Idi na sadržaj

Opsada Sarajeva

Pregledano
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Opsada Sarajeva
Rat u Bosni i Hercegovini
Datum5. april 1992[a] – 29. februar 1996[b]
LokacijaSarajevo, Republika Bosna i Hercegovina
Sukobljene strane
Armija Republike Bosne i Hercegovine
NATO NATO (1995)		 Jugoslavenska narodna armija
Vojska Republike Srpske
Komandanti
Mustafa Hajrulahović Talijan
Jovan Divjak
Stjepan Šiber
Dragan Vikić
Ivan Vulić
Vahid Karavelić
Nedžad Ajnadžić		 Milutin Kukanjac
(mart – juli 1992)
Tomislav Šipčić
(juli – septembar 1992)
Stanislav Galić
(septembar 1992 – august 1994)
Dragomir Milošević
(august 1994 – februar 1996)
Vojne jedinice
40.000 (1992) 30.000 (1992)
Žrtve
3,587 vojnika [1] 2.687+ vojnika[2]

Opsada Sarajeva bila je skoro četverogodišnja opsada ovog grada za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini. Opsada je počela zauzimanjem međunarodnog aerodroma u naselju Ilidža od de facto srpske Jugoslavenske narodne armije u noći sa 4. na 5. april 1992, a završila 29. februara 1996. Sarajevska je opsada sa 1.425 dana jedna od najdužih u historiji modernog ratovanja. Također, zračni most za podršku stotini hiljada opkoljenih ljudi u Sarajevu trajao je duže od Berlinskog zračnog mosta.

Za vrijeme opsade prosječno je padalo 329 granata dnevno na Sarajevo. Rekord od 3.777 ispaljenih granata zabilježen je 22. jula 1993. Granate su napravile ogromnu štetu, a najveću štetu su pretrpjeli civilni, kulturni i vjerski objekti.

Uvod u opsadu

[uredi | uredi izvor]

Već tokom zime 1991/92, Jugoslavenska narodna armija je rasporedila artiljeriju i drugo oružje na brdima oko Sarajeva. Oko 120 minobacača i 250 tenkova je bilo stacionirano na tim brdima. U martu 1992. u Sarajevu je došlo do sukoba između pripadnika Srpske demokratske stranke (SDS) Radovana Karadžića i policajaca pod kontrolom vlade Bosne i Hercegovine kad su srpske snage na Grbavici i Vracama postavili barikade. Dana 5. aprila 1992. održale su se demonstracije za mir. Pripadnici SDS-a su pucali sa krova hotela Holliday Inn na demonstrante. Nakon demonstracija održanih na Marijin Dvoru, okupljeni demonstranti su se uputili ka tadašnjem mostu Vrbanja. Snajperisti koji su bili pozicionirani u objektu naspram benzinske pumpe su otvorili vatru demonstrante i tu, na mostu su ubili Suadu Dilberović i Olgu Sučić. Suada Dilberović i Olga Sučić su prve žrtve opsade Sarajeva, a most na kojem su ubijene danas nosi njihova imena i stih:

Kap moje krvi poteče, i Bosna ne presuši.

U aprilu 1992. bosanskohercegovačka vlada je tražila povlačenje srpskih vojnih jedinica sa brda. Vlada Slobodana Miloševića je pristala na povlačenju svih nebosanskih boraca, koji je obuhvatao neznačajan broj. Preostalim bosanskim Srbima ostavljeno je oružje Jugoslavenske narodne armije i oni su se transformirali u vojsku Republike Srpske, dok je Republika Srpska izglasila njenu nezavisnost od Republike Bosne i Hercegovine samo nekoliko dana od proglašenja nezavisnosti Republike Bosne i Hercegovine od Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Opsada

[uredi | uredi izvor]
Mapa opsade Sarajeva 1992.

Poslije neuspješnog pokušaja Jugoslavenske narodne armije da uz pomoć tenkova zauzme Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine, koji su spriječili borci Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine naoružani samo zoljama, 2. maja 1992. je postavljena zvanična blokada na Sarajevo od strane VRS-a. Glavne ulice u grad su blokirane i tim putem se spriječila opskrba Sarajeva. Naoružanje i broj srpskih vojnika oko Sarajeva bili su nadmoćniji u odnosu na branioce grada. Uprkos tome, VRS nije uspjela zauzeti grad i nastavila je sa gađanjem sa okolnih brda. Ciljevi su bili morenje glađu i demoralizacija stanovništva putem besmislenih grozota.

