Rosa Luxemburg
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Rosa Luksemburg | |
|---|---|
 Rosa Luxemburg | |
| Rođenje | 3. mart 1870. Zamošć, Poljska |
| Smrt | 15. januar 1919 (48 godina) Berlin, Njemačka |
Rosa Luxemburg (Rosalia Luxemburg, rođena 5. marta 1870. u Zamość, Poljska; umrla (ubijena) 15. januara 1919. u Berlinu, Njemačka) je bila važna predstavnica evropskog radničkog pokreta i pristalica proletarijatskog internacionalizma.
Djelovala je prije svega u poljskoj i njemačkoj socijaldemoratiji kao marksistička teoretičarka i angažirana antimilitarka.
Bila je teoretičar Socijaldemokratske partije Njemačke, a kasnije Nezavisne socijaldemokratske partije Njemačke. Osnovala je novine Crvena zastava, i bila saosnivač spartakističke lige, marksističke revolucionarno-demokratske grupe od koje je nastala KPD, te je sudelovala u neuspješnoj revoluciji u Berlinu, januara, 1919. Ustanak je započet uprkos suprotnim naredbama Roze Luksemburg, a ugušili su ga ostaci monarhističke armije i desničarske paravojne formacije, frajkora. Rosa Luxemburg je ubijena 15. januara 1919. godine u Berlinu. Njeno tijelo je pronađeno tek 1. juna 1919. godine a sahranjena je 13. juna pored Karla Liebknechta na berlinskom groblju Friedrichsfeld. Po njoj je nazvan luksemburgizam, posebna revolucionarna teorija marksizma i demokratskog socijalizma.
Biografija
[uredi | uredi izvor]Poljska
[uredi | uredi izvor]Roza Luksemburg je rođena kao Rozalija Luksemburg (polj. Rozalia Luxenburg) 5. marta, 1870. ili 1871. u Zamošću (Zamość) blizu Lublina, u jevrejskoj porodici. Izvori variraju kad je riječ o godini njenog rođenja - u svojoj biografiji na Ciriškom univerzitetu je navela 1871. kao godinu rođenja, ali na njenoj maturskoj diplomi stoji da je 1887. imala sedamnaest godina, u kom slučaju bi bila rođena 1870. Bila je peto dijete trgovca drvnom građom, Eliasa Luksemburga, i njegove supruge Linee (djevojačko - Levenštajn). Roza je imala poremećaj u rastu i bila je fizički hendikepirana cijelog života.
Kad se sa porodicom preselila u Varšavu, Roza je tamo pohađala žensku gimnaziju od 1880. godine. Čak i u tim ranim godinama (od 1886.) je bila član poljske ljevičarske partije, Proletarijata. Proletarijat je osnovan 1882, dvadeset godina prije ruskih radničkih partija, i počeo je sa organizovanjem generalnih štrajkova. Zbog toga je četvoro vođa partije ubijeno, a patrija se raspala. Neki od članova su nastavili da se tajno sastaju. Roza se pridružila jednoj od ovih grupa.
Švicarska
[uredi | uredi izvor]Godine 1887, Roza je položila maturu [1]. Pošto je postala tražena od carističke policije, da bi izbjegla pritvor, pobjegla je u Švicarsku preko "zelene granice" 1889. godine [2], kada počinje da studira na Ciriškom univerzitetu, zajedno sa drugim socijalistima poput Anatolija Lunačarskog i Lea Jošigesa. Studirala je filozofiju, historiju, politiku, ekonomiju i matematiku. Specijalistički predmeti su joj bili Staatswissenschaft (nauka o upravljanju državom), srednji vijek i ekonomske i berzanske krize.
Godine 1890, su ukinuti Bizmarkovi zakoni protiv socijaldemokratije, i Socijaldemokratska partija Njemačke je po zakonu mogla da osvoji mandate u Rajhstagu (parlamentu). Ali uprkos svojim prorevolucionarnim izjašnjavanjima, članovi parlamenta iz socijalističkih redova su se više bavili sticanjem dodatnih parlamentarnih prava i materijalnog bogatstva.
Roza Luksemburg se pak držala svojih revolucionarno-demokratskih i marksističkih principa. Godine 1893, zajedno sa Leom Jošigesom i Julijanom Marčlevskim (alias Julius Karski), osnovala je novine Sprava Robotnica (Sprawa Robotnicza), kao suprotnost nacionalističkim politikama Poljske socijalističke partije. Roza je vjerovala da do nezavisne Poljske može doći samo kroz revolucije u Njemačkoj, Austriji, i Rusiji. Istrajavala je na ideji da borbu treba voditi protiv samog kapitalizma, a ne za nezavisnu Poljsku. Luksemburgova je odbijala pravo na samoopredjeljenje država (nacija) u socijalizmu, što je kasnije dovelo do tenzija sa Lenjinom. Pisala je i protiv rusifikacije Poljaka od strane apsolutističke vlade Ruskog carstva [3].
Sa Leom Jošigesom je bila saosnivač Socijaldemokratske partije Kraljevine Poljske (SDKP), od koje je kasnije nastala Socijaldemokratska partija Kraljevine Poljske i Litvanije (SDKPiL) spajanjem sa litvanskom socijaldemokratskom organizacijom. Uprkos tome što je veći dio svog života kao odrasla osoba živjela u Njemačkoj, Roza Luksemburg je ostala glavni teoretičar poljskih socijaldemokrata, i vodila je partiju sa Jošigesom, njenim glavnim organizatorom.
