena do 1686. kada su je osvojili Habzburški vladari.

Pešta je od 1723. bila sjedište administrativnog aparata kraljevstva, koji je najbrže rastao u 18. i 19. stoljeću i inicirao izraziti rast grada u 19. stoljeću.

Spajanje tri distrikta pod jednu administraciju, koje je prvo propisala mađarska revolucionarna vlada 1849 je poništeno ubrzo potom, po reuspostavljanju habzburške vlasti. Konačno je ovu odluku sprovela autonomna mađarska kraljevska vlada, uspostavljena po Austro-Ugarskoj nagodbi iz 1867 (vidi Austro-Ugarska). Broj stanovnika "ujedinjene" prijestonice je porastao u periodu od 1840. do 1900. na 730 000.

U 20. stoljeću je većina rasta broja stanovnika otpadala na predgrađa, Ujpešt (Nova Pešta) je više nego udvostručila broj stanovnika između 1890. i 1910, a većina industrije zemlje se koncentrisala u gradu. Ljudski gubici Mađarske tokom Prvog svjetskog rata, i kasniji gubitak više od polovine teritorije kraljevstva (1920.) je zadao samo privremeni udarac broju stanovnika, a Budimpešta je postala prijestonica manje, ali sada suverene države. Do 1930. je uže gradsko jezgro brojalo milion stanovnika, uz dodatnih 400 000 u predgrađima.

Oko trećina od 200.000 Jevreja u Budimpešti je pobijena tokom nacističkog genocida tokom njemačke okupacije u Drugom svjetskom ratu. Grad je znatno porušen u sovjetskoj opsadi tokom zime 1944, a oporavio se tokom 1950-ih i 1960-ih. Budimpešta je tokom 1980-ih podijelila sudbinu države kada je broj stanovnika smanjen uslijed povećane emigracije i smanjenja nataliteta.

Demografska historija

Grafik stanovništva

• 1800: 54 200 stanovnika
  
• 1830: 102 700
  
• 1850: 178 000
  
• 1880: 370 800
  
• 1900: 733 400
  
• 1925: 957 800
  
• 1990: 2 016 100
  
• 2003: 1 719 342

Također pogledajte

• Budimski pašaluk

Vanjski linkovi

• Budapest info and Hotel guide
• Metro lines, suburban railway- and tramway network in Budapest
• Budapest public transport map