Zapovjednik snaga bosanskih Srba, general Ratko Mladić, dao je izrazitu naredbu da se gađaju svi nesrpski ciljevi u Sarajevu. Granatirani su gradska bolnica (posebno je bila granatirana tokom vremena za posjete poslijepodne), džamije, crkve i mnogi drugi objekti.

Druga polovina 1992. i prva polovina 1993. predstavljaju vrhunac opsade Sarajeva. Sarajlije su pretrpjele velike gubitke. Najvažnija uporišta i skladišta oružja grada čvrsto su bila u rukama VRS-a. Gradom je vladao strah od snajpera i table s napisom "Pazi, snajper!" su postale svakodnevnica. Neke su ulice bile toliko ugrožene da su nosile naziv "snajperska staza". Mnogi dijelovi grada, kao naprimjer Novo Sarajevo, bili su pod kontrolom vojske Republike Srpske.

Branioci grada po naoružanju su bili daleko slabiji od srpskih napadača. Napadima na srpske kasarne u gradu branioci Sarajeva su pokušali kompenzirati nedostatak oružja. Neki bosanski kriminalci koji su u početku rata formirali odbrambene jedinice učestvovali su u trgovini oružjem.

Sredinom 1993. između Aerodromskog naselja i Butmira prokopan je 800 metara dugačak tunel spasa, koji je dozvolio ne samo ranjenima da napuste grad, nego je prije svega omogućio opskrbu grada hranom, ali, putem prevazilaženja embarga Ujedinjenih nacija na oružje, i oružjem. Početak tunela je u porodičnoj kući Kolarevih pored piste Sarajevskog aerodroma na Butmiru. Danas je ta kuća muzej ratne historije Republike Bosne i Hercegovine. Najvjerovatnije Sarajevo ne bi preživjelo bez oružja, hrane i medikamenata koji su prošli kroz taj tunel.

Posljedice

[uredi | uredi izvor]
Naselje Grbavica, mart 1996. neposredno nakon reintegracije; razaranje uzrokovano ratom.
Vedran Smailović: Ruševine gradske vijećnice.

U ovom su vremenu bile napadnute mnoge civilne zgrade. Izvještaji ističu da je u septembru 1993. 35.000 zgrada u Sarajevu bilo srušeno i sve ostale zgrade bile su manje ili više oštećene. U to spadaju bolnice, novinarske agencije, industrijske zgrade, zgrade vlasti, kasarne i baze Ujedinjenih nacija. Među važnijim objektima se nalaze zgrada Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine i Sarajevska vijećnica, koja je 25. aprila 1992. izgorjela zajedno s mnoštvom nenadoknadivih djela historije i kulture.

Gađanje grada je koštalo mnogo ljudskih života. Prilikom pojedinih gađanja ubijene su desetine i ranjene stotine ljudi. Jedan strašan primjer za to je masakr na otvorenoj tržnici "Markale", gdje su u februaru 1994. granate ispaljene sa srpskih položaja na Špicastoj stijeni pogodile masu ljudi i uzeli život 68 Sarajlija. Kao odgovor na ta gađanja Ujedinjene nacije su srpskim snagama diktirale jedan ultimatum prijeteći da će ih bombardirati ukoliko Srbi ne pristanu na povlačenje svog teškog naoružanja do jedne određene tačke. Pristali su pred isticanje ultimatuma i od tog trenutka granatiranje Sarajeva se umnogo smanjilo, što se može smatrati kao početak puta ka završavanju rata.

Kraj opsade

[uredi | uredi izvor]
Mezar Hakije Turajlića.
Devastiran stadion Stadion Grbavica (1996).
Sarajevski ratni tunel - Vatreno oružje.

Godine 1995. međunarodne snage su se suprotstavile vojsci Republike Srpske. Srpske snage su napale jednu tačku za skupljanje oružja koja je bila pod zaštitom Ujedinjenih nacija, što je NATO nagnalo na zračne napade na skladišta oružja bosanskih Srba. Srbi su pokušavali spriječiti te napade putem uzimanja talaca vojnika Ujedinjenih nacija, ali u toku sukoba vojska Republike Srpske morala se povući. Grijanje i opskrba strujom i vodom su se vratili u grad.

Poslije genocida u Srebrenici i poslije drugog masakra na Markalama 28. augusta 1995. gdje je ubijena 41 osoba, međunarodna zajednica je bila prisiljena da reagira. Krajem augusta 1995. NATO avioni su počeli bombardirati srpske položaje u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Istovremeno "Rapid Reaction Force" Ujedinjenih nacija pod zapovjedništvom Velike Britanije i Francuske gađa srpske položaje oko Sarajeva minobacačima sa Igmana. U oktobru 1995. sklopljeno je primirje i kasnije te godine Dejtonski sporazum je Bosni i Hercegovini i Sarajevu donio mir.