Njemačka
[uredi | uredi izvor]Godine 1898, Roza Luksemburg je stekla njemačko državljanstvo udajom za Gustava Libeka. Preselila se u Berlin. Postala je aktivna u lijevom krilu Socijaldemokratske partije Njemačke (SPD), gdje je povukla oštru granicu između svoje frakcije i Revizionističke teorije Eduarda Bernštajna, napadajući ga u brošuri pod naslovom „Socijalna reforma ili revolucija?“. Njene govorničke sposobnosti su je ubrzo promovisale u glavnu govornicu stranke. Suprotstavila se sve konformističkijem parlamentarnom stranačkom kursu SPD-a uoči sve očiglednijeg rata. Insistirala je da se glavne razlike između kapitala i radništva mogu prevazići jedino ako bi proletarijat preuzeo vlast, i nakon sveobuhvatnih revolucionarnih promjena u cijelom okruženju proizvodnih metoda. Željela je da revizionisti napuste SPD. Ovo se nije dogodilo, ali barem je rukovodstvo stranke ostavilo marksizam u programu [4].
Od 1900, isticala je svoje stavove o tekućim ekonomskim i socijalnim problemima u raznim novinskim člancima širom Evrope. Njeni napadi na njemački militarizam i imperijalizam su postali jači kako je rat bio bliži, i trudila se da ubijedi SPD da se okrene u suprotnom pravcu. Luksemburgova je željela da organizuje generalni štrajk kako bi pospješila radničku solidarnost i spriječila rat, ali je partijsko rukovodstvo ovo odbilo, i 1910. godine se razišla sa Kauckim.
Između 1904. i 1906, njen rad je tri puta prekidan boravkom u zatvoru zbog političkih aktivnosti. Ipak, 1907. je učestvovala u petom partijskom danu Ruskih socijaldemokrata u Londonu. Na Drugom međunarodnom (socijalističkom) kongresu u Štutgartu je predložila rezoluciju (koja je prihvaćena), a koja je tražila ujedinjenje svih evropskih radničkih partija u pokušaju da se zaustavi rat. U to vrijeme, Roza Luksemburg je počela da predaje marksizam i ekonomiju u trening centru SPD-a u Berlinu. Jedan od njenih studenata je bio vođa SPD-a, i prvi predsednik Vajmarske Republike, Fridrih Ebert.
Godine 1912. učestvovala je na kongresu evropskih socijalista u Parizu. Sa francuskim socijalistom Žanom Žoresom je dogovorila da bi u slučaju izbijanja rata sve evropske radničke partije trebalo da organizuju generalni štrajk. Kako je rat bio bliži, ona je organizovala demonstracije (na primjer u Frankfurtu), pozivajući na prigovor savjesti za vojnu službu, i odbijanje izvršavanja naređenja. Zbog ovoga je optužena za „izazivanje neposlušnosti vlastima, zakonu i redu“ i osuđena na godinu dana zatvora. Nije odmah upućena na odsluženje kazne pa je mogla da učestvuje na sastanku socijalističke kancelarije u julu. Bila je jako pogođena činjenicom da je u radničkim partijama nacionalizam bio jači od klasne svijesti.
Nakon Sarajevskog atentata, dana 28. jula 1914 Austrougarska je objavila rat Srbiji, i tako je otpočeo Prvi svjetski rat. 3. augusta, Njemačko carstvo je objavilo rat Rusiji. Sledećeg dana je u Rajhstagu jednoglasno odlučeno da se rat finansira emitovanjem ratnih obveznica. Svi predstavnici SPD-a su glasali za ovaj zakon, a partija je također pristala na primirje (Burgfrieden) sa vladom, obećavši da će se suzdržavati od štrajkova tokom rata. Za Luksemburgovu je ovo bila lična katastrofa, zbog koje je za kratko čak razmatrala samoubistvo: Revizionizam, protiv koga se borila od 1899, pobijedio je, i rat je počeo.
Sa Karlom Libknehtom i drugima poput Klare Cetkin i Francom Mehringom, Roza Luksemburg je 5. augusta 1914. stvorila grupu Internacionalu. Od nje je nastala Spartakistička liga, 1. januara, 1916. Objavili su brojne ilegalne pamflete sa potpisom Spartak po tračkom gladijatoru koji je pokušao da oslobodi robove u Rimu. Roza Luksemburg je uzela ime Junius, po Luciju Juniju Brutu, za koga se smatra da je osnovao Rimsku republiku.
Memorijali
[uredi | uredi izvor]Vlada Istočne Njemačke je po njoj imenovala Roza-Luksemburg-plac i pripadajuću stanicu podzemnog metroa, u historijskom centru Berlina, Mite. Volksbühne (Narodno pozorište) se nalazi na Roza-Luksemburg-placu. Ovo ime je ostalo nepromijenjeno i nakon ujedinjenja Njemačke.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Weber, Hermann; Herbst, Andreas. "Luxemburg, Rosa". Handbuch der Deutschen Kommunisten. Karl Dietz Verlag, Berlin & Bundesstiftung zur Aufarbeitung der SED-Diktatur, Berlin.
- ^ Tych, Feliks (2018). "Przedmowa". In Wielgosz, Przemysław (ed.). O rewolucji: 1905, 1917. Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”. p. 14. ISBN 9788365304599.
- ^ Luksemburg, Róża (July 1893). "O wynaradawianiu (Z powodu dziesięciolecia rządów jen.-gub. Hurki)". Sprawa Robotnicza.
- ^ Weitz, Eric D. (1994). "'Rosa Luxemburg Belongs to Us!'". German Communism and the Luxemburg Legacy. Central European History (27: 1), pp. 27–64.