U sklopu Dejtonskog sporazuma, Sarajevo je poslije rata podijeljeno na dva dijela. Jedan dio pripada novoformiranoj Federaciji Bosne i Hercegovine i u njemu se nalazi vlada države i vlada Federacije, a jedan dio (istočni) pripada Republici Srpskoj. Granica između ta dva entiteta je na Dobrinji kod aerodroma. Iako je tada slijedio jedan period stabilizacije i normalizovanja, bosanska vlast je tek 29. februara 1996. opsadu Sarajeva proglasila završenom.

Tokom opsade ubijen je 11.541 građanin, (od toga 1.601 dijete), a bilo je 50.000 lakše i teže ranjenih. Broj stanovnika se krajem opsade 1995. smanjio na 250.000.

Presude Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju

[uredi | uredi izvor]

5. decembra 2003. Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MkSJ) osudio je prvog komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa, generala Stanislava Galića, za granatiranje i kampanju snajperskog teroriziranja građana Sarajeva, uključujući i prvi masakr na Markalama. Galić je osuđen na doživotnu robiju za zločine protiv čovječnosti tokom opsade grada.

U predmetu vođenom protiv Stanislava Galića, optužba je u uvodnom izlaganju optužnice tvrdila da:

Opsada Sarajeva, kako je postalo popularno takav zločin nazivati, bila je epizoda takve ozloglašenosti tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji da je potrebno vratiti se u period drugog svjetskog rata kako bi se pronašla paralela u evropskoj historiji. Od tada do perioda opsade Sarajeva nije se desio slučaj da profesionalna vojska vodi kampanju nepopustljivog nasilja nad stanovnicima jednog evropskog grada kako bi se stanovništvo Sarajeva dovelo u stanje srednjovjekovne socijalne i psihološke deprivacije u kojoj su stanovnici bili izloženi stalnom strahu od smrti. U periodu na koji se odnosi ova optužnica za stanovnike Sarajeva nije bilo sigurnog mjesta od napada, bilo da su se nalazili u kući, školi, bolnici, ili nekom drugom mjestu.

– Uvodna izjava tužilaštva, ICTY protiv Stanislava Galića, 2003.[3]

General Dragomir Milošević,[4] koji je Galića zamijenio na mjestu komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa, proglašen je 2007. krivim za granatiranje Sarajeva i kampanju snajperskog teroriziranja njegovih stanovnika u periodu od augusta 1994. do kraja 1995, uključujući i drugi masakr u Markalama. Osuđen je na 29 godina zatvora. ICTY je zaključio da je gradska pijaca Markale 28. avgusta 1995. pogođena minobacačkom granatom od 120 mm ispaljenim sa položaja koje je držao sarajevsko-romanijski korpus.[4]

Opsada u popularnoj kulturi

[uredi | uredi izvor]

Film

[uredi | uredi izvor]

Strip

[uredi | uredi izvor]

Videoigre

[uredi | uredi izvor]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ 5. april 1992. je bio dan prvog napada na Sarajevo od strane jedinica JNA i srpskih paravojnih formacija, te se on smatra početkom opsade. Međutim, već od 1. marta 1991. pojavile su se barikade i naoružane osobe na ulicama Sarajeva.
  2. ^ 29. februar 1996. se smatra za zvanični kraj opsade Sarajeva po stavovima vlade Bosne i Hercegovine. Krajem rata se smatra potpisivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. i njegovo ratificanje Pariskim protokolom 14. decembra 1995. Razlog zašto kraj opsade nije objavljen tada jer taj što Srbi u to vrijeme još nisu implementirali Dejtonski sporazum koji je između ostalog od njih zahtijevao da se povuku sa sjevera i zapada grada Sarajeva, te mirno reintegriraju dijelove grada pod njihovom kontrolom. Srbi su prekršili taj sporazum 9. januara 1996. ispaljujući granatu na tramvaj, ubivši pri tom jednu a ranjavajući 19 osoba.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Čekić, Smail. Monografija 1. Korpusa (PDF). Bosnia. str. 392. Arhivirano s originala (PDF), 15. 5. 2024. Pristupljeno 19. 2. 2024.
  2. ^ Ivan Tučić (februar 2013). "Pojedinačan popis broja ratnih žrtava u svim općinama BiH". Prometej.ba. Pristupljeno 4. 8. 2014.
  3. ^ "ICTY: Presuda i mišljenje u slučaju Stanislava Galića". ICTY. 5. 12. 2003. Arhivirano s originala, 16. 7. 2012. Pristupljeno 19. 2. 2019.
  4. ^ a b "ICTY: Suđenje Dragomir Milošević" (PDF). ICTY. 12. 11. 2009. Pristupljeno 19. 2. 2019.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Opsada Sarajeva
Portal iconPortal SFRJ

Pozadina

[uredi | uredi izvor]

Od svog osnivanja, nakon Drugog svjetskog rata, pa sve do raspada 1991. i 1992, vlada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije držala je pod kontrolom nacionalističke osjećaje koji su postojali među mnogim etničkim i vjerskim grupama koje su činile stanovništvo zemlje. To je bila politika koja je sprječavala nastanak haosa i raspad države. Kada je dugogodišnji lider Jugoslavije, maršal Josip Broz Tito, umro 1980, ova politika obuzdavanja doživjela je dramatičan preokret. Nacionalizam je doživio procvat u narednoj deceniji nakon erupcije nasilja na Kosovu. Cilj srpskih nacionalista bio je centralizacija Jugoslavije u kojoj bi dominirali Srbi, dok su pripadnici drugih nacionalnosti u Jugoslaviji težili ka federalizaciji i decentralizaciji države. [1] [2]

Prvi višestranački parlamentarni izbori u Bosni i Hercegovini održani su 18.10.1990. (drugi krug 25. novembra). Rezultirali su formiranjem nacionalne skupštine u kojoj su dominirale tri etnički zasnovane stranke, koje su formirale labavu koaliciju kako bi sklonile komuniste s vlasti. [3]Deklaracije o nezavisnosti, Hrvatske i Slovenije, te rat koji je uslijedio doveli su Bosnu i Hercegovinu i njena tri konstitutivna naroda u nezgodan položaj. Ubrzo je došlo do značajne podjele oko pitanja da li ostati u jugoslovenskoj federaciji (što su pretežno favorizirali Srbi) ili tražiti nezavisnost (što su pretežno favorizirali Bošnjaci i Hrvati ).

Tokom 1990, Uprava državne bezbjednosti (UDBA) zajedno sa grupom odabranih srpskih oficira Jugoslovenske narodne armije (JNA), razvija plan RAM s ciljem organizacije Srba izvan Srbije, učvršćivanja kontrole nad mladim SDP-om, te razmještanja oružja i municije. [4] Plan je trebao napraviti okosnicu za treću Jugoslaviju u kojoj bi svi Srbi, sa svojim teritorijama, živjeli zajedno u istoj državi. Uznemirena, vlada Republike Bosne i Hercegovine proglasila je nezavisnost od Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije 15. 10. 1991, nakon čega su bosanski Srbi ubrzo osnovali Srpsku narodnu skupštinu.[5]

Srpski članovi parlamenta, koji su se uglavnom sastojali od članova Srpske demokratske stranke (SDP), napustili su centralni parlament u Sarajevu i formirali Skupštinu Srpskog naroda Bosne i Hercegovine 24. 10. 1991. To je označilo kraj tro-etničke koalicije koja je vladala nakon izbora 1990. Ova Skupština je 9. 1. 1992. osnovala Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu, koja je u augustu 1992. postala Republika Srpska.

Nakon proglašenja suvereniteta Bosne i Hercegovine, uslijedio je referendum o nezavisnosti, 29. februara i 1. marta 1992, koji je bojkotovala većina Srba. Odaziv glasača na referendum bio je 63,4%, a 99,7% birača se izjasnilo za nezavisnost.[6]

  1. ^ Krieger, Joel (2001). The Oxford Companion to Politics of the World 2nd ed. Oxford University Press. str. 476.
  2. ^ Crnobrnja, Mihailo (1994). The Yugoslav drama. I. B. Tauris & Co. str. 107. ISBN 1-86064-126-1.
  3. ^ "The Balkans: A post-Communist History" (PDF). Arhivirano s originala 1 July 2014. Pristupljeno 14 June 2006.CS1 održavanje: unfit URL (link)
  4. ^ Judah, Tim (2008). The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. str. 273. ISBN 9780300147841.
  5. ^ Lukic, Reneo; Lynch, Allen (1996). Europe from the Balkans to the Urals: The Disintegration of Yugoslavia and the Soviet Union. SIPRI, Oxford University Press. str. 204. ISBN 9780198292005.
  6. ^ "The Referendum on Independence in Bosnia-Herzegovina: February 29 – March 1, 1992". Commission on Security and Cooperation in Europe. 1992. str. 19. Arhivirano s originala, 22 May 2011. Pristupljeno 2009-12-28.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Opsada_Sarajeva&oldid=3708214"